— Ціхі ён у нас, пане, — уступілася за сына Ганна, якая сядзела на палку каля меншых дзяцей. — Сарамяжлівы надта... А так — паслушны.
— Ну, калі ён такі, як хваліце, то можна і пра цану гаварыць, — устаў Вайтовіч з табурэткі і зірнуў у акно, за якім віднеліся заднія колы брычкі. — Дык колькі пан думае прасіць?
Мітрафан зірнуў на сына, на жонку і спытаў у Вайтовіча сам:
— А на якую, проша пана, працу думаеце гадзіць? I на які час?
— Пасвіць кароў. Сорак штук. Два бычкі будуць. Па жніве цяляты далучацца — дзесяць-дванаццаць. Падпаска будзе мець — парабкавага сына. Пасвіць да снегу.
— Цяжкаватая, проша пана, служба. Па дваццаць кароў на аднаго выходзіць. Улетку, як загізуюць... — пакруціў галавою Мітрафан і, не сказаўшы да канца, змоўк.
— Кхе, кхе,— засмяяўся Вайтовіч, сядаючы зноў на табурэтку.— А на адну карову, няхай пану будзе вядома, мне няма рахубы наймаць пастушка. Паша ў мяне на полі і на выгане. Праўда, выган каля самай граніцы з бальшавікамі... Але ж вы кажаце, што ён паслушны. А калі чалавек паслушны, то і пільны.
— Ды ўжо ж, проша пана, будзеш пільны. Беднасць тая, дзеці... — хацеў разжалабіць Васілец Вайтовічава сэрца, але той перапыніў і скіраваў гаворку ў другі бок.
— Такіх шмат цяпер не толькі тут, на ўсходніх крэсах, але і ў самой Польшчы... Дык якую плату хочаце мець за свайго пастушка?
— А чым, проша пана, думаеце плаціць? Хлебам ці грашыма?
— Можна хлебам, можна і грашыма, як пан захоча.
— Нам лепей хлебам, бо ўсё роўна купляць трэба. Грошы туды-сюды разыйдуцца, а іх вунь колькі ў мяне, нахлебнікаў,— кіўнуў Мітрафан галавою ў запек. — Я думаю, проша пана, не будзе крыўдна — трыста кіло жыта і... новыя боты справіце ўвосень. Юхтовыя, проша пана. Для вас танней, а яму абыдзецца яшчэ такому...
Вайтовіч задумаўся.
Пазіраючы ў акно, ён стукаў наском левага бота па падлозе, ад чаго правая нага, закінутая на левую, гайдалася. Грыша глядзеў на панскія хромавыя боты, начышчаныя да бляску, і думаў: «Ніколі такіх у мяне не будзе». Мітрафан пераглянуўся з жонкай і моўчкі чакаў адказу пана.
Падлічыўшы ў думках, колькі выйдзе на грошы Мітрафанава цана, Вайтовіч адвёў свой погляд ад акна і зірнуў у вочы Васільцу.
— Зашмат просіш, пане... Войцік плаціў сто пяцьдзесят кілё і халацік з рызмана пашыў...
— Пан ведае і такую дробязь,— усміхнуўся Мітрафан.
— О так, сёе-тое знаю.
— Дык жа, проша пана, майце на ўвазе, работа была не тая. У Войціка — авечкі, а ў вас — каровы.
— Выходзіць, калі б я наймаў да коней, дык пан Мітрафан яшчэ большую цану загарадзіў бы...
— Само сабою зразумела, проша пана, коні — не авечкі...
— А гусі — не куры, так ці што? — зарагатаў з Мітрафанавых довадаў Вайтовіч. — Сто пяцьдзесят кілё і боты — мая цана.
— Мала, проша пана. Калі б дзвесце пяцьдзесят, то можна яшчэ гаварыць...
— Хо-хо, пан Мітрафан дарагі...
— Хлапчук варты такой цаны, проша пана.
Зноў застукаў наском левага бота Вайтовіч, зноў пачаў рахаваць у галаве.
— Дзвесце кілё і боты,— ён рашуча ўстаў з табурэткі.
— Нявыгадна, проша...
— Як хочаш, Мітрафане, — перапыніў Вайтовіч, — нявыгадна — шукай лепшага пана, а я пашукаю таннейшага пастушка. Іх цяпер у кожнай вёсцы знайсці можна.
Васілец замітусіўся, занепакоіўся, каб хаця Вайтовіч сапраўды не кінуў яго сына. I поўнымі жалю і просьбы вачыма паглядзеў на пана.
— На беднасць, на дзяцей, проша панскае ласкі, накіньце яшчэ кіло дваццаць.
— Ні грама больш: дзвесце і боты.
— Няхай будзе па-вашаму, калі пан такі цвёрды, як крэмень, — і, павярнуўшыся да Грышы, Мітрафан сказаў: — Чуў, сынок? Пойдзеш да пана на падвышэнне. Хопіць табе з авечкамі важдацца.
Грыша чмыхнуў носам, пажаваў ніжнюю губу і скрозь слёзы спытаў у бацькі:
— А школу я і сёлета не скончу?
— Скончыш на той год. Школа не воўк — у лес на ўцячэ...
— I пазалетась казалі гэтак, і летась, і цяпер, — не стрымаўся ад крыўды Грыша і заплакаў.
Ганна падышла да сына, заступіла яго ад пана, палажыла сваю ласкавую руку на русую галаву і паціху, спагадліва пачала суцяшаць:
— Не плач, дзіцятка, супакойся. Што падумае пан пра цябе...
— Дарэчы, проша пана, са школаю як жа будзе? — спытаў Мітрафан. Хлапчук ходзіць у чацвёрты клас.
Вайтовіч махнуў рукою;
— Уладкуем як-небудзь...
— Дзякую пану. Войцік летась таксама, як і вы, уладкоўваў справу сам.
— Ну, калі ў нас усё дамоўлена, то няхай хлапчук збіраецца, а я пайду гляну, як там конь.
— Хочаце, проша пана, адразу забраць?
—
