Там у вялізным прасторным двары знайшлася кінутая хата, флігель, што ўвесь патанаў у зарасцях бэзу. Было пэўна вядома, што гаспадары загінулі. I мы занялі флігель. I сталі жыць.
Горад быў не той, што зараз, багаты, людны, звонкі ад галасоў і смеху, ад шолахаў фантанаў і гулу машын, а ціхі, нібы прыглушаны, нібы ледзь ачухаўся ад страшнага сну, зразумеў, што ўсё мінула, і пацягнуўся насустрач сонцу, але яшчэ не смяецца, бо не можа да канца паверыць у радасць, і толькі нясмелай, харошай усмешкай сустракае неба і сінь Дняпра, і цвіценне белай акацыі.
Рэдка-рэдка сустракаліся на вуліцах людзі: можна было прайсці вулачку і не сустрэць ніводнага прахожага. Тры разы на дзень праходзіў былым Бібікаўскім, а цяпер Шаўчэнкаўскім бульварам трамвай. Дацвітаў язмін, і перад трамваем узляталі белыя матылі.
Разбурэнні віднеліся галоўным чынам на Храшчаціку і на тых частках іншых вуліц, што прыляглі да яго. Нібы вялікая рака ў страшэнным разліве панішчыла не толькі свае берагі, але і берагі ў вусцях тых рэк, што ўпадалі ў яе.
Гэта было лета поўнай, нічым не закаламучанай волі. Такога не здаралася ў мяне ні дагэтуль, ні пасля, і, відаць, ніколі не будзе. Гароду мы не мелі — позна прыехалі, і позна было заводзіць. Дзядзька паехаў на фронт. Хатнім было не да мяне. Нечага было нават рыхтавацца да вучобы: Беларусь вызвалялася, і восенню мы меліся ехаць туды.
Заставалася толькі біць лынды, што я і пачаў рабіць з пераменным поспехам, падлетак, якому быў аддадзены на гэта лета свабодны, амаль увесь пусты горад.
Вулка над вулкай — можна з тратуара ступіць на дах дома,— вузкія жалезныя сходы вядуць з верхняй на ніжнюю, а ў дворыках цвіце акацыя, надзімаецца на ветры латаная бялізна, варыцца на цаглінах убогі абед.
Паўсюль сляды нядаўняга страшнага сну. Вось на доме, адзін над адным, шэсць масіўных тоўстых квадратаў шакаладнага колеру. На кожным літара, таксама масіўная, белая.
К-а-f-f-е-е.
Пазней лацінскія літары збілі, тым болей, што і кавы ў горадзе днём з агнём было не знайсці. I цяпер шыльда гаварыла па-украінску «Х-л-і-б», а два шакаладныя квадраты віселі дарэмна, так сабе.
Дужа хацелася хлеба. Урэшце, і яго ў горадзе было не на шмат болей за каву.
За горад я не дужа хадзіў. Там было яшчэ шмат мін. Амаль кожны дзень можна было чуць: «У Галасіеўскім лесе, у Бучы, у Пушчы-Вадзіцы, на Цялічцы падарваліся адзін... два... пяць... сем чалавек».
Хапала і горада. Я адчуваў сябе шчаслівым. I толькі зрэдку — хаця я і не асабліва пакутаваў гэтым — рабілася сумна, што няма ў мяне таварыства. Але равеснікаў не было. Падлеткаў увогуле было мала ў толькі што вызваленым горадзе.
Наш двор быў вялізны — цяпер на яго месцы два шматпавярховыя будынкі з садкамі вакол іх,— досыць шчыльна абкружаны чатырох-пяці-двухпавярховымі дамамі, цаглянымі і драўлянымі флігелямі. Але гэта толькі здавалася, што вакол — муры. Садкамі, памыйкамі, сям-там цераз платы, можна было выйсці на кожную з навакольных вуліц.
Адна палова двара — уздоўж — была значна вышэйшая за другую. Узгорак, што яднаў адну з другой, то стромы, то спадзісты, зарос дзікімі вішнямі, рэдкімі абламанымі акацыямі, нейкімі іншымі хмызамі і травамі і паслёнам, які на Паволжы і ў Аранбургу, з якога я прыехаў, вельмі недасціпна называюць бзнікай.
I вось калі аднойчы я ішоў пад адхонам, аднекуль зверху, з-за стромы, вылецела страла і, слабая пры канцы лёту, упала ў пыл ля маіх ног. Я падняў яе. Страла была хоць куды: пярэстая, крыж-накрыж апераная, перацягнутая ў гэтым месцы жылкай... Амаль адразу наверсе зашапацеў бур’ян.
— Гэй, аддай стралу!
Я ўзняў галаву. Над урвішчам на кукішках сядзелі тры — аж тры! — хлопцы майго ўзросту. Гаварыў адзін, моцны, досыць высокі, з круглай галавой. Усмешка ў яго была белазубая і прыгожая, вочы — пераспелыя чорныя вішні. Калі яны мокрыя і ў іх іскрачкамі адбіваюцца то акно, то лямпа, то проста прамень.
— На,— кінуў я яму стралу.— Толькі ж вочы трэба мець, хлопцы. Куды пуляеце?
Другі, танклявы і цыбаты, дужа ладны тонкім інтэлігентным абліччам, з сінімі вачыма і тонкім, са згорбінкай, носам, сказаў круглагаловаму:
— Я ж казаў, Ролік, каб глядзелі. А раптам — даросламу ў галаву? Міліцыянеру?
Трэці, цельпукаваты і каржакаваты, з тых, каго нават у дзяцінстве завуць «мужыкамі», «дзядзькамі» і «старымі» — ён-та і трымаў у руках доўгі, з яго велічынёю, лук,— паглядзеў на мяне невялічкімі дрымучымі вочкамі. Сказаў басам:
— Міліцыянеру? — I паціснуў плячыма.— У галаву?
— Калі, скажам, дзіцёнку,— сказаў я,— дык, значыць, можна ў галаву, галовы яловыя?
— Ну, занадта разумны,— прабасіў мужычок.— Лезь сюды.
Я палез на строму, з карэннямі выдзіраючы бур’ян.
Калі нарэшце, увесь абсыпаны пылам і калючкамі, я ўскараскаўся наверх, сеў і, зняўшы тапачкі, пачаў
