Падарожжа ў XIX стагоддзе [Адам Мальдзіс] (fb2) читать постранично, страница - 75

прабыванні ў Мінску цара Аляксандра ІІ, аб тых водгуках, якія выклікала ў Беларусі італьянскае вызваленчае паўстанне. Са шчырай сімпатыяй сустракалі і праводзілі ў Мінску палітычных ссыльных. Урэшце, 1 мая 1863 года каля 50 найбольш адважных мінчан сабраліся ў лесе ля Камароўкі і, абыходзячы ваенныя пікеты, рушылі праз Сляпянку да Смалявіч. Тры гадзіны працягвалася першая баявая сутычка паўстанцаў пад Пятровічамі. Трапіў у палон і памёр у шпіталі ад ран камандзір атрада Вярбіцкі. Многіх паўстанцаў выдалі ўладам сяляне вёскі Каралішчавічы. Затым аўтар пераказвае ўспаміны сведкаў аб трагічным лёсе іншых паўстанцкіх важакоў — Свентажэцкага, Анцыпы, Сніткі, Ляскоўскага. Усе гэтыя імёны варты таго, каб узнавіць іх у народнай памяці.

У заключэнне Лучына падрабязна расказвае пра тыя меры, якія былі прыняты рэакцыяй у Беларусі пасля паражэння паўстання. Асаблівую ролю царызм адводзіў духавенству, праваслаўнаму і каталіцкаму. З абурэннем піша аўтар пра жорсткасць юрэвіцкага папа — замест вады ён даваў цяжка параненаму паўстанцу гарачы пясок. Бабруйскі ксёндз Сянчыкоўскі адкрыта ашукваў веруючых, абвясціўшы святымі «мошчамі» выкапаныя ля ракі косці маманта. Часам антыклерыкалізм аўтара мяжуе з атэізмам.

«З крывавых дзён» — яскравае сведчанне таго, з якімі цяжкасцямі прыходзілася сустракацца беларускім пісьменнікам XIX стагоддзя. Каб выдаць свае творы, данесці да чытача свабодалюбівыя думкі, ім прыходзілася нелегальна перапраўляць рукапісы за граніцу, хаваць сапраўднае імя. Але ўсе забароны маглі толькі часова замарудзіць развіццё беларускай літаратуры. У цяжкіх умовах яна гартавалася, набіралася моцы, каб пасля рэвалюцыі 1905 года, з прыходам Купалы, Коласа, Багдановіча, узняцца да сапраўдных мастацкіх вышынь і «несці свой дар» усяму чалавецтву.

ЛІТАРАТУРА

ЯНЫ БЫЛІ ПЕРШЫМІ

Александровіч, Сцяпан. Старонкі братняй дружбы. Мінск, 1960.

Бандарчык, В. К. Гісторыя беларускай этнаграфіі XIX ст. Мінск, 1964.

Барысенка, В. В. Францішак Багушэвіч і праблема рэалізму ў беларускай літаратуры XIX ст. Мінск, 1957.

Беларускія пісьменнікі другой паловы XIX стагоддзя. Зборнік тэкстаў. Мінск, 1956.

Бэндэ, Л. Аб літаратуры XIX века. «Полымя рэвалюцыі», 1935, № 4.

Восстание в Литве и Белоруссии 1863-1864 гг. М., 1965. Гарэцкі, Максім. Гісторыя беларускай літаратуры. Вільня, 1920.

Каверин, В. Барон Брамбеус. М., 1966. Карский, Е. Ф. Белорусы, т. III, ч. З. Пгд, 1922. Кісялёў, Генадзь. З думай пра Беларусь. Мінск, 1966; Сейбіты вечнага. Мінск, 1963.

Ларчанка, М. Г. На шляхах да рэалізму. Мінск, 1958. Ларчанка, Міхась. Па шляху рэалізму. Мінск, 1959; Славянская супольнасць. Мінск, 1963.

Лойка, А. А., Перкін, Н. С. Беларуска-польскія літаратурныя ўзаемасувязі ў XIX ст. Мінск, 1963.

Майхрові ч, Сцяпан. Нарысы беларускай літаратуры XIX стагоддзя. Выд. 2-е, Мінск, 1959.

Навуменка, І. Я. Пісьменнікі-дэмакраты. Мінск, 1967. Революционный подъем в Литве и Белоруссии 1861-1862 гг. М., 1964.

Философские и общественно-политические произведения петрашевцев. М., 1953.

Цікоцкі, М. З гісторыі беларускай журналістыкі XIX стагоддзя. Мінск, 1960.

Głąbek, Józеf. Wincenty Dunin-Marcinkiewicz. Wiln, 1932.

Іnglоt, Mieczysław. Plskie czaspisma literackie ziem litewsk-ruskiich w latach 1832—1851. W-wa, 1966.

Krdwicz, Wiktr. Knstanty Kalinwski. W-wa, 1955.

ЯН ЧАЧОТ

Piosnki wieśniacze z nad Niemna. Wilno, 1837.

Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny. Wilno, 18-39.

Piosnki wieśniacze znad Dźwiny. Wilno, 1840.

Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny z dłączeniem pierwtwrnych w mwie Slwian-krewickiej. Wilno, 1844.

Piosnki wieśniacze z nad Niemna, Dniepra i Dniestra. Wilno, 1845.

Piosnki wieśniacze z nad Niemna i Dźwiny, niektóre przysłwia i idiotyzmy w mowie Slowiano-krewickiej, z opatrzerzeniami nad nią uczyninemi. Wilno, 1846.

Pieśni Ziemianina. Wilno, 1846.

Poezya Filomatów, tt. 1-2. Kraków, 1922.

Бравер, Я. Звесткі з біяграфіі Яна Чачота. «Літаратура і мастацтва», 1966, 28 студзеня.

Лойка, А. Адам Міцкевіч і беларуская літаратура. Мінск, 1959.

Мірачыцкі, Л. На радзіме Яна Чачота. «Маладосць», 1958, № 6.

Перкін, Н. Адам Міцкевіч і Ян Чачот. «Беларусь», 1947, № 8.

Танк, Максім. Лісткі календара. «Полымя», 1967, № 1-4.

Jankowski, Czesław. Czeczot і Zan w Leplu. W kś. «Z ziemi pagórków leśnych, z ziemi łąk zielonych». W-wa, 1891.

Mickiewicz, Adam. Dzieła, wydanie Narodowe.

Pawłowicz, Edward. Wspomnienia, wyd. III. Lwów, 1895.

Swirko, Stanisław. Ballady Jana Czeczta, ich związki z folklorem i ludowością Mickiewicza. «Literatura Ludowa», 1958, 1; Filomaci a folklor. W kś. «Ludowość u Mickiewicza». W-wa, 1958.

Witkowska, Alina. Rówieśnicy Mickiewicza. W-wa, 1962.

ЯН БАРШЧЭЎСКІ

Barszczewski, Jan. Dalsze opwiadanie o drewnianym Dziadku i kobiecie Insekcie. «Rubon», t. VIII; Proza i wiersze, cz. 1, Kijów, 1849; Szkic północnej Białrusi. «Rocznik Literacki», 1843; Szlachcic Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach, tt. 1-4. Pbg, 1844-1846.

Бас, І. Каму належаць вершы? «Беларусь», 1963, № 11.

Васілеўскі, Д. Новыя матэрыялы творчасці Яна Баршчэўскага. «Полымя», 1925, № 5; Пад аховай роднай песні. «Маладняк», 1928, № І; Паэта Ян Баршчэўскі аб Беларусі. «Аршанскі