лично-муж.
-У, -i
Единственное число
Род
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. p.
-a, -i, -0
-a
ta grupa, moja córka, gospodyni domowa, daleka podróż
ср. p.
-o, -e,
-urn, -ę
-e
małe dziecko, cieple morze, forum internetowe, polskie imię
м. p.
-0,-a,-o
-y.-i
nasz syn. twój list, znany poeta, mały Stasio, mój dziadzio
Важно!
1. 1(аиболее частотными окончаниями существительных в именительном падеже (родовые окончания), как и в русском языке, являются -а (ж. род), -о, -е (ср. род), -о (муж. род).
2. Небольшое количество одушевленных существительных женского рода оканчивается на -/ (напр.: pani, gospodyni, mistrzyni).
Как и в русском языке, есть группа слов женского рода на согласный (мягкий, отвердевший или губной), например: kość, mysz. krew.
3. Существительные среднего рода наряду с -о и -е могут иметь окончания -ит и -f
Слова латинского происхождения на -ит (muzeum, forum)* 2 в единственном числе, в отличие от относящихся к ним определений, не склоняются.
Немногочисленные существительные на -ę (напр., imię, plemię) соответствуют русским словам на -мя (имя, племя) или обозначают «детенышей» (niemowlę, prosię)2.
Слово książę (принц, князь) относится к мужскому роду: miody książę.
2 Существительные album, kostium относятся к мужскому роду и склоняются стандартно.
’ В современном языке слова этой группы вытесняются синонимичными мужского рода на -ak: zwierzę — zwierzak; prosię — prosiak; szczenię — szczeniak.
I ((душевленные существительные мужского рода могут оканчи- ваться на -а (как, напр.. рус.: папа, юноша. Витя). В польском и пике таких слов гораздо больше, чем в русском. В основном это названия должностей, профессий, занятий (ср. radca, poeta, ekonomista. obrońca). На -а могут оканчиваться и существительные ИЖ называемого «общего рода»: beksa, kaleka (рус. плакса, качка).
Некоторые уменьшительные имена, названия родственников и фамилии мужского рода оканчиваются на -о (Stasio, dziadzio, Wieliczko).
'• I k-которые существительные склоняются по типу прилагательных: deputowany, księgowy, królowa, narzeczona (ср. также рус.: дежурный дежурная-, русский — русская).
(> < )кончания прилагательных и других согласованных определений тнисяг от грамматического рода существительных, к которым они oiносятся. ср.: wielki poeta, forum internetowe, ważna rzecz, mistrzyni olimpijska.
I hi 1Н1ШИЯ некоторых профессий и должностей могут относиться инк к мужскому, так и к женскому роду, определения в этом случае имеют соответствующие родовые окончания: nasz nowy profesor — nas a nowa profesor.
' "Нулевое» окончание в именительном падеже имеют местоимении мужского рода mój. twój, swój. nasz, wasz, ten. sam, ów. żaden, и 111кже числительное jeden. На -о оканчиваются местоимения 4>c iiicio рода to. samo и числительное jedno. В остальных падежах • iii определения принимают стандартные окончания прилагательных.
Выбор окончания -/ или -у в мужском роде зависит от последнего i oi пленою основы:
• / выступает после -k. -g (не -chi) и мягких согласных (taki, dro
gi. ostatni);
• г в остальных случаях (trudny, nowy, głuchy).
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 3. Распределите существительные по родам.
sieć, rzecz, list, teść, teściowa, dziecko, broń, sędzia, zwierzę, twarz, talerz, mistrzyni, akcja, dzień, stypendium, staż, podróż, zadanie, znajomy, święto, kolega, wujcio, doradca, wino, niemowlę, wieś, straż, zdjęcie, wybrzeże, laboratorium.
ten, mój, jeden ) to, moje, jedno J ( ta, moja, jedna
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 4. Впишите родовые окончания глаголов и прилагательных.
0. Morze
było
spokojne
1. Noc
był
jasn
2. Dziadek
był_
głuch
3. Plaża
był
pust
4. 3\varz
był
nieznajom
5. Kotlet
był_
smaczn
6. Muzeum
był_
nieczynn
7. Podpis
był_
nieczyteln
8. Dyrektor
był
młod
9. Mężczy zna
był_
chud_
10. Cel
był-
inn
11. Zadanie
był-
trudn
12. Niemowlę
był—
zdrów
Множественное число
Нелично-мужские формы
Лично-мужские формы
Ириши
Существительные
Существительные
Прилаг.
-а (ср. род)
-owie (пексич. группы)
■У (на -к, -д, -г, -с, -dz, -cz)
-i (остальные)
-О
■у (м/ж на тверд, согп.)
-у (на -к, -д, -г; -вс/-са)
-1 (м/ж на -к, -д)
-1 (на тверд, согп.)
е (м/ж на мягк.. отв.)
-е (на мягк.. отверд.)
Можно!
I 11ри образовании форм множественного числа различных частей речи необходимо учитывать существование в польском языке специфической категории мужского лица1.
В польском языке выделяются так называемые лично-мужские су- iiicci ни тельные. т. е. те существительные мужского рода, словар- iiiiii форма которых обозначает лиц мужского пола (людей-мужчин)2: мт/, poeta. Rosjanin, dyrektor, kolega и др. Все остальные, включая II
II польских грамматиках формы мужского лица часто рассматриваются в рамках широко понимаемой категории рода.
При ном неважно, что. например, под словом «пассажир» может подразуме- ПИ11.СИ жеишииа.
одушевленные существительные мужского рода (dziecko, koleżanka, ulica, pies, ptak и т. д.), относятся к другой группе. Формы множественного числа лично-мужских и нелично-мужских существительных образуются по разным правилам.
2. Лично-мужская форма используется применительно к группе лиц. где есть хоть один представитель мужского пола, и к группе лиц, состав которой не имеет для говорящего принципиального значения, например: участники конференции; все присутствующие; Дорогие друзья! и т. д.
3. В лично-мужской форме выступают не только сами существительные множественного числа, но и согласующиеся с ними прилагательные. местоимения, причастия, числительные, а также глаголы в прошедшем (составном будущем) времени и в сослагательном наклонении. ср.:
nasi koledzy byli zadowoleni — nasze koleżanki były zadowolone.
4. Слова среднего рода во множественном числе не могут иметь «лично-мужских» форм и соединяются с глаголами и определениями в соответствующей форме, ср.: moje dzieci były »г cyrku.
5. В польском языке, как и в русском, встречаются слова, не имеющие единственного числа: nożyczki, spodnie, imieniny — ножницы, брюки, именины'. К таким существительным (pluralia tantum) часто относятся гео!рафические названия: Karkonosze. Katowice, Czechy. Niemcy.
В свою очередь, такие существительные, как. например, sens. pech, rolnictwo, ochota, не употребляются во множественном числе (sin- gularia tantum).
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 5. Распределите имена существительные по группам в зависимости от их принадлежности во множественном числе к лично-мужским (А) или к нелично-мужским (Б).
Совпадения с русским языком по отнесенности существительных к категории pluralia tantum отмечаются не всегда, ср.: рус. Оверь, скрипка — ед. ч.; польск. drzwi, skrzypce — мн. ч.; рус. ворота, джунгли — мн. ч.; польск. brama, dżungla — ед. ч.
<1/1.ч ko, ptak, nauczyciel, człowiek, słownik, znajomy, pacjent, sąsiadka. poeta, dziennikarz, sprzedawca, słoń, studentka, doktor, minister, list. pies, przewodniczący, deputowana, konsul, kolega, prośba, muzeum. osoba.
a! t;t t
Б. t t I
Окончания множественного числа (нелично-мужские формы)
Имена существительные
Имена прилагательные
./< < /.<»// и женский род — тип основы
mi k. U
ни ш. согл. (/>. р. w.f d, t. ch, z, s, m. n. /, r)
на MMI к. и o iii. (c, dz, sz, i, rz, cz. dż. I,j) согл.
-e
' 1F ' Важно!
I. Окончание -а для существительных среднего рода является универсальным, оно не зависит от конечного согласного основы. Исключение: dziecko — dzieci.
2. Слова на -ит. как и остальные существительные среднего рода, перед -а теряют исходное окончание: terytori-um — terytoria-, for-ит fora'.
3. У существительных на -ę перед окончанием -а происходит расширение основы: imię — imi-on-a (ср рус. имя — имена)-, cielę ciel-ęt-a (ср. рус. телёнок — телята).
4. Существительные oko, ucho (ср. р.), обозначающие органы зрения и слуха, образуют во множественном числе формы oczy, uszy (устаревшие формы двойственного числа). При других значениях (ячейка, глазок; ручка) множественное число образуется стандартно: ока. ucha.
5. При образовании множественного числа существительных мужского рода и женского рода на -а, -/определяющим является качество последнего согласного основы:
• слова с основой на твердый согласный, в том числе на -eh. принимают окончание -у: doły, szkoły, tory,pary, dachy, muchy. Слова на -к. -g, как и в русском языке, окончиваются на -/: brzegi, drogi, ptaki, książki (исключения: rok — lata: ręka — ręce).
• слова на мягкий согласный и с, dz, г. sz. rz. cz. dż. I. j («отвердевшие»), а также некоторые существительные мужского рода на губной согласный (например, gołąb, karp) имеют не свойственное русскому языку окончание -е: konie, panie, hotele, chwile, ziemie, pałace, ulice, karpie1.
Исключение: dzień — dni.
fi < у nieci вительные женского рода на согласный могут иметь окон- •HIIIIIC -ł/-y или -е (ср.: brw-i, rzecz-y — пос-е. podróż-e). Выбор окончании но многом определяется языковой традицией, поэтому оно (И >i.i4iio приводится в словарях1.
' При образовании форм множественного числа возможны выпа- 31 ине беглого е и замена ó —♦ о, ą —» ę: pies — psy, stół — stoły, wąi węże.
и ( у mcc тигельные типа królowa, narzeczona (субстантивированные при nu игольные), как и имена прилагательные (и другие согласованные определения), имеют в именительном падеже множественного чж iii окончание -е (królowe, narzeczone. Ср. также: ładne kobiety, piękne ptaki, wąskie ulice, moje plany).
' ) Попробуйте сами!
1 \ i \lllll о I(оставьтесуществительные во множественном числе.
\ pii.Bo wzgórzu, imię, pytanie, zwierzę, morze, miasto, forum, plemię, kolegium
I
2
И ś ===
7
8
9
10
Как уже указывалось, существительные album, kostium относятся к мужском) роду. Они образуют множественное число при помощи окончания -у (albumy, kostiumy).
На -е оканчиваются также немногочисленные слова на -ans. напр.: romanse finanse, kwadranse
1 <• свойственно, в частности, существительным на отвердевший со-
ныл по. е. twarz-e (но rzecz-y; mysz-y).
1 > пи ii.iii.ic на мягкий согласный и -и> могут иметь как окончание -е. так
и / >|> i<:t. i е. dłoni-e, cerkwi-e, но: odpowiedz-i; pieśn-i, brw-i. Слова на -ość нвпются на -/ (koic-i. wiadomośc-i). Встречаются и параллельные | .|»н.| postaci, wsie—wsi
30
В. koleżanka, córka, szalik, droga, róg. park, saga warunek, kurtka, podąg
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
C. choroba, rada, sprawa, pies, wóz, siostra, stół, problem, dziewczyna, kożuch
-У
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D. linia, pani, łoś, burza, kosz, nóż, sala, władza, kraj, stacja
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Проверьте себя!
1АДЛП1П 7. Поставьте слова из скобок во множественном числе.
I I ndnc si) te (róża i konwalia)}
} W lej części miasta znajdują się (pałac i zamek)
I l’i zy kominku stały (fotel i krzesło).
I I Ic kosztują te (podręcznik i zeszyt)?
I u kursują (tramwaj, taksówka i autobus).
6 llnmiii I cytryna -to (owoc).
' < zy Ich (dziecko) umieją czytać?
И W tym tygodniu padały (deszcz) i były (burza).
V lo były absolutne (maksimum) temperatury.
10 li (pani) uczyły naszą grupę.
Окончания множественного числа (лично-мужские формы)
llunciio!
i.ymoi iiiHHHii.iii.io, основа на
I k ( ’dz);-r(—rz)
2. -си
НП u*. СО1Л. {b.p. w.f d. t. ch.
1 t.», ni, и, I) ' смягч./черед.
| нп mmi к. н отв. согл.
lin Bnin
» lir IIIIIIICHI от согл. основы
Прилагательные, основа на
I. -k (—с); -g (~*dz); -г (—rz)
2. -c, -dz. -cz
остальные + смягчение / чередование
Имена существительные
Инжную ро и. при образовании форм множественного числа играет coi HICHOIO, на который оканчивается основа слова. Им обус- h i ipii окончания существительных из четырех возможных: -е, -у, -i.
1. Окончание -е принимают существительные на мягкий или отвердевший согласный1, кроме слов на -ес и -ca (gość — goście; pisarz — pisarze), а также слова на -anin (Rosjanin — Rosjanie)'.
2. На -у оканчиваются существительные на -ес. -ca (chłopiec — chłopcy; sprzedawca — sprzedawcy), а также имена на -к, -g, -г (кроме człowiek — ludzie). При этом происходят следующие замены:
к-* с fizyk —fizycy
g-*dz chirurg — chirurdzy
r —» rz aktor — aktorzy
3. Существительные на твердый согласный имеют во множественном числе окончание перед которым эти согласные смягчаются (chłop — chłopi; dziekan — dziekani) или чередуются:
d —» di Szwed — Szwedzi
t —» ć student — studenci
Z—* i Francuz — Francuzi
s —» i mecenas — mecenasi
eh —» i Czech — Czesi
Чередоваться могут группы согласных, если первая из них s или z:
st —» ść ekonomista — ekonomiści
zn —► iii mężczyzna — mężczyini
Иногда происходит также чередование гласных -а/-е в основе: sąsiad — sąsiedzi).
4. В меньшей степени от качества основы зависит окончание -owie. Его принимают существительные, обозначающие родственников-мужчин (кроме brat — bracia), названия некоторых национальностей. 1 2
1 То есть одинаковое окончание |-е] в именительном падеже множественного числа лично-мужских и нелично-мужских существительных возможно только тогда, когда их основа оканчивается на мягкий или отвердевший согласный (liście -goście; hotele nauczyciele). Во всех других случаях у этих категорий существительных (и у всех согласующихся с ними определений) окончаний разные.
2 Аналогичным образом формы множественного числа образуют слова Hiszpan, Cygan (Hiszpanie, Cyganie).
i"1' »сгей, званий, а также мужские имена и фамилии соответ-
■ нпющего гипа и некоторые другие существительные. Например:
«
11< i»норме существительные образуют параллельные формы, ср.: hohaierzy bohaterowie; wnuki (te) — wnukowie (ci).
h li . i иiiiic i ических целях возможно образование форм множесгвен- |нно числа при помощи не свойственных лично-мужским суше- ■ ihiihii.iii.im окончаний (chuligany, Koreańczyk i), придающих вы- < i u ii.iiiniiHio презрительно-негативную оценку.
Имена прилагательные
u ip\ i tu пире (слепня, согласующиеся с лично-мужскими формами сучи । i ни н и.пых в именительном падеже множественного числа, имеют lun ни iMu.hiii.ix окончания:
I i г- iii основа слова оканчивается на согласные -с, -dż, -cz (формы < нпн ни иного и множественного числа совпадают):
oh, । człowiek — obcy ludzie; cudzy gość — cudzy goście; uroczy pan — иго, г panowie;
nu * i;, г (с чередованиями):
A »<■ jaki kolega — jacy koledzy;
g » dl drogi przyjaciel — drodzy przyjaciele;
r • ri dobry uczeń — dobrzy uczniowie.
I ii ocniui.iii.ix случаях. Твердый согласный основы при этом смягчи» ни или чередуется:
Л • Л ’ slaby przeciwnik — słabi przeciwnicy;
p • p' skąpy rycerz — skąpi rycerze;
m ■ in ’ niemy świadek — niemi świadkowie;
u • h'’ zdrowy pacjent — zdrowi pacjenci;
n • ii znany śpiewak — znani śpiewacy;
/ •/ maty chłopiec — mali chłopcy;
d • di miody oficer — młodzi oficerowie;
t » ć pracowity student — pracowici studenci;
i-*i
s —♦ .< ch — i sz i
duży syn — duzi synowie;
łysy pan — łysi panowie;
głuchy dziadek —głusi dziadkowie; nasz profesor — nasi profesorowie.
Основы на мягкий согласный изменениям не подвергаются, т. е. формы единственного и множественного числа с окончанием i у таких прилагательных совпадаю!, ср.:
głupi człowiek —głupi ludzie; ostatni klient — ostatni klienci.
3. В лично-мужской форме причастий на -опу происходит чередование -о/-е\ zmęczony — zmęczeni (ср. также wesoły — weseli).
4. У притяжательных местоимений mój. twój, swój конечный j меняется на i:
moi koledzy, twoi bracia; swoi ludzie.
5. Указательное местоимение ten, относящееся к лично-мужским существительным. принимает форму ci, ср.:
ci koledzy — te koleżanki.
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 8. Поставьте существительные во множественном числе.
A. grafik, chirurg, autor, chłopiec, Polak, Bułgar, kierowca, Chińczyk, biolog, kolega II
-У
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
II Hinnl Szwed, artysta, biskup, mężczyzna, Włoch, mecenas, sąsiad, dziekan, i ranouz
1
2
3
6
7
8
9
10
IIHIII zyclnl, złodziej, lekarz, Rosjanin, gość, gracz, Cygan, kibic, papież, listonosz
И
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
kiól, Anit), pasażer, uczeń, minister, ojciec, pan, dziadek, Pietrow
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
(^) Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 9. Поставьте слова во множественном числе (лично-мужская форма).
A. jaki, dobry, drogi, obcy, wielki, cudzy, uroczy, polski, kochający, niemiecki
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
B. nasz, ładny, ciekawy, duży, prosty, zły, znajomy, głupi, mój, młody
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 10. Поставьте слова из скобок во множественном числе.
I. (Nasz gość)
są teraz w muzeum.
1 (А Л >/przyjaciel) byli bardzo (zadowolony) г koncertu,
i Nnplnili o tym (młody i zdolny dziennikarz)
I (/« /i naukowiec) opracowali nową metodę.
W koncercie wystąpili (mój ulubiony tancerz i śpiewak operowy)
i, I. h (mh nisze dziecko) zawsze dobrze się uczyły.
» (i ■< ukl hokeista) wygrali ten mecz.
П Wicie lut temu panowali w Polsce (królsaski)
•t N
||) (./<
i/< (drugi) są w mieście.
2. Родительный падеж
tloiipoihi kogo? czego7
||||«ДИО1И
bez. blisko, dla. do. dofojkoła, kolo, mimo, naprzeciw (ko), na wprost, niedaleko, obok. od. około, oprócz, podczas, pod względem. spod, spomiędzy’, sprzed, u, vr czasie, w ciągu, u1 razie, w wyniku, według, wobec, wokół, wskutek, wśród, wzdłuż. z. zamiast, z powodu, znad, zza
। i„l..o
-и' i bronić, brakować, dokonać, domagać się, domyślać się, dotykać, dowiedzieć się. gratulować, nabierać, nadużywać, nienawidzić, odmówić, pilnować, potrzebować, próbować, przestrzegać, radzić się. słuchać, spodziewać się. strzec, szukać, uczyć się. udzielić, używać, wymagać, wyprzeć się. zapomnieć. zaprzestać, zazdrościć, żałować и др.;
brać się. dążyć, dzwonić, iść. jechać, należeć, pisać, przekonywać, przyczyniać się. przygotowywać się, przyznawać się. uśmiechać się. zwracać się и др.;
/ cieszyć się. drwić (kpić, szydzić, śmiać się. wyśmiewać się, kartować), korzystać, rezygnować, słynąć и др.
Кроме того adekwatny do. dumny z. pewien (pewny) czego. podobny do. słynny z. zadowolony z, zdolny do. znany z и др.
Функции:
• значение принадлежности, части целого (приименная позиция): gabinet dyrektora, tytuł artykułu-.
• после указанных предлогов (z. do, blisko, koło, spod...)-,
• после указанных и других глаголов, а также прилагательных, требующих родительного падежа (słuchać opery, szukać miejsca, godny szacunku и др.);
• в функции прямого дополнения при глаголах с отрицанием (ср.: czytam tekst — nie czytam tekstu: chcę kupić mięso — nie chcę kupować mięsa):
• после отглагольных существительных (ср.: podpisać układ — podpisanie układu):
• после слов, обозначающих количество, «дозировку», меры веса, длины и т. п., а также после числительных от 5 и неопределенных (dużo śniegu, szklanka mleka, kilo mqki, 6 klas. kilka dni).
Окончания существительных в единственном числе:
Ж. род:
-у,-i
ср. род: м род:
-а
-а, -и
Окончания существительных во множественном числе:
ж. род: ср. род:
-У, -i
-о, -у, -i
м род:
-ów, -у, -i
Окончания прилагательных:
ед.число:
ж. род:
-ej
ср., м. род
-ego
мн. число:
-ych, -ich
Единственное число
Род
Существ.
Прил.
Примеры
ж. р.
-У, -i (-ii, -ji)
-ej
dobrej nocy, twojej córki, tej linii, wainej misji
ср. р.
-а
-ego
starego miasta, tego morza, lewego oka
м. р.
-а (одушевл.)
-а, -и (неодушевл.)
■ego
starszego brata, mojego ojca, tego pana
całego dnia, nowego domu.
dużego lasu
Важно!
I. Как и в русском языке, в женском роде окончание -/ приобретают существительные на мягкий согласный и -к, -g, -I (dłoni, pani, chęci, ręki, drogi, sali)'. Остальные, в том числе на -eh, оканчиваются на -у (grupy, nocy, muchy).
2. Слова с произносимым -у в основе (как правило, заимствованные) принимают окончание -ji или -ii(stacja, aria — stacji, arir). в то время как польские существительные с основой на мягкий согласный оканчиваются на -i (kuchnia, ziemia — kuchni, ziemi).
3. Существительные среднего рода и одушевленные существительные мужского рода последовательно принимают окончание -а.
4. Четкого правила для выбора между окочаниями а/и у неодушевленных существительных мужского рода нет. Он обусловлен значением слова, отчасти его основой, происхождением и языковой традицией, поэтому при необходимости стоит обращаться к словарям.
Обычно выделяются следующие группы слов, принимающих окончание а или и:
1 Окончание -/ принимают и слова на губной -w: cerkiew — cerkwi; krew krwi.
1 J в таких окончаниях пишется только после согласных с, z, s.
окончание -д:
1. Названия месяцев (maj-a, grudni-d);
2. Названия мер, весов, денежных единиц, грамматические и некоторые другие термины (metr-a, gram-a. cenl-a, wolt-d);
3. Названия танцев, игр (walc-a. hokej-d);
4. Названия посуды, инструментов, одежды (talerz-a, noż-a, płaszcz-а);
5. Марки машин, сигарет и т. п. (volkswagen-a, kent-a);
6. Названия частей тела (иоз-д, brzuch-a);
7. Существительные с суффиксами -yłd-ik, -ек, -nik, -er, -ог, многие имена существительные с основой на мягкий согласный (катук-а, ząbk-a, czajnik-a, komputer-a, cieni-a, mail-d);
8. Славянские и некоторые «иностранные» географические названия, в том числе названия городов на -burg (Gdańsk-a, Poznani-a, Paryż-a, Berlin-a, Petersburg-a).
окончание-и:
1. Заимствованные существительные (teatr-u, komitet-u);
2. Собирательные существительные (las-u, śnieg-u);
3. Абстрактные существительные (humor-u, czas-u);
4. Существительные с «вещественным» значением, в том числе на -yk/-ik, -ек (miod-u, chłodnik-u, piaseczk-u);
5. Названия дней недели (wtork-u, piątk-u);
6. Географические названия «иностранного» происхождения и названия городов на -grad, -gród (Londyn-u, Madryt-u, Kaliningrad-u).
5. В основе возможны следующиеизменения:
ó — о (naród — narodu', stół — stołu; sól — soli) ą — ę (mąż — męża; urząd — urzędu; ksiądz — księdza)
e — 0 (pies — psa; wieś — wsi; brew — brwi)
При этом с выпадением беглого -е могут происходить чередования, например: dź/d (grudzień — grudnia); ć/t (kwiecień — kwietnia); rz/r (dworzec — dworca).
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 11. Употребите словосочетания в родительном падеже.
0. Nie mam (takipies)
takiego psa
1 . Nie znam (pani Maria)
2 (jego ostatnia powieść)
3 (Francja i Hiszpania)
4 (prosta odpowiedź)
5 (la kawiarnia)
6 (twoja żona i córka)
7 . Nie lubię (tłuste mięso)
8 (sprzątanie i gotowanie)
9 (londyńskie metro)
10 (czerwone wino)
11 (to muzeum)
12 (nasze stare mieszkanie)
13 . Nie mam (starszy brat)
14 (wolny czas)
15 (nowy smartfon)
16 (taki przyjaciel)
17 (dobry komputer)
18 (program telewizyjny)
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 12. Напишите пожелания, используя слова из рамки с определениями или без них.
zdrowie, miłość, szczęście, powodzenie, sukces, energia, spokój, słońce, ciepło, pogoda ducha, humor, dobry wypoczynek, wszelka pomyślność
Z całego serca życzę Pani wszystkiego najlepszego:
Множественное число
Род
Тип основы
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. p.
с оконч. -a, -i
-0
-ych /
-ich
dobrych koleianek. tych mistrzyń
с оконч. на отв. согл.
-у
ciekawych podróży, nowych rzeczy
с оконч. на -w, мягк. согл., -nia (польск.)
-i
dużych marchwi, tych lodzi, jej sukni
на -ia, -ja (займете.)
ważnych analogii, ostatnich stacji
ср. p.
любой
•0
ciepłych mórz, trudnych zadań
-urn
-ów
tych muzeów, Jorów internetowych
мягк., отв. согл.
-i/-y
nowych narzędzi.
trudnych półroczy
M. p.
ТВ согл , -с, -j
-ów
moich synów, starych pałaców
мягк., отв. согл.
-l/-y
drogich hoteli, modnych pisarzy
Важно!
1. Наиболее распространенными окончаниями являются -о (нулевое) для женского и среднего рода и -ów для мужского.
2. Окончания -у/-1 характерны для существительных всех родов, основа которых оканчивается на мягкий и отвердевший согласный. Правило их присоединения не носит, однако, универсального характера, ср.: klucz — kluczy, но mecz — meczów; kamień — kamie
ni; но uczeń — uczniów. Возможны также параллельные формы: motylów / motyli, pokojów / pokoi, sukien / sukni. Полезно поэтому обращаться к справочным изданиям, а также сопоставлять польские формы родительного падежа существительных с аналогичными русскими (окончаниям -y/-i часто соответствует окончание -ей в русском языке, ср.: дней — dni; ножей — noży).
3. Существительные женского рода на -nia, -еа имеют окончание -i, а заимствованные на -ia, -ja ii, -ji (kawiarni, idei — armii, stacji),
т. e. формы родительного падежа в единственном и множественном числе у таких существительных совпадают.
4. У существительных женского рода на согласный (wieś, mysz, brew) формы родительного падежа в единственном и множественном числе также одинаковы: tej wsi, myszy, brwi — tych wsi, myszy, brwi.
5. В среднем роде окончания -y/-i встречаются относительно редко (например: półroczy, wybrzeży, narzędzi).
6. Существительные мужского рода на -а и среднего на -ит во множественном числе склоняются по типу имен на согласный, т. е. имеют в родительном падеже окончание -ów (kolegów, muzeów).
7. В родительном падеже множественного числа возможны следующие чередования:
о — ó (siostry — sióstr; słowa — słów)
0 — e (książki — książek; okna — okien)
ę — ą (święta — świąt; kurczęta — kurcząt)
К Полезно запомнить некоторые исключения:
mężczyzna
—
mężczyzn
Rosjanin
—
Rosjan1
raz
—
razy
przyjaciel
—
przyjaciół
brat
—
braci
dziecko
—
dzieci
Węgry
—
Węgier
miesiąc
—
miesięcy
i
Окончание существительных на -anin (-ów или нулевое) обычно приводится в словарях, ср.: Amerykanów, muzułmanów, но Rosjan, mahometan.
tysiąc — tysięcy
pieniądz — pieniędzy
zając — zajęcy
йте сами!
ЗАДАНИЕ 13. Образуйте количественно-именные словосочетания с формами родительного падежа множественного числа.
0. 2 kraje europejskie —»
I. 2 trudne zadania —»
2. 2 twoje koleżanki —♦
3. 2 drogie bilety —♦
4. 2 duże okna —»
5. 2 małe kotki —*
6. 2 nieznajome panie —»
7. 2 powieści kryminalne —>
8. 2 pociągi poranne —>
9. 2 moje klucze —»
10. 2 nowe lekcje —♦
11. 2 głębokie talerze —»
12. 2 ciekawe muzea —»
5 krajów europejskich
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 14. Поставьте слова из скобок в родительном падеже единственного или множественного числа.
1. W pokoju nie ma (krzesło i biurko).
2. Przy tej ulicy jest kilka (dobra kawiarnia).
3. Brat wrócił ze (stadion) z (mecz hokejowy).
4. Kupiłem wszy stko oprócz (cukier i chleb).
5. Dostała od niego bukiet (piękna orchidea).
6. Z (praca) do (dom) w racam pieszo.
7. On nie ma (chęć) o ty m mówić.
8. Cieszę się z (twójprzyjazd) do (Kraków).
9. Życzymy ci (szybkipowrót) do (zdrowie).
10. Za kilka (dzień) pojadę do Warszawy.
11. Ona kupiła dużo (nowa rzecz)-, kilka (suknia), dwie pary (spodnie) i aż 5 (koszula) dla (mąż).
12. Nie mam (zamiar) oglądać (ta komedia)'.
3. Дательный падеж
Вопросы: komu? czemu?
Предлоги: przeciwfko), naprzeciw', wbrew, dzięki, ku. na przekór
Некоторые «вводящие» глаголы:
dawać, dziękować, gratulować, kibicować, opierać się, podobać się, podołać, pomagać, przeciwstawiać się, prze
rywać, przeszkadzać, przewodniczyć, przyglądać się, przysłuchiwać się. sprzyjać, towarzyszyć, winszować, wybaczyć, zabierać, zapobiegać, zarzucać, życzyć и др.
Функции:
• объект-адресат (прежде всего после глаголов со значением «передачи». в т. ч. передачи информации): oddać со komu1, powiedzieć со komw.
• субъект в безличных конструкциях со значением состояния типа brakuje Magdzie, przykro Pawłowi, wydaje się koleżance, co Panu jest, bratu wstyd, podoba mi się;
• обозначение «отнесенности» к субъекту: sąsiadom urodziło się dziecko, oderwał się Ani guzik (конструкции со значением «произошло что у кого-либо»);
'
Предлог naprzeciw(ko) в значении навстречу (каму-л.)у потребляется с дательным падежом, в значении напротив (кого / чего-л.) с родительным.
Н отличие от русского языка, дательного падежа требуют и глаголы с противоположным значением: zabrać со коти; ukraii со коти и т. п.
• после указанных предлогов;
• после приведенных и других глаголов и прилагательных, требующих дательного падежа, ср.: dziękować, ufać przyjacielowi, wierny obietnicy, bliski dziecku и др.
Окончания существительных в единственном числе:
ж. род: ’-е, -у, -i
ср. род: -и
м род: -owi, -и
Окончания существительных во множественном числе:
ж. род: ср. род: м род:
-от
Окончания прилагательных:
ед. число: ж. род: -ej
ср., м. род: -ети
мн. число: -ут, -im
Единственное число
Род
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. р.
-’е на тв. согл.;
-У, -i (-ii, -JD на мягк.
и отв. согл.
-ej
całej grupie, młodszej siostrze, mojej matce, ciekawej podróiy. starszej pani, miłej chwili, Marii Nowickiej. Alicji Nowak
ср. р.
-11
-emu
małemu dziecku, nowemu zadaniu, temu słowu
м. р.
-owi LZ_
-emu
twojemu synowi, młodemu Polakowi,
Jurkowi Nowakowi, starszemu bratu, temu panu, złemu psu
( ^сэ Важно!
I. У существительных женского рода твердый согласный перед окончанием -е подвергается смягчению (Ь/'Ь, р/'р, w/'w,f/'f, т/т, п/ń) или чередованию (
2. Чередоваться могут не только согласные, но и гласные а/е (wiara — wierze, gwiazda — gwieździe), o/e (czoło — czele).
I. Существительные женского рода с основой на мягкий согласный, на -/, -J и некоторые с окончанием на губной согласный имеют в дательном падеже окончание -i;
Ania — Ani; Ola — Oli; Patrycja — Patrycji; krew — Аги/, на отвердевший согласный с, dz, sz, ż, rz, cz, dż — -y;
ulica — ulicy; Natasza — Nataszy; mlodzieZ — młodzieży.
Такое же окончание эти существительные имеют в родительном падеже, ср.: powiedziałem (komu?) Nataszy (Oli, babci...);
wiem o tym od (kogo?) Nataszy (Oli, babci...).
I Как и в русском языке, в женском роде окончания дательного падежа всегда совпадают с окончаниями предложного (komu? mamie — о kim? о mamie).
Таким образом, существительные женского рода с основой на мягкий и отвердевший согласный имеют одинаковые окончания (-i/-y) в родительном, дательном и предложном падежах:
od Nataszy (ОН, babci...) род. падеж;
dzięki Nataszy (Oli, babci...) дат. падеж;
о Nataszy (ОН. babci...) предл. падеж.
5. В мужском роде окончание -и имеют всего несколько слов: рап, brat, ojciec, chłopiec, chłop. Bóg. świat, pies. kot. lew, ksiądz, kat. diabeł. Остальные (в том числе фамилии на согласный) последовательно принимают окончание -owi; mojemu starszemu synowi; panu Janowi Nowakowi; Michałowi Gorbaczowowi.
6 Как и в других косвенных падежах, в дательном возможны стандартные чередования гласных:
ó — о (naród — narodowi: Bóg — Bogu) ą — ę (mąt — mętowi; ksiądz — księdzu) e — 0 (uczeń — uczniowi; pies — psu)
При выпадении беглого -e могут происходить «обратные» чередования согласных, например: rz/r (starzec — starcowi), dż/d (grudzień — grudniowi) и др.
Множественное число
Род
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. p.
-om
-ym / -im
twoim siostrom, pięknym paniom, ładnym twarzom
cp. p.
M.p.
małym dzieciom, ostatnim zadaniom, nowym trofeom
wszystkim gościom, polskim poetom, młodym ludziom
Попробуйте сами!
Задание: 15. Употребите приведенные словосочетания в дательном падеже.
1. Nic nie mam przeciwko
ж. p.
lekka kolacja. Barbara Jasińska, szybka jazda, nasza przyjaźń, trudna praca, twoja rodzina, ta podróż, nowa inicjatywa, ciekawa wycieczka, ostatnia ustawa.
2. Dziwię się
cp. p.
takie pytanie, młode pokolenie, jej zdrowe serce, pierwsze miejsce, zdobyte trofeum, ostatnie oświadczenie, jego rozporządzenie, tak proste zadanie. twoje młodsze dziecko, wielkie audytorium.
3. Mówiłem o tym
M. p.
twój przyjaciel. Jasiek Kowalski, starszy brat, nasz sąsiad, profesor Iwanow, znajomy prawnik, zastępca dyrektora, mój ojciec, pan minister, ten mężczyzna.
4. Nie przeszkadzam
мн. ч.
Проверьте себя!
te panie, wasze plany, małe dzieci, ostatnie decyzje, dobre stosunki, starzy ludzie, twoi koledzy i koleżanki, ci nowi klienci, potrzebne zmiany, te koty i psy.
ДЛНИЕ 16. Поставьте слова из скобок в дательном падеже.
I. Nie chciałem o tym mówić (matka i ojciec).
2. Chcę (panie) przedstawić swoją żonę.
3. Przepraszam, że (państwo) przerywam!
4. Ta decyzja może zaszkodzić (nasze stosunki).
5. Ewa robi (mqź) śniadanie.
6. Te prezenty spodobają się (wasze dzieci).
7. Diękujemy (gospodyni) za miłe przyjęcie.
K. Wszyscy wystąpili przeciwko (ta kandydatura).
9. Zawsze pomagam (młodszy brat).
10. Ufam (ten specjalista).
11. Zrobiłem to ty lko dzięki (moi koledzy i koleżanki)
12. Przekaż (pan profesor) moje pozdrowienia!
4. Винительный падеж )
Вопросы: kogo? co?
11редлоги: na. o. po. ponad, przez, w, za, (między, nad, pod, poza, przed); z uwagi na, ze względu na. bez względu na
Некогорые «вводящие» глаголы:
переходные глаголы типа. brać, czytać, jeść, powiedzieć, spotykać, и также: kosztować, naśladować, obserwować (pil
nować, śledzić, szpiegować), oklaskiwać,
opanować, osiągać, podziwiać, przepraszać. ryzykować, udawać, zarzucać, żegnać и др.;
с предлогом о:
apelować, bać się, gniewać się. kłócić się. oskarżać, podejrzewać, potępiać, posądzać, martwić się, niepokoić się. prosić, pytać, rywalizować, walczyć, spierać się. targować się, troszczyć się, dbać и др,;
с предлогом па:
chorować (cierpieć, umrzeć), czekać, pozwolić, skazać, zasługiwać и др.;
с предлогом w:
obfitować, uzbroić (wyposażyć, wzbogacić, zaopatrzyć), wątpić и др.1
• различные (объектные и обстоятельственные) значения после определенных «вводящих» глаголов, в том числе с предлогами (prosić kogoś о coś, walczyć о coś, chorować na coś, czekać na kogoś, ingerować w coś и др.).
Окончания существительных в единственном числе:
ж. род: -ę, -о (у сущ. на согл. = им. пад.)
ср. род: -о, -е, -urn, -ę (= им. пад.)
м род: -о, -а (= им./род. пад.)
Окончания существительных во множественном числе.
нелично-мужские: -а, -у, -i, -е (= им. пад.)
лично-мужские: -ów, -у, -i (= род. пад.)
Функции:
• значение объекта (после переходных глаголов: znani tego pana, czytam ciekawą książkę)',
• значение «исчисляемого различия» (с предлогом о. как правило, в сравнительных оборотах: starszy о 3 lata, dłużej о godzinę);
• значение действующего лица в пассивных конструкциях (с предлогом przez', został zaproszony przez dyrektora);
• значение направления (с предлогами na,ponad,przez, w, za, między, nad. pod, poza, przed: idę na lektorat, jedziemy za miasto);
• значение цели (с предлогом po после глаголов движения: idę po wodę);
• другие обстоятельственные значения в конструкциях с указанными предлогами (времени: przyjdę w niedzielę na chwilę, mieszkam przez rok; способа действия: rozmawiam przez telefon; причины: spóźniłem się przez Marka, przepraszam za spóźnienie, robię to ze względu na matkę и др.);
Винительного падежа требуют также глаголы с предлогом za (напр.: uważać kogo za kogo), глаголы движения с предлогами na, za, przez, po. między, nad. pod, poza, przed и другие глаголы с различными предлогами (см. об этом также в разделе, посвященном предлогам).
Окончания прилагательных:
ад. число:
ж. род: ср. род: м. род.
мн число:
-е
-ego (одуш.), -у, -I (неодуш.)
-ych, -ich (лично-муж.)
-е (нелично-муж.)
Единственное число
Род
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. р.
-ę, -0
-3
całą grupę, gospodynię domową, ciekawą podróż
ср- Р-
-о, -е, -urn, -ę
-е
małe dziecko, nowe mieszkanie, forum internetowe, dzikie zwierzę
м. р.
-а одуш.
-о неодуш
-ego
-у.-i
twojego syna, młodego Polaka, małego pieska
duży dom, ostami list, ciepły dzień
Важно!
1. У существительных женского рода на -а и -i (а также мужского рода на -а и мужских фамилий типа Szewczenki)) выступает окончание -ę. а слова на согласный типа noc. dłoń, как и в русском языке, имеют нулевое окончание (т. е. формы винительного и именительного падежа у них совпадают).
Запомните исключения в женском роде:
pani — panią; ta — tę.
2. Как и в русском языке, у оду шевленных существительных мужского рода формы винительного и родительного падежа совпадают, они имеют окончание -а (кроме существительных на -а и фамилий типа Szewczenki)). У неодушевленных существительных преимущественно те же окончания, что и в именительном падеже, ср.:
mamy nowego nauczyciela / nowego wykładowcę / nowy przedmiot.
3. Окончание -а могут принимать и неодушевленные существительные мужского рода, ср.: dostałem maila, zjadłem pomidora, kupiłem szampana. Оно высту пает. в частности, в названиях денежных единиц. спортивных игр. танцев, марок автомобилей и др.1 Это одна из тенденций, свойственных современному разговорному языку.
4. Разные окончания в зависимости от значения имеет слово среднего рода państwo;
znam to państwo (государство) — tych państwa (группу лиц).
В остальных случаях окончания существительных среднего рода такие же. как в именительном падеже.
5. Помните, что отрицание nie при переходных глаголах обязательно ведет к замене винительного падежа существительного родительным:
czytam książkę, czasopismo, artykuł — nie czytam książki, czasopisma, artykułu.
Окончание -а по типу родительного падежа у неодушевленных существительных возможно только у слов с тем же окончанием в родительном падеже.
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 17. Замените отрицательные предложения утвердительными.
Л. 0. Nie znam twojej siostry. —» Znam twoją siostrę.
1. Nie znam tu dobrej kawiarni.
2. Nie znam pani Marii Nowickiej.
3. Nie znam tej ulicy.
4. Nie znam starej części miasta.
5. Nie znam nowej mistrzyni.
6. Nie znam tej małej wsi.
B. 0. Nie lubię czerwonego wina. —> Lubię czerwone wino.
I. Nie lubię lego miasta.
2. Nie lubię ciepłego mleka.
3. Nie lubię Wybrzeża.
4. Nie lubię tego opowiadania.
5. Nie lubię smażonego mięsa.
6. Nie lubię kina amerykańskiego.
( , 0. Nie zauważy łem twojego listu.
Zauważyłem twój list.
1. Nie zauważyłem jednego błędu.
2. Nie zauważy łem ostatniego maila.
3. Nie zauważy łem tego człowieka.
4. Nie zauważyłem ważnego faktu.
5. Nie zauważyłem małego ptaszka.
6. Nie zauważyłem znaku zakazu.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 18. Поставьте слова из скобок в винительном падеже
I Tłumaczę (ostatnia część) tekstu.
Ta tenisistka wygrała tylko (pierwszy set).
3. Czy masz (młodszy brat)?
4. Mam ochotę na (hot dog).
5. Czy znasz (pan Łukaszenko)?
6. Byłam w Polsce przez (cały miesiąc).
7. Mamy (nowy adres).
8. Przypadkowo trafiłem na (to forum).
9. Zamówiłem (czeskiepiwo).
10. Spotkałem dziś (pani Magda).
11. Czekamy na (mistrzyni olimpijska).
12. Chcę poznać (twój kolega).
Множественное число
Род
Сущ.
Прил.
Примеры
нелично-муж.
-а, -у, -i, -е = им. пад.
-е
nowe muzea, małe koty, moje córki, te panie
лично-муж.
-ÓW, -у, -1
= род. пад.
-ych, -ich
innych poetów, wielkich pisarzy, tych gości
Важно!
В русском языке одушевленные существительные любого рода, а также согласованные с ними определения имеют те же окончания, что и в родительном падеже:
знаю твоих родителей, сестёр, детей.
У неодушевленных окончания совпадают с именительным:
знаю твои таны. проблемы. дела.
В польском языке только лично-мужские существительные и согласованные с ними определения имеют те же окончания, что и в родительном падеже:
znam twoich rodziców, kolegów, sąsiadów.
У остальных, в том числе у одушевленных, окончания такие же, как в именительном падеже:
znam twoje siostry, dzieci, psy, plany, problemy.
То есть в польском языке во множественном числе важна не категория одушевленности / неодушевленности, а специфическая категория мужского лица.
■йте сами!
ЗАДАНИЕ 19. Поставьте слова из скобок в винительном падеже.
Л. 0. Rozumiem (twoi koledzy)
twoich kolegów.
1. (nauczyciele i ich uczniowie)
2. (starsi ludzie)
3. (stali mieszkańcy)
4. (pacjenci szpitala)
5. (spóźnieni pasażerowie)
6. (nowi sąsiedzi)
7. (zagraniczni dziennikarze)
8. (jej rodzice i krewni)
Ц. 0. Rozumiem (twojeproblemy)
twoje problemy.
I. (jego wypowiedzi) 2. (te panie) 3. (wszystkie teksty) 4. (ostatnie wyniki) 5. (młode dziewczyny) 6. (ich nadzieje) 7. (proste pytania) 8. (nasze dzieci)
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 20. Поставьте слова из скобок в винительном падеже множественного числа, переведите предложения.
1. Oni lubią zapraszać (gość). .
2. Danusia zbiera (jesienny liść).
3. Zbyszek zgubił (mój klucz).
4. Uczniowie szanują (swój nauczyciel).
5. Czy znasz (ta młoda pani)?
6. Zwiedzę w Krakowie (muzeum i pałac)
7. Policji udało się zatrzy mać (przestępca)
8. Kupiłem (nowy mebel).
9. Ona ma (rasowy pies).
10. Mani (brat i siostra).
11. Widziałam (to dziecko) w sklepie.
12. Zaprosiłem (kolega) do siebie.
5. Творительный надеж
Вопросы: kim? czym?
Предлоги. między, (po)nad. pod. poza, przed, z, za
Некоторые «вводящие» глаголы:
без предлогов'.
с предлогами: z:
za:
dowodzić, gardzić, interesować się, kierować, martwić (się), opiekować się, pasjonować się, posługiwać się, przejmować się. rządzić, zachwycać (się), (za)interesować się (zainteresowany), zajmować się, zmęczyć się и др.;
wygrać, przegrać, zremisować, (o)żenić się;
agitować, występować, głosować, o(wy)powiadać się. tęsknić',
pzed bronić (się) ostrzegać, przestrzegać, uciekać, ukrywać (się), chować (się), zasłonić (się) и др.
Функции:
• именная часть составного сказуемого (с глаголами być, stawać się, zostawać и нек. др.), например:
on jest (był, został, pozostał) dyrektorem;
• обозначение инструмента, орудия действия, средства передвижения (jeść łyżką, pisać piórem, jechać samochodem)',
• обстоятельство времени (wczesnym rankiem, jesienią);
• с предлогом z/ze — значение «второго действующего лица», сопровождающего предмета («совместность»): byłem tam z bratem; kawa ze śmietanką;
• с указанными предлогами или без них для выражения обстоятельственных значений места, времени, способа действия, причины и т. д. (za domem, nad ranem, żartem, w związku z wyjazdem);
• разные значения после указанных и некоторых других глаголов (zajmuję się/interesuję się /pasjonuję się sportem).
Окончания существительных в единственном числе:
ж. род: -ą
ср. род: -ет
м род: -ет
Окончания существительных во множественном числе:
ж. род: ср. род: м род:
-ami
Окончания прилагательных:
•д число
ж. род:
ср., м род:
мн число:
-ч
-ут, -im
-уmi, -imi
Единственное число
Род
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. р.
-ą
-ą
calqgrupq, mlodszq sioslrg. dlugq podróżq, tą paniq
ср. р.
-em
-ym, -im
małym dzieckiem, nowym mieszkaniem, tym słowem
м. р.
-em
-ym, -im
twoim synem, młodym Polakiem, dużym słownikiem
'- ’ Важно!
I. В среднем и мужском роде перед окончанием -ет согласные к, g смягчаются (okiem, dogiem).
2. Как и в других косвенных падежах, возможны чередования:
ó — о (naród— narodem; Bóg — Bogiem; sól — solq) ą — ę (mqż — mężem; urzqd — urzędem)
e — o (minister — ministrem; ojciec — ojcem; wieś — wsiq)
3. Существительные мужского рода на -а и мужские фамилии типа Szewczenko имеют, как и слова женского рода, окончание -q (в отличие от определений, употебляющихся в мужском роде):
Był znanym poelg.
Множественное число
Род
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. p.
ср. P- м. p.
-a mi
-ymi / -imi
twoimi siostrami, pięknymi paniami, ładnymi twarzami
tymi zadaniami, małymi dziećmi, zdobytymi trofeami
wszystkimi gośćmi, polskimi poetami, młodymi ludźmi
Важно!
В некоторых случаях вместо окончания -anti выступает «усеченная» форма -mi: dłońmi, dziećmi, ludźmi (ср. рус.: с детьми).
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 21. Замените предложения синонимичными.
А. 0. Pan Lech — to Polak. —♦ Pan Lech jest Polakiem.
1. Pan Łukasz — to nasz lektor.
2. Staszek — to chłopak Anny Wasilewskiej.
3. Bolesław Prus — to mój ulubiony pisarz.
4. Adam Mickiewicz — to wielki polski poeta
5. Joanna Chmielewska — to ciekawa autorka..............................
6. Pan Wąsiak — to nowy pracownik firmy.
7. Joasia — to słodkie dziecko.
8. Zbigniew — to dobry uczeń.
9. Stolica Polski — to Warszawa.
10. Nasza ojczyzna — to Rosja.
11. Kowalski — to polskie nazwisko.
12. «Potop» — to część Trylogii.
B. 0. Pan Lech i pani Maria — to Polacy. —» są Polakami.
I. Ci panowie — to dobrzy fachowcy.
2. Szczecin i Gdańsk — to miasta portowe.
3. H. Sienkiewicz i B. Prus — to polscy pisarze
4. Te panie — to nasze lektorki.
5. Jacek i Kamila — to dzieci pani Nowak.
6. Nasi sąsiedzi — to państwo Kowalscy.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 22. Употребите слова из скобок в творительном падеже.
1. Mecz zakończył się (trudne zwycięstwo) naszej drużyny.
2. Babcia mieszka za (miasto) , trzeba tam jechać najpierw
(pociąg) , a potem jeszcze (autobus) albo
(taksówka)
3. Wracam z pracy (późny wieczór)
4. Po śniadaniu ona chodzi na spacer z (małe dzieci) i (pies)
5. Rozmawiałem na ten temat z (pani Majewska) i (Marek
Olejniczak)
6. Jadzia interesuje się (języki obce) szczególnie (rosyjski)
7. Nie można (cale dni) siedzieć nad (książki) !
8. Razem z (polscy goście) zwiedziliśmy Kreml.
9. Poproszę kanapki z (czerwony kawior) i z (szynka)
oraz herbatę z (cukier i cytryna)
10. Jestem (Białorusinka) , a mój mąż jest (Polak)
11. Mam nadzieję, że zapoznasz mnie z (twoi koledzy i koleżanki) !
12. Nie należy martwić się (teproblemy) , Wojtek obiecał, że zaj-
mie się (wszystkie sprawy)
6. Предложный падеж
Вопросы: (o) kim? (о) czym?
Предлоги: па, и», przy, о, po (без предлогов не употребляется)
Некоторые «вводящие» глаголы:
czytać (oj, decydować (о), nalegać (na), opierać się (na), opowiadać (o), polegać (na), położyć (się) (na), postawić (na), powiesić (na), przekonywać (o), rozmawiać (o), usiąść (na), zapewniać (o), zakochać się (w), zapominać (o), znać się (na) и др.
Функции:
• обозначение объекта (после глаголов «речи и мысли»: mówię о Jadzi, marzę о wypoczynku)-,
• обозначение места (и> szkole, na lektoracie', przy dworcu, po ulicach)-,
• обозначение времени (po koncercie, o godzinie piątej, w kwietniu)-,
• некоторые другие обстоятельственные значения (напр., способа действия — w milczeniu-, инструмента — grać na pianinie)-,
• разные значения после указанных глаголов и предлогов (decydować о losach, jeździć po różnych miastach).
Окончания существительных в единственном числе:
ж. род: -’e,-y,-i
ср. род: -’е, -и
м. род: -’е,-и
Окончания существительных во множественном числе:
ж. род:
ср. род: k -ach м. род: J
Окончания прилагательных:
нд. число: ж. род: -ej
ср., м род: -ущ, -im
мн число:
-ych, -ich
( фера употребления предлогов w и па в польском и русском языках совпадает не полностью, ср., например: na uniwersytecie, na basenie, na policji, na korytarzu. na Syberii. Но: w kuchni, и’ pracy, tym tygodniu.
Единственное число
Род
Тип основы
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. р.
ТВ согл.
-’е
-ej
(о) całej grupie, mojej siostrze.
(w) Polsce
(w) pustyni, (o) babci.
(po) trudnej pracy
(na) nowej linii, (w) Korei.
(po) operacji
мягк., отв. согл., -ia. -еа, -ja
-1/-у
-li. -JI
ср. р.
ТВ. согл.
-’е
-ym, -im
(na) tym oknie, (w) lecie.
(o) starym metrze
(w) życiu, (w) moim sercu.
(na) ttybrzeżu
(o) tym dziecku, (w) prawym uchu
мягк., отв. согл., -k, -g, -ch
-и
м. р.
ТВ. согл.
-’е
(w) sklepie, (o) Teatrze Wielkim, (na) moście
(po) trudnym dniu, (w) lipcu.
(na) tym meczu
(w) zeszłym roku, (w) pociągu.
(na) dachu
мягк., отв. согл., -k, -д, -ch
-и
Важно!
1. Окончание -е принимают существительные всех родов с основой на твердый согласный, который перед -е обязательно смягчается (/>/'/>. р/'р, w/’w,f/f т/т, п/ń) или чередуется (d/dź, t/ć, z/ź, s/ś, r/rz, ł/l). Например: w Moskwie, na oknie, po szosie, o teatrze, w szkole'.
Чередоваться могут группы согласных, если первая буква .$• или z: st/ść, sn/śń, sl/śl, sm/śm(i), zd/źdź, zn/źń, zl/źł, zm/źm/i). Например: post - w poście; masło — na maśle; mężczyzna — o mężczyźnie; węzeł — o węźle.
Чередованию могут подвергаться гласные а/е: wiara — о wierze; miasto — w mieście; las — w lesie, а также ó/e; kościół — w kościele.
Дополнительное обозначение мягкости при помощи буквы i после / не требуется! То есть не *w nkoHe, * trato. а только «■ szkole, lato и т. п.
2. Только в женском роде чередуются согласные к. g, ch:
kJc Polska — w Polsce:
g/dz droga — po drodze:
ch/sz oligarcha — o oligarsze.
3. Как и в русском языке, окончания предложного падежа в женском роде совпадают с окончаниями дательного:
mówimy о tej osobie (предл. пад.) — mówimy tej osobie (дат. пад.).
Кроме того, у слов с основой на мягкий или отвердевший согласный они совпадают и с окончаниями родительного падежа:
rozmawiamy о babci — mówię о tym babci — byłem u babci.
4. Кроме окончания -е в среднем н мужском роде возможно окончание -и. Оно свойственно именам на мягкий согласный, на отвердевший с. dz. sz. i, rz. cz. di. I.j, а также на к. g. ch: na koniu, w sercu, na brzegu.
Запомните исключения: (w) domu, (o) synu, (po) panu.
5. Как и в других косвенных падежах, возможны чередования:
о — о (naród — о narodzie: Łódź — w Lodzi)
а — ę (mąż — о mężu: gałąź — na gałęzi)
e — 0 (minister — o ministrze: wieź — na wsi)
ЗАДАМИE 23. Ответьте на вопросы, употребляя формы предложного падежа.
A Gdzie on mieszka?
0. (Warszawa) —* w Warszawie
I. (Kraków) 2. (Sopot) ie 3. (Europa)
4. (Rzym)
5. (Nysa)
6. (Kaliningrad)
7. (Tuluza)
8. (Tuła)
9. (Cypr)
10. (Polska)
W. (Praga)
12. (Barwicha)
В. O czym rozmawiacie?
0. (nowy dentysta) —♦ o nowym dentyście
(wczesna wiosna)
(twój list)
(ostatnie czasopismo)
(tamten mężczyzna)
+a/e
5. (mój wyjazd)
6. (Stare Miasto)
C. O czym był ten artykuł?
0. (ważne spotkanie i współpraca) —♦
o ważnym spotkaniu i współpracy
1. (nowy spektakl)
2. (dziecko i dom dla niego)
3. (papież Jan Paweł II)
, ~U 4. (słynny Polak Tadeusz Kościuszko)
5. (mecz piłki nożnej)
6. (przedwojenny Gdańsk)
7. (nasza uczelnia)
8. (daleka podróż)
9. (organizacja harytatywna)
10. (nowa powieść tej autorki)
11. (Korea Północna)
12. (przyszła praca studentów)
Множественное число
Род
Сущ.
Прил.
Примеры
ж. p.
-ach
-ychAich
twoich siostrach, pięknych paniach, ładnych twarzach
ср. p.
м. p.
małych dzieciach, tych zadaniach, zdobytych trofeach
polskich gościach, znanych poetach, młodych ludziach
Важно!
Заном ните!
Włochy — не Włoszech, Niemcy — и’ Niemczech, Węgry — na Węgrzech.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 24. Употребите слова из скобок в предложном падеже.
I Со wiesz о (polski reżyser filmowy Andrzej Wajda)?
2. Mam w (Łódź i Gdynia) dużo znajomych.
3 Babcia całe życie mieszka na (wieś).
•I Mieszkam w (nowa dzielnica) miasta.
5. Napijemy się kawy w (ta mała kawiarnia).
6 Byliśmy na (wycieczka) w (Puszcza Białowieska)
7. Przy (jaka ulica) mieszkasz? — W (śródmieście), w (okolica) dworca.
К W (następny miesiąc) pojadę do Warszawy.
Dzień dobry! Dzwonię w (kwestia) wizy.
10 Rozmawiamy o (wybory’prezydenckie) i (problemy polityczne).
11 Spotkamy się po (lektorat) w (bar) na (drugie piętro)...............................
12 . Jego ojciec jest w (szpital).
I ' Po (zajęcia) byłem w (biblioteka) i (czytelnia).
I I Brat dużo o (pan) mówił.
7. Звательный падеж
Вопросы: нет
Предлоги: нет
Некоторые «вводящие» глаголы: нет
Функции: служит только для обращения, призыва
Окончания существительных в единственном числе:
ж. род: -о, -и, -у, -i
м. род: -’е, -и
Единственное число
Род
Тип основы
Оконч.
Примеры
ж. р.
разный (сущ. на -а)
-о
Mamo! Koleżanko! .Natalio!
Nataszo!
Mamusiu! Aniu! Babciu! Helu!
Pani! Bogini! Młodzieży! Nocy!
уменьш.
на мягк. и -1
-U
сущ. на согл и -i
-1/-у
м. р. = пр. п.
ТВ. согл
-’е
Panie Doktorze! Adamie! Bracie!
Poruczniku! Jasiu! Gościu!
Tatusiu!
мягк., отв. согл., -k, -g, -ch
-и
Важно!
1. Форму звательного падежа имеют только существительные женского и мужского рода в единственном числе. Существительные
среднего рода, формы множественного числа, а также другие части речи, в том числе имена прилагательные, специальных окончаний в звательном падеже не имеют (для обращения используются формы именительного падежа).
2. Основное окончание для женского рода о (mamo! obywatelko!
Nataszo!).
3. Уменьшительные существительные с основой на мягкий согласный и -/ принимают окончание -и (Aniu! mamusiu! Helu!).
4. Существительные на -/ и на согласный оканчиваются в звательном падеже на -i/-y (pani! jesieni! młodzieży!), т. e. как в родительном, дательном и предложном падежах.
5. У существительных мужского рода на согласный окончания звательного падежа такие же. как в предложном (’-е, -и):
Panie Piotrze! Jurku!
Окончание -е принимают существительные с основой на твердый согласный, который перед -е смягчается (Ь/'Ь, р/'р, w/’w,f/f т/’т, п/п) или чередуется (d/dź, t/ć, z/ź, s/ś, r/rz, l/l).
Окончание -и свойственно именам на мягкий согласный, на с. dz. sz.
i, rz. cz, dz. /,/ (отвердевшие) и к, g, ch.
Существительные на -а подчиняются правилам склонения слов женского рода (tato! kolego!).
łanoMitume!
pan
(o panu)
—» panie!
ojciec
(o ojcu)
—» ojcze!
chłopiec
(o chłopcu)
—♦ chłopcze!
Bóg
(o Bogu)
—» Boże!
6 При обращении к женщинам названия профессий, званий и должностей. имеющих форму мужского рода, употребляются в именительном падеже, ср.:
panie profesorze! (к мужчине) — pani profesor! (к женщине).
7. При устном обращении только по имени звательная форма используется факультативно, ср.:
Słuchaj, Marta! (им. пад.), но МПа Marto! (зват. пал.).
8. В качестве устного обращения (в том числе к незнакомым людям) употребляются также специальные конструкции
proszę pana (pani, panów, pań, państwa).
9. В письмах при обращении к адресату используются заглавные буквы:
Szanowny Panie Profesorze! Droga Koleżanko!
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 25. Обратитесь к указанным лицам с использованием звательного падежа.
А. 0. (kochana mania)
Kochana Mamo!
1. (mila ciocia)
2. (szanowna pani redaktor) ж p 3. (droga pani Maria) . ‘ r 4. (kochana Zosia)
5. (pani kierowniczka)
6. (pani magister)
B. 0. (szanowny pan doktor)
Szanowny Panie Doktorze'.
m. p.
1. (miody człowiek)
2. (drogi sgsiad)
3. (pan kierownik)
4. (mójprzyjaciel)
5. (szanowny pan prezes)
6. (wysoki sąd)
69
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 26. Употребите слова из скобок в звательном падеже.
1. (Pani kierowniczka), telefon do pani!
2. Jak się pan czuje, (pan Stanisławy!
3. (Tatuś), chcę do domu, — płakało dziecko.
4. (Mój Bóg), co się stało?
5. Cześć, (Kasia), gdzie idziesz?
6. (Pan doktor), może pan dziś mnie przyjąć?
7. (Drodzy goście), zapraszamy do stołu!
8. Zaraz, (Włodek), coś ci powiem.
9. (Szanownipaństwo), proszę o ciszę!
10. Cześć, (Wiktor), dawno ciebie nie widziałem!
11. (Ciocia), proszę się na mnie nie gniewać!
12. (Paniprofesor), wiele o pani słyszałem!
Некоторые трудные случаи склонения существительных
При значительной регулярности падежных форм польских суще- С1вительных некоторые из них заслуживают специального рассмотрения.
Отдельные слова имеют при склонении две разные основы, ср.: rok — lata: człowiek — ludzie: dziecko — dzieci; brat — bracia; tydzień — tygodnia.
Кроме того, некоторые существительные имеют особенности п склонении. Это, в частности, такие имена существительные, как:
• имена собственные (фамилии, географические названия);
• среднего рода на -ит и -ę, а также państwo, oko, ucho;
• мужского рода miesiąc, tydzień, przyjaciel, książę, ksiądz;
• женского рода mysz, pani, ręka и др.
О некоторых из них говорилось в соответствующих разделах, дру- । не крат ко представлены ниже.
Несклоняемые существительные
Несклоняемых существительных в польском языке меньше, чем в русском. Эго, как правило, существительные среднего рода, большинство из которых — географические названия с окончаниями -и, -о, -е, -у, -0 и некоторые другие: Ваки. Oslo. Chile, Dehli, Bonn. Monachium. Las Vegas, Grenoble, Ulan Balor и др. В отличие от слов metro, kino, studio и других существительных, по падежам и числам не изменяются, например, заимствованные слова euro, какао, hordo, salami, hobby, alibi, menu и др.
В единственном числе не склоняются существительные среднего рода на -ит'.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 27. Употребите слова из скобок в соответствующей падежной форме.
1. Byliśmy wczoraj na koncercie w (konserwatorium moskiewskie)
2. Ten aktor mieszka w (Los Angeles)
3. Mamy w (przyszły tydzień) egzamin.
4. Ola ma 1 (rok)........................ a Kasia 4 (rok)
5. Moja córka nie lubi (kakao)................... woli (coca-cola)
6. Spotkanie prezydentów odbędzie się w (Davos)
7. Wieczorem spacerowaliśmy po (molo) , byliśmy w (zoo)
............ i (bistro)
8. Świetna była ta sałatka z (awokado) i (mascarpone) !
В именительном падеже множественного числа такие существительные имеют окончание -а. а в родительном выступает окончание -ów, свойственное существительным мужского рода.
I. Склонение фамилий
Определенную трудность представляют падежные окончания фамилий. в том числе русских. Прежде всего надо иметь в виду, что фамилии склоняются либо по образцу имен прилагательных (это, в частности, мужские польские и похожие русские на -ski, -cki, -dzki, -y/-i, женские на -ska, -ска. -dzka, -a. -owa, -ewa: Kowalski, Biały, Grodzka, Smirnowa, Zwerewa), либо как имена существительные (мужские польские и русские на согласный: Nowak, Pawłów, Riepin', на -а, -о: Wajda, Gruszka, Szewczenko' и женские на -a, -ina/yna: Wajda, Gruszka, Kunicyna). Женские фамилии на -о, как и в русском языке, не склоняются.
Мужские имена на -i, -у типа Jerzy, Antoni, Walery изменяются по типу прилагательных (Jerzemu, z Antonim, od Walerego).
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 28. Поставьте имена и фамилии в соответствующих падежных формах.
I. То są moi przyjaciele Michał Lipski. Jerzy Kaczmarek, Igor Kuzniecow, Magda Rudnicka, Ewa Górna i Natasza Skworcowa.
2. Chyba jeszcze nie znasz E Ufam im wszystkim:
•I Poznaj moich przyjaciół
5. Dziś spotkam się z
<• Opowiem ci o
Мужские фамилии на согласный склоняются по образцу существительных мужского рода, на -а — по образцу женского, польские мужские на -о — как правило, по типу существительных женского рода. Женские фамилии могут склоняться лишь в том случае, если они оканчиваются на -а. Подробнее см., напр., Мочалова Т. С. «Польский с нуля». М: Восточная книга. 2012.
II. Склонение слона państwo
Слово państwo имеет два значения: «государство» и «группа лиц разного пола» (в частности, в сочетании с фамилиями во множественном числе: państwo Kowalscy). В зависимости от значения это имя существительное имеет разные падежные формы и разную сочетаемость, ср.:
to państwo uważa, że... — ci państwo uważają, że...',
znam to państwo — znam tych państwa',
o tym państwie — o tych państwu (Nowakach) и т. д.
Падеж
«государство»
«группа лиц»
им. лад.
to państwo
ci państwo
род. лад.
tego państwa
tych państwa
дат. лад.
temu państwu
tym państwu
вин. лад.
to państwo
tych państwa
тв. лад.
tym państwem
tymi państwem
предл. лад.
(o) tym państwie
(o) tych państwu
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 29. Вставьте словосочетание to państwo или ci państwo в соответствующей форме.
1. Czy wiesz coś о
2. Z
3. Kto to na zdjęciu? — Z
4. Wojna między
5. Nie znam
6
7. Niedawno odwiedziłem 8
9. Z
co mieszkają piętro wyżej?
graniczy Bułgaria.
byliśmy na wczasach.
trwała kilka lat.
osobiście.
podpisały ważne porozumienie.
czekają na pana Maciejaka. .... nas łączą przyjazne stosunki.
10. Zosiu, podaj kawę
11. Zaczekam na
12. Dostałem zaproszenie od
III. Склонение слов przyjaciel и brat
Существительные przyjaciel и brat в единственном числе склоняются без особенностей, некоторые «отклонения от нормы» наблюдаются но множественном числе:
Падеж
brat
przyjaciel
им. пад.
bracia
przyjaciele
род. пад.
braci
przyjaciół
дат. пад.
braciom
przyjaciołom
вин. пад.
braci
przyjaciół
тв. пад.
braćmi
przyjaciółmi
предл.пад.
(o) braciach
(o) przyjaciołach
Проверьте себя!
1АДАНИЕ 30. Употребите слова из скобок в соответствующем падеже множественного числа.
I On ma tam (dobry przyjaciel).
2. On dużo opowiada o (swójprzyjaciel).
' Chcę podziękować (mój polski przyjaciel)
I Wczoraj byłem z (przyjaciel) w klubie
J. Chodziłem do szkoły razem z (jego brat)
(i Niestety nie znam (jej brat).
1 Czy masz (starszy brat)?
К Gdzie pracują (twój brat)?
IV. Склонение слов око, ucho, ręka
Существительные среднего рода око, ucho и женского рода ręka сохраняют остаточные формы двойственного числа, употребляющиеся в некоторых падежах вместо современного множественного1:
Падеж
око, ucho — ср. род
ręka — ж. род
им. пад.
oczy. uszy
ręce
род. пад.
oczu; uszu
n|k
дат. пад.
oczom, uszom
rękom
вин. пад.
oczy, uszy
ręce
тв. пад.
oczami, uszami / oczyma, uszyma
rękami / rękoma
предл. пад.
oczach, uszach
rękach
4
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 31. Поставьте слова из скобок в соответствующем падеже множественного числа.
1. Miała piękne (ręka) i wyraziste (oko).
2. Nie wierzę własnym (oko), co tu robisz?
3. Jemu ostatnio wszystko leci z (ręka)\
4. Mam tego powyżej (ucho)'.
5. Proszę zamknąć (oko).
6. Stało się to na moich (oko).
7. Trzymaj kierownicę obiema (ręka).
8. Należy patrzeć na to innymi (oko).
9. Prezydenci spotkali się w cztery (oko).
10. Słyszałem to na własne (ucho).
Это не касается существительных око, ucho, если они не обозначают органон зрения и слуха (ср.: око ока sieci, ucho / ucha garnka).
уклонение существительных на
Существительные на -ę относятся к среднему роду1. Они представлены двумя немногочисленными группами:
• слова, соотносимые с русскими существительными на -ли типа имя. темя, напр.: imię, plemię-,
• слова, обозначающие младенцев, «детёнышей», напр.: niemowlę, prosię, pisklę, а также слова zwierzę, bydlę2.
Существительные обеих групп склоняются, как и в русском языке, с расширением основы (кроме именительного и винительного падежей ед. числа). В первой группе слов появляются суффиксы -еЛ- (ед. число) и -оп- (мн. число), во второй ęć- и -ęt- (-ąt-) соответственно:
Падеж
Ед. число
Мн. число
им. пад.
imię
zwierzę
imiona
zwierzęta
род. пад.
imienia
zwierzęcia
imion
zwierząt
дат. пад.
imieniu
zwierzęciu
imionom
zwierzętom
вин. пад.
imię
zwierzę
imiona
zwierzęta
тв. пад.
imieniem
zwierzęciem
imionami
zwierzętami
предл. пад.
(o) imieniu
(o) zwierzęciu
(o) imionach
(o) zwierzętach
Проверьте себя!
1АДАНИЕ 32. Поставьте слова из скобок в нужной форме.
I. Nic nic powiedział, tylko wzruszył (ramię)
2. W Polsce jest dużo ładnych (dziewczę)}
Кроме существительного мужского рода książę.
В современном языке эти имена постепенно вытесняются существительными мужского рода на -ок, напр.: prosiak, zwierzak. Слово dziewczę в единственном числе практически не употребляется (но: dziewczęta).
3. Jej dzieci są (bliźnię).
4. Wiosną ptaki mają (pisklę).
5. Ekspansja tych (plemię) przy pada na VI wiek
6. Spotkanie z tym (zwierzę) jest niebezpieczne
7. Niestety już nie pamiętam jego (imię).
8. Zawsze mieliśmy w domu jakieś (zwierzę)
9. Powiedz, w (imię) czego mam to robić?
10. Znała go od (niemowlę).
11. Polacy zwykle mają po dwa (imię).
12. W zoo było dużo egzotycznych (zwierzę)........................................
VI. Склонение слов książę и ksiądz
Существительное książę (принц, князь), имеющее окончание -ę. принадлежит к мужскому роду. Не путайте со словом ksiądz (священник), также имеющим особенности в склонении!
Падеж
Единственное число
Множественное число
им. пад.
książę
ksiądz
książęta
księża
род. пад.
księcia
księdza
książąt
księży
дат. пад.
księciu
księdzu
książętom
księżom
вин. пад.
księcia
księdza
książąt
księży
тв. пад.
księciem
księdzem
książętami
księżmi
предл. пад.
(o) księciu
(o) księdzu
(o) książętach
(o) księżach
зват. пад.
książę!
księże!
książęta!
księża!
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 33. Поставьте слова из скобок в соответствующей падежной фоме.
1. (Książę) William — to wnuk królowej Elżbiety II.
2. (Ksiądz) tej parafii jest o. Piotr.
3. Posiadłość ta należała do (książę) pruskich.
4. Dziennik opublikował wywiad z (książę) Monako.
5. O pedofilii w środowisku (ksiądz) dużo ostatnio pisano.
6. Chyba słyszałeś o (książę) Poniatowskim?
7. Należy wezwać (ksiądz)
8. (Ksiądz) Michale, prosimy do stołu!
VII. Склонение существительных l по гипу имен прилагательных
В польском языке, как и в русском, есть группа существительных, склоняющихся по типу имен прилагательных: ср.:
дежурный, -ая — dyżurny, -а
дежурному, -ой — dyżurnemu, -ej и т. д.
К ней относятся, например, слова мужского рода krewny, znajomy, myśliwy, leśniczy, budowniczy', женского — królowa, księgowa, krawcowa, synowa, służąca и др. Ср.: to są moi znajomi (moje znajome), spotkaliśmy myśliwego / myśliwych, wystąpienie królowej, mam dobrą synową / dobre synowe и t. n.
Слова sędzia, hrabia (м. род) в единственном числе имеют смешанный тип склонения: в родительном, дательном и винительном падежах выступают окончания прилагательных, в творительном, предложном и звательном — существительных.
Падеж
Единственное число
Множественное число
им. пад.
królowa, myśliwy, sędzia
królowe, myśliwi, sędziowie
род. пад.
królowej, myśliwego, sędziego
królowych, myśliwych, sędziów
1 В именительном падеже множественного числа у таких существительных окончания могут быть разными, ср.: myśliwi, znajomi', но budowniczowie, leśniczowie.
Окончание таблицы
Падеж
Единственное число
Множественное число
дат. пад.
królowej, myśliwemu, sędziemu
królowym, myśliwym, sędziom
вин. пад.
królową, myśliwego, sędziego
królowe, myśliwych, sędziów
тв. пад.
królową, myśliwym, sędzią
królowymi, myśliwymi, sędziami
предл. пад.
(o) królowej, myśliwym, sędzi
królowych, myśliwych, sędziach
зват. пад.
królowo! myśliwy! sędzio!
królowe, myśliwi, sędziowie
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 34. Поставьте слова из скобок в соответствующей падежной фоме.
1. Książę William — to wnuk (królowa) Elżbiety II.
2. Ania i Julka — to (moja znajoma)
3. (Sędzia) w Polsce są niezawiśli.
4. Wszyscy go znają jako sprawiedliwego (sędzia)
5. Pan Marek jest naszym nowym (księgowy)
6. Byli u nas wszyscy (krewny) oprócz (synowa)
7, Może masz jakąś dobrą (krawcowa) 1
8. Mój znajomy jest (sędzia) bokserskim.
ИМЯ ПРИЛАГАТЕЛЬНОЕ
Прилагательные прежде всего служат определениями существительных и регулярно употребляются в том же роде, числе и падеже, что и определяемое слово, поэтому падежные формы этих частей речи предпочтительнее рассматривать совместно (см. соответствующие разделы).
По образцу имен прилагательных склоняются многие причастия, местоимения, субстантивированные прилагательные (типа księgowy, królowa), порядковые числительные (pierwszy, dwudziesta), фамилии и имена (Jerzy, Kowalska), географические названия (Zakopane, Dubna). Функционирование имен прилагательных в польском и русском языках отличается незначительно. Общая схема окончаний согласованных определений в польском языке выглядит следующим образом:
Падеж
Единственное число
Множественное число
м. род
ср. род
Ж. род
нелично-м.
ЛИЧН0-М.
им. пад.
У. i
-e
-a
-e
-y,-i
род. пад.
-ego
■ej
-ych, -ich
дат. пад.
-emu
-ej
-ym, -im
нин. пад.
-у. -i / -ego
-e
-ą
-e
-ych, -ich
та. пад.
-ym, -im
-4
-ymi, -imi
предл. пад.
-ym, -im
-ej
-ych, -ich
Важно!
1. Как и другие именные части речи, польские прилагательные в именительном падеже множественного числа могут иметь лично-мужскую форму (ср.: nowe koleżanki — nowi koledzy, proste słowa—prości ludzie).
2. Окончания -etn у польских прилагательных нет: и в творительном, и в предложном падеже единственного числа мужского рода выступает окончание -ym/-im (z nowy ni dyrektorem — o nowy ni dyrektorze).
3. Если основа прилагательных оканчивается на -к. -g, перед -е эти согласные смягчаются, ср.: wielka, wielką, но wielkiego, wielkiej.
4. В польском языке крайне редко употребляются краткие прилагательные (это формы мужского рода единственного числа в составе сказуемого, например: pewien, wart, gotów, zdrów, winien, powinien, ciekaw и нек. др.). Пассивных конструкций типа рус. дам был построен (отремонтирован, снят и т. д.) в польском языке нет.
5. Значительные расхождения существуют в образовании и употреблении форм степеней сравнения польских и русских прилагательных. В отличие от русского языка польские прилагательные в сравнительной и превосходной степени не совпадают с наречиями, различаются по родам и склоняются (ср. рус.: эта машина дороже; польск.: ten samochód jest droższy).
Степени сравнения
Как и в русском языке, у прилагательных и наречий различаются три степени: положительная (словарная форма), сравнительная и пре восходная. Важно, что в отличие от русского языка, в польском формы степеней сравнения прилагательных и наречий никогда не совпадаю!! Определить, с какой частью речи мы имеем дело, можно по вопросу:
прилагательное обозначает признак предмета, относится к существительному и отвечает на вопрос какой? (какая? какое? какие?);
наречие обозначает признак действия, относится к глаголу и отвечает на вопрос как? Ср.:
пачьск.: Jego wymowa jest (jaka?) lepsza. On ma (jaką?) lepszą wymowę.
On wymawia ten dźwięk (jak?) lepiej.
русл Его произношение (какое?) лучше.
Он произносит этот звук (как?) лучше.
Таким образом, если слово относится к существительному, то это прилагательное, имеющее в сравнительной степени суффикс -sz/ej.sz-y, а если к глаголу, то перед нами наречие с другим суффиксом: -ej.
Образование сравнительной степени прилагательных
Способ
Основа
Пример
суффикс -SZ-
на «одиночный» согл. и -rd-. -st-
mlod-sz-y; tward-sz-y; prost-sz-y
суффикс -SZ-
на -ок-, -ек-, -к-
szer-[ok]-szy; dal-[ek]-szy: król-[k]-szy
суффикс -ejsz-
на 2 и более согл.
latwi-ejsz-y; trudni-ejsz-y
bardziej + прил.
любая
hardziej kolorowy: hardzej znany
Важно!
I Сравнительная степень качественных прилагательных образуется при помощи суффиксов -sz- или -'ejsz- (выбор между ними обусловлен основой прилагательного), а также описательно, с использованием наречия hardziej (mniej)'.
Перед суффиксом - ejsz- согласный смячается или чередуется: ładny — ladni-ejszy: szczupły — szczupl-ejszy, mądry — mądrz-ejszy.
Описательная форма образуется чаше всего от заимствованных и отглагольных прилагательных (и причастий) (bardziej atrakcyjny, hardziej znany), произвольные замены ею «простых» форм (образованных при помощи суффиксов) ненормативны.
Как и в русском языке, нельзя применять сразу оба способа образования сравнительной степени (bnrdziej-iadmejszr)'.
2. При наличии суффиксов -ок-, -ек-, -к- формы сравнительной степени образуются непосредственно от корня слова (суффиксы «выпадают»): głęb-[ok]-szy. dal-[ek]-szy, szyb-[k]-szy.
3. При образовании сравнительной степени прилагательных возможны чередования согласных и гласных, например:
g/ż (dlug-i — dłut-sz-y) а/е (śm i a ły — śmielszy)
s/ż (blis-k-i — blit-sz-y) o/e (wesoły — weselszy)
ł/l (miły — mil-sz-y) ą/ę (wąski — иДОу)
4. Несколько прилагательных имеют особые формы сравнительной степени, их нужно запомнить.
mały
niniejszy
duży, wielki
— większy
dobry
lepszy
zły
gorszy
lekki
liejszy
Образование превосходной степени прилагательных
Превосходная степень прилагательных образуется путем прибавления к форме сравнительной степени префикса naj- (najlepszy, najbliższy)' или описательно, при помощи соединения наречия najbardziej (превосходная степень наречия bardzo) и прилагательного, например:
młody młodszy’
szeroki szerszy
łatwy łatwiejszy
dobry lepszy
kolorowy bardziej kolorowy
najmłodszy najszerszy najłatwiejszy najlepszy najbardziej kolorowy
i
Обороты типа рус. «самый лучший» в польском языке отсутствуют, ср.:
Życzę najlepszych wyników! —♦ Желаю самых лучших результатов!
Życzę samych dobrych wy ników! —♦ Желаю только («одних») хороших результатов!
Важно!
Прилагательные в сравнительной и превосходной степени согласуются в роде, числе и падеже с существительными, к которым относятся, в том числе имеют лично-мужскую форму: Kupiłem lepszą płytę! То moja najlepsza przyjaciółka. To są moi najlepsi przyjaciele.
(^) Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 35. Образуйте сравнительную и превосходную степень от прилагательных.
Wzór: młody —» (naj)mlodszy, (naj)mlodsze, (naj)mlodsza;
(naj)młodsze. (naj)mlodsi.
n) stary, wrażliwy, głupi, śwież), bogaty, prosty
b) ładny, jasny, skuteczny, przyjemny, mądry, ciepły
c) wysoki, niski, daleki, głęboki, wąski, pły tki
<1) dobry, zły, wielki (duży), mały, gorący, lekki
c) łubiany, interesujący, chory, łysy, słony, otwarty
Проверьте себя!
НИЕ 36. Употребите прилагательные из скобок в соответствующей
форме сравнительной или превосходной степени.
I Ożenił się z (ładny) kobietą!
2. Dzieci, kto jest wśród was (młody)"!
i W życiu nie spotkałam (gościnny) ludzi!
I Jesteście dla mnie (bliski)'.
' Do (piękny) miast w Polsce należy Toruń.
fi Komórka — to (mały) część organizmu.
7 (Wysoki) góry w Polsce — to Tatry.
К My ślalem, że pogoda dziś będzie (dobry).
'> Ten chirurg jest (doświadczony) w szpitalu.
10. Kanadyjczycy wygrali, bo byli (silny).
НАРЕЧИЕ
Наречие — неизменяемая часть речи (кроме качественных наречий, образующих степени сравнения), относящаяся к глаголам, прилагательным и к другим наречиям:
drożeje szybko, jest strasznie drogi, to okropnie drogo.
Наречия соотносятся с разными частями речи и представлены разными словообразовательными моделями. Они образуются, например, от прилагательных при помощи суффиксов -о, -е (drogi — drogo. ładny — ładnie), предлога po (po polsku, po staremu) и от существительных (razem, od razu, czasem,wówczas).
Наиболее частотны наречия на -о и на -е, причем способ их образования может не совпадать с русским, ср.: долго — długo, но сердечно — serdecznie'.
11аречия характеризуют способ и образ действия, время, место, причину и другие обстоятельственные параметры, отвечая на разные вопросы: как? где? когда? сколько? почему? и др.
Образование сравнительной степени наречий
Способ
Основа
Пример
суффикс -ej
любая
mqdrz-e); tani-ej; ntocni-ej
суффикс -ej
на -ок-, -ек-, -к-
głęb[ok]iej, dal[ek]ej: gład[k]ziej
bardziej + наречие
любая
bardziej kolorowo, bardziej gorzko
11а -е со смягчением предшествующего согласного часто (не всегда!) оканчиваются наречия, образованные от прилагательных на -пу, -ły, -iwy -ywy, -ity -yty Иногда возможны параллельные формы: pochmurno — pochmurnie.
Важно!
I. Формы сравнительной степени качественных наречий образуются при помощи суффикса -ej со смягчением или чередованием твердого согласного основы или описательно, с использованием наречия bardziej (mniej)'.
2. При образовании сравнительной степени наречий возможны чередования согласных и гласных, например:
g/ż (dług-o — dłut-ej) а/е (śmiało — śmielej)
s/ż (blis-k-o — hlil-ej) o/c (wesoło — weselej)
ł/l (ciepł-o — ciepl-ej) ą/ę (gorąco — goręcej)
3. При наличии суффиксов -ок-, -ек-, -к- суффикс -ej присоединяется непосредственно к корню слова. Некоторые наречия с суффиксом -к- образуют формы с «нестандартными» чередованиями, ср.:
szybko — szybciej', prędko — prędzej; krótko — krócej.
4. Несколько наречий имеют особые формы сравнительной степени, их надо запомнить:
mało
mniej
dużo, wiele
— więcej
dobrze
— lepiej
źle
— gorzej
lekko
lżej
Образование превосходной степени наречий
Превосходная степень наречий образуется путем прибавления к форме сравнительной степени префикса naj- (najbliżej, najlepiej) или
Как и в русском языке, нельзя применять сразу оба способа образования сравнительной степени (bardziej ładniej}1.
описательно, при помощи наречия najbardziej (превосходная степень наречия bardzo), например:
mądrze często szeroko źle elegancko
mądrzej
— częściej
— szerzej
gorzej
— hardziej elegancko
— najmądrzej-,
— najczęściej;
— najszerzej;
— najgorzej;
— najhardziej elegancko.
O
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 37. Образуйте сравнительную и превосходную степень от наречий.
Wzór: młodo —» młodziej, najmłodziej
a) ładnie, głupio, zimno, wolno, przyjemnie
b) jasno, cicho, prosto, drogo, bardzo
c) wysoko, daleko, szeroko, ciężko, szybko
d) dużo, mało, dobrze, źle, lekko
e) interesująco, mglisto, przykro, słono, gorzko
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 38. Употребите наречия из скобок в форме сравнительной или превосходной степени.
1. (wcześnie) mogę być u was za godzinę.
2. W ubiegłym roku mieliśmy znacznie (mało) egzaminów.
3. On opowiada (ciekawie) z nas.
4. Proszę mówić trochę (głośno)...............................!
5. (dużo) w rodzinie zarabia brat.
6. Musisz (często) bywać w Polsce!
7. Jaki język znasz (dobrze) : polski czy angielski?
8. On napisał test (dobrze) г całej grupy.
9. Z tych miast (bardzo) spodobał mi się Kraków.
10. W dużych miastach (łatwo) znaleźć pracę.
Употребление форм сравнительной и превосходной степени
Формы степеней сравнения прилагательных и наречий вводятся в предложение при помощи одинаковых синтаксических средств. При сравнении это конструкции niż + им. пад. и odje) + род. пад., ср.:
Jego wymowa jest lepsza niż moja!od mojej.
On wymawia ten dźwięk lepiej niż ja! ode mnie.
«Исчисляемое различие» (насколько?) передается словосочетанием о + вин. пад или формами типа dwukrotnie, dwa razy (во сколько раз?)'.
wymowa jest о wiele lepsza, wy mawia o wiele lepiej;
dom jest o dwa miliony / dwukrotnie / dwa razy droższy;
dom kosztuje o dwa miliony / dwukrotnie / dwa razy więcej.
При употреблении превосходной степени используются конструкции и- + предл. пад., wśród / spośród + род. пад., z + род. пад.:
On jest najlepszym uczniem w klasie (wśród nas. z nas).
On czy ta najlepiej w klasie (wśród nas. z nas).
(^) Попробуйте сами!
НИЕ 39. а) употребите прилагательные и наречия в форме сравнительной степени: б) видоизмените предложения по образцу.
•I :ór Romek jest miody, ale Andrzej jest młodszy. —»
Andrzej jest młodszy niż Romek.
(Andrzej jest młodszy od Romka).
I Kraków jest duży, ale Warszawa jest
1 len chirurg jest doświadczony, ale pan Nowak jest
• Jego sytuacja wcale nie jest zła. bo moja jest
4 Ja kupiłem drogi słownik, a Marek jeszcze
li Banany są dojrzale, ale gruszki są
Л Ja mieszkam daleko, a on jeszcze
7. Twoja ciocia wygląda młodo, ale mama
8. Bardzo lubię powieści historyczne, zaś kryminały
9. Słownik kosztuje drogo, ale album jeszcze
10. Do Warszawy dojechaliśmy szybko, a do Poznania jeszcze
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 40. Переведите на польский язык.
I. Их сын — лучший ученик в классе!
2. Она на 3 года старше меня, но выглядит гораздо моложе.
3. Возьми сумку побольше, ведь на обратном пути у тебя будет больше вещей.
4. Я написал тест на 20 минут быстрее Виктора.
5. Этот телевизор дороже на 100 долларов.
6. Сегодня самый длинный день в году.
7. На сколько он больше зарабатывает? — В два раза.
8. Самая тёплая в квартире — самая маленькая комната, там уютнее всего.
МЕСТОИМЕНИЕ
Систематизация и словоизменение местоимений в польском и русском языках похожи. Польские местоимения делятся в основном на те же семантические разряды, что и русские (личные, притяжательные, вопросительные, неопределенные и др.). Но для практических целей полезнее знать, склоняется ли местоимение и по какому типу.
По этому признаку можно выделить несколько основных групп:
• Несклоняемые местоимения наречного типа (вопросительные skąd. jak. gdzie, którędy, указательные tak. tu, tędy, неопределенные gdzieś, kiedyś и др.).
• Местоимения, склоняющиеся по типу прилагательных (вопро- сительные czyj, który, указательные ten, taki; притяжательные mój, swój, nasz и др.).
• Местоимения, имеющие собственный тип склонения: личные (ja, ty. ту. on. one), вопросительные (kto, со), неопределенные (ktoś, cokolwiek), отрицательные (nikt. nic).
Вот как соотносятся разряды местоимений с их морфологическими свойствами1:
' - Тип
Разряд
Неизменяемые
Тип прилагат.
Особый тип
1 Вопросительные
jak, gdzie, skąd, kiedy, dokąd
który, jaki, czyj
kto, co
I
В таблице представлены не все местоимения.
Окончание таблицы
Тип
Разряд
Неизменяемые
Тип прилагат.
Особый тип
2. Притяжательные
jego, jej, ich
mój. twój, swój, nasz, wasz
3. Указательные
tu. tam. tędy, tak. wtedy
ten (sam), to, ta, tamten, taki
6. Отрицательные
nigdy, nigdzie, znikąd
niczyj, żaden, ani jeden
nikt, nic
7 Личные, возвратное
ja, ty, my, wy, ona, on, ono. oni. one, się
Местоимения, склоняющиеся по типу прилагательных
Как видно из таблицы, по типу имен прилагательных склоняются местоимения, принадлежащие к разным разрядам. По типу склонения все они были условно разделены на две группы.
I. В первую включены прежде всего указательные местоимения ten (sam), tamten, ów, taki (sam), вопросительные jaki, czyj, który, притяжательные mój, twój, nasz. wasz. swój', неопределенные jakiś, jakikolwiek, отрицательные niczyj, żaden.
Местоимения 3-го лица jego, jej, ich. как и в русском языке, не изменяются по родам, числам и падежам.
им. пад.
ten (sam), to (samo) ta (sama)
czyj, czyje czyja
mój, moje moja
żaden, żadne żadna
род.
tego (samego)
czyjego
mojego
żadnego
пад.
tej (samej)
czyjej
mojej
żadnej
дат.
temu (samemu)
czyjemu
mojemu
żadnemu
пад.
tej (samej)
czyjej
mojej
żadnej
tego (samego)Zten (sam)
czyjego/czyj
mojego/mój
żadnego/żaden
вин.
пад.
to (samo)
czyje
moje
żadne
tę (samą)
czyją
moją
żadną
ТВ.
tym (samym)
czyim
moim
żadnym
пад.
tą (samą)
czyją
moją
żadną
пр.
(o) tym (samym)
(o) czyim
(o) moim
żadnym
пад.
tej (samej)
czyjej
mojej
żadnej
Важно!
I. Во множественном числе укачанные местоимения тоже изменяются по типу прилагательных, включая наличие лично-мужской формы: czyi/czyje, ci sami, nasi, o takich samych, z moimi, od żadnych и т. д.
2. При склонении неопределенных местоимений czyjś, jakiś, jakikolwiek частицы -ś. -kolwiek добавляются к «готовой» падежной форме: z czyimś, о jakiejś, jakichkolwiek и т. д.
I. Обратите внимание на форму мужского рода местоимения żaden (не *żadny).
Отрицательное местоимение żaden (żadna, żadne, żadni) предполагает наличие в предложении второго отрицания, ср.:
żaden z nas tam nie był — ни один из нас там не был;
nie ma żadnego problemu — нет никакой проблемы.
I Неопределенное местоимение pewien (какой-то. некий) имеет «краткую» форму только в мужском роде, в остальных родах, числах и падежах особенностей нет (pewna, pewne, pewni).
5. Указательное местоимение женского рода ta в винительном падеже как исключение имеет форму tę'.
6. Местоимения мужского и среднего рода ten / to. mój / moje, Mój / twoje, nasz / nasze и т. п. в творительном и предложном падежах имеют одинаковую форму (tym, moim, naszym...), окончания -ет нет!
7. Русским вежливым формам Ваш. Ваша. Вашим, о Ваших и т. д. соответствуют польские конструкции со словами pan. pani, panowie, panie, państwo в родительном падеже: о pana'- dzieciach; z pani kierownikiem; hotel państwa; spotkanie panów и т. п.
8. У местоимения taki sam/ten sam (taka/ta sama, takie / to samo, takie / te same, tacy/ ci sami) склоняются обе части: od takiego samego, z tymi samymi и т. д.
9. В книжном языке встречаются «стянутые» формы притяжательных местоимений mój, twój, swój во всех родах, разных падежах и числах. ср., например: twojemu —» twemu, о mojej —* о mej, moich —♦ mych, ze swoimi —»ze swymi и т. п.
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 41. Употребите в вопросе местоимение czyj в именительном падеже единственного или множественного числа, а в ответе соответствующее притяжательное местоимение.
0. Czyja to książka Janka? — Tak. jego.
1 to samochód, dyrektora? — Tak,
2 to pies, twój? — Tak,
3 to dziecko, pani Anny? — Tak.
4 to rzeczy, ich? — Tak,
5 to goście, państwa? — Tak.
6 to córka, pana? — Tak,
1 В устной речи распространена форма к/.
2 При отнесенности к лицам мужского пола возможна также форма pański.
7 to dyrektor, panów? — Tak,
8 to zadanie, moje? — Tak,
9 to kierowca, wasz? — Tak,
10 to zaproszenie, pań? — Tak,
ЗАДАНИЕ 42. Вставьте соответствующую форму местоимений ten sam / taki sam (1-6) и żaden (7-12).
0)
•Я
1. Nic jesteśmy już
2. Pochodził z wsi.
3. Znów uwierzył obietnicom.
4. Pożyczyłem w bibliotece książkę, co ty.
5. Spotkałem się dziś z problemem.
6. Opowiadało wczoraj.
c
7. Nie mam uwag.
8. Nie byłam w z tych miast.
9 z nas o ty m nie wiedział.
10. W wypadku nie rób tego!
11. Nie mam dziś planów.
12. O z jej koleżanek nic nie wiem.
II. По типу прилагательных склоняются местоимения każdy, wszystko, wszyscy / wszystkie'.
Падеж
Единственное число
Множеств, число
им. пад.
każdy, każde, każda
wszystko
wszyscy/wszystkie
род. пад.
każdego, każdej
wszystkiego
wszystkich
дат. пад.
każdemu, każdej
wszystkiemu
wszystkim
вин. пад.
każdy/każdego, każde, każdą wszystko
wszystkich/wszystkie
тв. пад.
każdym, każdą
wszystkim
wszystkimi
предл. пад.
(o) każdym, każdej
(o) wszystkim
(o) wszystkich
Важно!
1. Местоимение każdy (każda, każde) употребляется только в единственном числе и склоняется без особенностей.
2. Из родовых форм единственного числа обобщающего местоимения ^wszystek, ^wszystka, wszystko (весь. вся. всё) первые две формы употребляются редко1, в единственном числе вместо них используются формы прилагательного cały (cały czas, cala klasa, cale zadanie).
3. Местоимение wszystko (всё), как и co, to, nic, согласуется в предложении с формами среднего рода: wszystko jest proste, со było zadane, to było dobre, nic jeszcze nie jest jasne.
4. Во множественном числе русскому все соответствуют две формы: лично-мужская wszyscy (koledzy) и нелично-мужская wszystkie (koleżanki, książki). Противопоставление этих форм наблюдается и в винительном падеже: zaprosiłem ich wszystkich — zaprosiłem je wszystkie.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 43.
Употребите местоимения wszystko, wszyscy, wszystkie в соответствующей падежной форме.
1 było jasne.
2. Dziękuję, ale nie zjem.
3. Jest naiwny, się dziwi.
4 zrozumiałem.
5. Ze się zgadzam.
6. Już o zapomniałam.
7. Po tym nie chcę go znać.
8. Ona się boi.
Местоимение wszystek (wszystka) употребляется, в частности, с существительными. называющими «сыпучие продукты»: wszystek cukier, wszystka mąka.
ф
w
i >.
1
9. Na spotkaniu byli
10 były śmy na tym spotkaniu.
11. Nie znam szczegółów tej sprawy.
12. Dziękuję za uwagę!
13. Widziałem dziś ich
14. Widziałem dziś je
15. Zgadzam się nie ze pana uwagami.
16. O zmianach proszę nas informować!
Местоимения, имеющие собственный тип склонения
Особый, но в то же время сходный с русским языком тип склонения имеют
личные местоимения (ja, ty...)-,
возвратное местоимение siebie/sif;
вопросительные (kto, со), а также образованные от них неопределенные (ktoś, coś, ktokolwiek...) и отрицательные (nikt, nic) местоимения.
I. Личные местоимения
В польском языке, как и в русском, вместо имен существительных могут функционировать личные местоимения (отсюда и название — местоимение, польск. zaimek), которые, как и существительные, имеют формы числа и падежа.
В 3-м лице единственного числа личные местоимения делятся по родам (on, опо, опа), а в 3-м лице множественного числа представлены шчпо-мужская форма oni и нелично-мужская опе.
■
96 Части речи
Падеж
Единственное число
Множественное число
им. п.
ja
ty
on
ono
ona
my
wy
oni
one
род. п. •
**
mnie
ciebie cię
jego go niego
jego go niego
jej
niej
nas
was
ich
nich
ich
nich
дат. п. •
**
mnie mi
tobie ci
jemu mu niemu
jemu mu
niemu
jej
niej
nam
wam
im
nim
im
nim
вин. п. •
**
mnie
ciebie Cię
jego go niego
je
nie
j4
nią
nas
was
ich
nich
je
nie
ТВ. п.
mną
tobą
nim
nim
nią
nami
wami
nimi
nimi
пр. п.
mnie
tobie
nim
nim
niej
nas
was
nich
nich
Важно!
1. Местоимения l-го и 2-го лица (ja, ty. ту, wy) в функции подлежащего употребляются гораздо реже, чем в русском языке. Они необходимы при противопоставлении или под «логическим ударением» (ср.: Ja już tam byłem, a ty? — Byłem tam).
2. Местоимение wy употребляется применительно к детям и в неформальном общении «на ты». Вместо русского «вежливого Вы» используются специальные слова pan. pani, panowie, panie, państwo. являющиеся существительными и склоняющиеся по соответствующей схеме.
3. В именительном падеже множественного числа противопоставлены местоимения 3-го лица oni (лично-мужская форма) и опе (нелично-мужская форма). Противопоставление этих форм существует и в винительном падеже (ich/nich —je/nie соответственно).
4. В винительном падеже у местоимения опо есть собственная, отличающаяся от местоимения мужского рода форма je (nie).
5. В единственном числе возможно употребление кратких (*) и полных форм местоимений (род., дат. и вин. падежи). Полные формы используются в начале предложения, под «логическим ударением» и при противопоставлении (mnie powiedział, a tobie nie), а также после предлогов (do innie, przez ciebie, dzięki tobie). В остальных случаях следует употреблять краткие формы.
6. Как и в русском языке, у местоимений 3-го лица после предлогов используется специальная форма с начальным п- (**).
7. В отличие от русского языка в творительном падеже формы без начального п- отсутствуют (interesuję się nim. nią, nimi).
8. Важно различать склоняемые формы личных местоимений оп — оно — опа и неизменяемые формы притяжательных местоимений jego/jej, ср.:
То on. Znam (kogo?) jego. — То jego syn. Znam (czyjego?) jego syna.
To ona. Znam (kogo?) ją. — To jej syn. Znam (czyjego?) jej syna.
imię сами!
ЗАДАНИЕ 44. а) поставьте поочередно в соответствующей падежной форме личные местоимения ja, ty. on, ono, ona, ту, ну, oni, one;
b) поставьте поочередно в соответствующей падежной форме слова pan, pani, panowie, panie, państwo.
I- РОД- лад. On nie zna
Jaś przyjedzie do
2. Дат, пад. Profesor to wytłumaczył.
Ania zrobiła to dzięki
3. Вин, пад. Wszyscy znają.
On czeka na
4, Тв. пад. Cała rodzina opiekowała się
Z(e) nie będzie problemu.
S. Предл. пад. Ona wie o wszystko.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 45.
Поставьте слова из скобок в нужном падеже.
1.
(ja)
Pójdziesz tam ze
9
2.
(ja)
Daj
spokój!
3.
(ty)
Dużo o
г J
słvszałem.
4.
(ty)
Czym do
można dojechać?
5.
(on)
Nie znasz
jeszcze!
6.
(on)
Trzeba
o tym powiedzieć!
7.
(ona)
Wiem, że
kochasz.
8.
(ona)
Zrozumiałem to dzięki
9.
(ono)
To jest jej młodsze dziecko, nie znasz ?
10.
(ono)
Znasz to opowiadanie? Ja też czytałem!
11
(mv)
Bez
nie zrobisz tego!
12.
(wy)
Zapraszamy
jutro.
13.
(oni)
Znam
.... bardzo dobrze.
14.
(oni)
Przed
.... całe długie życie!
15.
(one)
Dość często
spotykam.
16.
V-*"**/ (one)
Pójdę do
jutro.
17.
(Pan)
Kto
. o tym powiedział?
18.
(Pani)
M iło m i
widzieć!
19.
(Panie)
On mi o
dużo mówił.
20.
(Panowie)
Mogę spotkać się z wieczorem.
21.
(Państwo)
Napiszę do
II. Возвратное местоимение się
Местоимение się склоняется по образцу местоимения 2-го лица ty, форма именительного падежа при этом у него отсутствует. В родитель ном и винительном падежах есть полные и краткие формы.
им. над.
ty
-
род. над.
ciebie/cię
siebie/się
дат. над.
tobie i ci
sobie
вин. над.
ciebie/cię
siebie /się
гв. пад.
tobą
sobą
предл. пад.
tobie
sobie
Важно!
I. Местоимение się используется как показатель возвратности глаголов, соответствуя русскому -ся (-сь)\ мыться — myć się.
Русские возвратные глаголы не всегда соответствуют возвратным глаголам в польском языке и наоборот, ср.:
вернуться — wrócić, но стать — stać się.
2. Возвратное местоимение пишется с глагольными формами раздельно, оно подвижно и может предшествовать глаголу: on się myje. При нескольких возвратных глаголах się может употребляться один раз: on się myje, goli i czesze.
I. В отличие от русского языка się сохраняется при глагольных именах на -nie, -cie: uczyć się — uczenie się-, opiekować się — opiekowanie się.
■I. Как и в русском языке, возвратное местоимение используется в функции объекта: kupiłem sobie, zadowolony z siebie и т. п. Падежная форма местоимения «задается» управляющим словом.
S. Się используется в конструкциях, соответствующих русским оборотам «друг с другом», «друг другу» и г, п. Падежная форма возвратного местоимения задается управляющим словом: spotykamy się (z kim?) ze sobą. pomagamy (komu?) sobie', czekają (na kogo?) na siebie.
ь Się участвует в формировании обобщенно-личных конструкций типа tak się nie robi (так не делают)'.
См. об этом в соответствующем разделе.
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 46. Поставьте местоимение się в соответствующей падежной форме.
А. 1. Dobrze się czuje tylko u
2. Kupiłem billet nie tylko
3. Zupełnie nie dbasz o
4. Mam trudny dzień przed
5. Natalia miała na
w domu. (pod. nad.)
................... (dam. nad.)
(вин. nad.)
................... (me nad.)
nową bluzkę, (npedn. nad.)
В. Tak długo żyli razem, że
6. nie mogli obejść się bez (pod. nad.)
7. zawsze opowiadali o wszystkim. (dam. nad.)
8. mogli zawsze liczyć na (вин. nad.)
9. nigdy nie kłócili się ze (me. nad.)
10. wiedzieli o wszystko. (npedn. nad.)
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 47. Впишите личное или возвратное местоимение в нужной форме.
I. Źle napisałem test, nie jestem z zadowolony.
2. Grzegorz jest mężem Kasi, wyszła za 2 lata temu.
3. Marta jest bardzo skromna, nie lubi mówić o
4. Czy kupiłeś to dla mnie? — Tak. dla
5. To są moje koleżanki, czy znasz?
6. Mój brat zawsze chciał zostać fizykiem i chyba będzie, bo
studiuje właśnie fizykę.
7. Często spotykam Michała, ale dziś nie było.
8. Te obrazy są bardzo ładne, zawsze chętnie na patrzę.
9. Możesz mi pomóc? Bardzo proszę!
10. Skąd masz to pismo? — Kupiłem w kiosku.
11. Cześć Danka, jak się spodobał film?
12. Ja idę do baru, kto idzie ze ?
( III. Местоимения kto(ś), co(i); nikt, nic
Вопросительные местоимения kto? со?, а также образованные от них неопределенные и отрицательные местоимения, как и в русском языке, не имеют рода и числа. Они согласуются с глаголами в единственном числе, ср.:
Кто пришел? — Аня. (Аня и Виктор).
Kto przyszedł? — Ania (Ania i Wiktor).
им. пад.
kto(ś), co(ś)
nikt, nic
род. пад.
kogofś), czego(ś)
(od, do ...) nikogo, niczego/nic
дат. пад.
komu(ś), czemu(ś)
(przeciw, wbrew ...) nikomu, niczemu
вин. пад.
kogo(ś), co(ś)
(na, o, za...) nikogo, nic
тв. пад.
kim(ś), czym(ś)
(z, za. przed...) nikim, niczym
предл. пад.
(o) kim(ś), czym(ś)
(o, po, na...) nikim, niczym
Важно!
I Неопределенные местоимения образуются от вопросительных местоимений разных типов, в том числе от несклоняемых. Значение неопределенности вносится частицами -ś, -kolwiek (пишутся с вопросительными словами слитно: gdzieś, dlaczegoś, Jakikolwiek, z jakimś, z kimkolwiek), byle (предшествует вопросительному слову, пишется раздельно: byle gdzie, byle komu) и некоторыми другими.
2. В отличие от русского языка предлог в структуру отрицательного местоимения не включается, ср.
рус.: ни от кого, ни с кем, ни о кеш;
польск.: od nikogo, z nikim, o nikim.
1, Как и в русском языке, отрицательные местоимения предполагают второе отрицание в предложении:
z nikim nie chcę rozmawiać: na nic nie mam ochoty.
йте сами!
ЗАДАНИЕ 48. Вставьте пропущенные местоимения kto — со / nikt — nic в соответствующем падеже.
0. Kto г was о tym wie? — Nikt z nas o tym nie wie. (им nad.)
Co tam rośnie? — Nic tam nie rośnie.
1. Od o tym słyszałeś? — Od o tym nie słyszałem, (pod. nad.)
Do to doprowadziło? — Do to nie doprowadziło.
2 się przyglądasz? — się nie przyglądam. (dam. nad.)
się przyglądasz? — się nie przyglądam.
3. W on wierzy? — On w nie wierzy. (вин. nad.)
W on wierzy? — On w nie wierzy.
4. Z się spotkałeś podczas podróży? — Z ciekawym, (me. nad.)
Z się spotkałeś podczas podróży? — Z ciekawym.
5. O rozmawiacie? — O nie rozmawiamy. (npedn. nad.)
O rozmawiacie? — O nie rozmawiamy.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 49. Трансформируйте утвердительные предложения в отрицательные.
0. Chcę wszystko zmienić. —» Nie chcę nic/niczego zmieniać.
1. Z tego, co planowałam, kupiłam wszystko.
2. Ona na wszystkich się obraża!
3. Ostatnio rozmawiam z nim o wszystkim.
4. Zaprosiłem do siebie wszystkich z biura.
5. Zaczekaj na wszystkich'.
6. Czy państwo w iedzą o wszystkimi
7. Marcin ze wszystkimi o wszystko się kłóci.
8. Mógł sobie pozwolić na wszystko.
ГЛАГОЛ
Польские глаголы имеют все те же категории, что и русские: вид (совершенный и несовершенный), залог (действительный и страдательный), время (настоящее, будущее, прошедшее), наклонение (изъявительное. повелительное, сослагательное).
Глаголы изменяются по лицам и числам (спрягаются), могут быть возвратными, переходными, образуют причастия и деепричастия, отглагольные имена, а также специфические неизменяемые (неопределенно-личные) формы.
В словарях глаголы представлены инфинитивом («неопределенная форма глагола»), от его основы образуются, в частности, формы прошедшего времени.
ГЛАГОЛ: НАСТОЯЩЕЕ ВРЕМЯ
Настоящее время имеют только глаголы несовершенного вида, отвечающие на вопрос «что делать?».
Основа настоящего времени нередко отличается от основы инфини- 1ива, приводимого в словарях. От нее образуются также формы повелительного наклонения, причастия и деепричастия на -qc(y), неопределенно-личная форма.
Как и в русском языке, глаголы изменяются в настоящем времени по лицам и числам (спрягаются).
• В отличие от русского языка, где рассматриваются два типа спряжения (вспомните из школьной программы: -ут. -ют — I спр.;
-ат. -ят — I! спр.). в польском выделяются три, а в некоторых грамматиках четыре и более. Они различаются прежде всего
«окончаниями» (гласным основы) в 3-м лице единственного числа («он»):
I спр. -е, II спр. -i/y, III спр -а'.
• Многим глаголам I и II спряжения свойственны чередования и наличие двух основ: одна из них выступает в 1-м лице единственного числа и 3-м лице множественного числа, а вторая — в остальных лицах (так называемый «принцип диагонали»), ср., например:
1. ja jetdtę I. my jetdzimy
2. ty jetdzisz 2. wy jetdzicle
3. on jetdzi 3. om jetdig
• По сравнению с русским языком в польском меньше исключений и так называемых «неправильных» глаголов (глагол chcieć / хотеть. например, относится к I спряжению и, в отличие от русского языка, имеет регулярные окончания во всех лицах).
• 13 польском языке гораздо реже, чем в русском, употребляются личные местоимения 1-го и 2-го лица (ja, ty, ту, wy).
• Глаголы совершенного вида спрягаются так же, как и глаголы несовершенного вида, но при этом имеют значение не настоящего, а простого будущего времени, ср.:
он читает (что делает сейчас?) — он прочитает (что сделает потом?); on czyta (что делает сейчас?) — on przeczyta (что сделает потом?).
Глагол być
Как и во многих других языках, глагол być (быть) в настоящем времени спрягается особо, не входя ни в один из типов спряжения. В отли чие от русского языка, где сейчас употребляется всего лишь одна форма глагола быть (3-е лицо ед. числа есть), в польском представлены фор мы всех лиц. Их стоит запомнить!
Несколько глаголов, относящихся к этому типу спряжения, имеют тематиче ский гласный -е (ср. on rozumie). Такие глаголы иногда выделяются в особый, IV тип спряжения.
Лицо
Ед. число
Лицо
Мн. число
ja
jestem
my
jesteśmy
ty
jesteś
wy
jesteście
on, ona, ono pan, pani
jest
oni, one panowie, panie, państwo
’ 1
Важно!
I. Одна из основных функций глагола być — это связка в составе именного сказуемого. Она, как правило, не опускается, ср.1:
рус. яз. Я (способный) ученик.
Виктор — (способный) ученик.
Виктор и Андрей — (способные) ученики.
польск. яз. Jestem (zdolnym) uczniem.
Wiktor jest (zdolnym) uczniem.
Wiktor i Andrzej są (zdolnymi) uczniami.
2. Слова pan, pani, сочетаясь с формами 3-го лица глагола в единственном числе, или panowie, panie, państwo — во множественном, выполняют в польском языке функцию «вежливого Вы», ср.:
Вы директор? Czy pan (pani) jest dyrektorem?
Вы из Москвы? Czy panowie (panie, państwo) są z Moskwy?
I Местоимения ja, ty, my. wy употребляются гораздо реже, чем в русском языке. Они необходимы, в частности, при сопоставлении (ja
Гели именная часть сказуемого представлена существительным с определением или без него, то используется творительный падеж (on jest zdolnym studentem), если же существительное отсутствует, то именительный (on jest zdolny, oni są zdolni).
H настоящем времени могут использоваться синонимичные модели: Moskwa /est stolicą Rosji. / Moskwa to stolica Rosji.
106
Части речи
jestem uczniem, a on jest studentem) и при рения» (ty jesteś winny!).
наличии
«логического
уда
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 50. Замените: а) единственное число множественным;
б) множественное число единственным.
а) 1. Jestem pracownikiem tej firmy.
2. Czy jesteś technikiem?
3. Ona jest chirurgiem.
4. On jest dziennikarzem.
5. Czy Pan jest z Krakowa?
6) 6. Te miasta .$
7. Gdzie jesteście"! — Jesteśmy w domu
8. Oni si/ znanymi malarzami.
9. One sq chemikami.
10. Czy Panie sq zmęczone?
ГЛАГОЛЫ I, II И III СПРЯЖЕНИЯ
Общая схема глагольных окончаний в настоящем времени выгляди i следующим образом:
Лицо
Ед. число
Лицо
Мн. число
1.ja
-ę,-m
1. my
-my
2. ty
•sz
2. wy
-cie
3. on, ona, ono
-e, -y/-i, -a
3. oni, one
-ą
Важно!
1. Инфинитив (неопределенная форма глагола, приводимая в словарях) отнюдь не всегда указывает на тип глагольного спряжения
в настоящем времени, ср.: czytać — czytam, czyta (III); pisać—piszę, pisze (I). Для определения типа спряжения полезно обращаться к справочным изданиям и словарям. Часто помогают сопоставления с русским языком (он едет — on jedzie; он видит — on widzi).
2. Показателем типа спряжения служит «окончание» 3-го лица единственного числа, это всегда гласный (гласный основы или так называемый «тематический» гласный, который выступает и в других лицах).
В зависимости от гласного, на который оканчивается эта форма, глагол относится к одной из трех групп:
Число
Лицо
I cnp.
II cnp.
III cnp.
ед
1- (ja)
2. (ty)
3. on, ona, ono, pan, pani
s ą>. o, «
-ę
-isz (-ysz)
-1 (-У)
-am
-asz
-a
мн
1. (my)
2. (wy)
3. oni, one, panie, panowie, państwo
-emy
-ecie
-3
-imy (-ymy)
-icie (-ycie)
-3
-amy
-acie -ają
Глаголы I спряжения
Глаголы этой, пожалуй, самой большой и постоянно пополняющей- 1 и группы представлены разнообразными инфинитивами: pisać, móc, .‘i < ; brać, iść,pracować и др. Общим признаком для них служит тематический гласный -е: (on) pisze, może, idzie, iyje. Merze, rysuje (ср. также в русском языке: пишет, может, идет, рисует).
Многочисленную группу глаголов I спряжения можно разбить на несколько условных подгрупп.
I. Глаголы, с 11 р я г а ю iцнеся «стандартно» J
По типу спряжения такие глаголы очень похожи на соответствующие русские, которые также относятся к I спряжению: ты пишешь —ty l'i\.:csz (pisać); мы пришлём — myprzyślemy (przysłać); он покажет — on jtokaże (pokazać) и т. д.
pisać, chcieć
лицо
ед. число
лицо
мн. число
1.
pisz-ę. chcę
1.
pisz-emy, chcemy
2.
pisz-esz, chcesz
2.
pisz-ecie, chcecie
I °
pisz-e. chce
3.
pisz-Ą, chcq
II. «Односложные» глаголы
Эту группу составляют такие односложные глаголы, как szyć, żyć, pić. czuć (się), żuć, śmiać się, lać и др.1, у которых при спряжении основа расширяется за счет -J после корневого гласного: piję — pijesz — pije — pijemy—pijecie — pijq.
pić, czuć (się), lać
единственное число
множественное число
I ■ Pi-И- czu-j-ę. le-j-ę
l pi-j-emy. czu-j-emy. le-j-emy
2. pi-j-esz. czu-j-esz. le-j-esz
2. pi-j-ecie. czu-j-ecie. le-j-ede
3.pi-j-e, czu-j-e. le-j-e
3.pi-j-q, czu-j-ą, le-j-q
• III. Глаголы с суффиксами -owa-, -ywa-/-iwa~, -wa
to эту продуктивную подгруппу входят глаголы на -owa-, типа dziękować, а также многие на -ywa-/-iwa- и -wa- типа podpisywać, wstawać'.
Но, например, stać — (on) stoi, II спр. (рус. он стоит).
2 Среди глаголов на ywa/lwa. wa не все относятся к Г спряжению, например: nazywać się. bywać — nazywa się, bywa (III).
Суффиксы owa. ywa/iwa и wa при спряжении выпадают и заменяются на uj и у соответственно: dziękuje, podpisuje, wstaje.
pacować, zachowywać, dawać
единственное число
множественное число
1. prac-uj-ę. zachowuję, da-j-ę
1. prac-uj-emy, zachowujemy, da-j-emy
2. prac-uj-esz. zachowujesz, da-j-esz
2. prac-uj-ecie, zachowujecie, da-j-ecie
3. prac-uj-e, zachowuje, da-j-e
3. prac-uj-ą, zachowują, da-j-ą
Важно!
1. В этой постоянно пополняющейся группе много глаголов с заимствованными корнями (mejlować, kserować и т. п.). Полезно иметь в виду, что глаголам на -ировать в русском языке, как правило, соответствуют глаголы на -ować в польском: komentować, anonsować, konkurować, prognozować и т. п.
2. В русском языке у похожих глаголов I спряжения суффикс -ова- также часто «выпадает» (рисовать — рисует), чего нельзя сказать о суффиксах -ыва-/-ива-, ср.: записывать — записывает, но zapisywać — zapisuje.
3. Суффиксы owa. ywa/iwa. wa являются, как правило, показателями несовершенного вида.
IV. Глаголы с чередованиями
У многих глаголов I спряжения основа выступает в двух вариантах («по диагонали»): на твердый согласный (1 -е лицо единственного числа «я» и 3-е лицо множественного числа «они») и на мягкий или отвердевший согласный (остальные формы). Для таких глаголов характерны следующие чередования согласных: т — т'; w — и '; п — ń; s — ś; z — ź; t — ć; d — dr. к — cr. g — ż;r — rz, например:
móc1, piec1, przyjść
единственное число
множественное число
l. mo-g-ę, pie-k-ę. przyj-d-ę
1. mo-i-emy. pie-cz-emy przyj-dzi-emy
2. mo-i-esz, pie-cz-esz, przyj-dzł-esz
2. mo-i-ecie, pie-cz-ecie, przyj-dzi-ecie
3. mo-t-e. pie-cz-e, przyj-dzi-e
3. mo-g-q, pie-k-ą, przyj-d-q
При спряжении некоторых глаголов происходит также чередование гласных а/е. о/е. Например:
jechać, nieść, brać
единственное число
множественное число
1 .J-a-dę, ni-o-sę, bi-o-rę
1. j-e-dziemy, ni-e-siemy, bi-e-rzemy
2. j-e-dziesz, ni-e-siesz, bi-e-rzesz
2. j-e-dziecie, ni-e-siecie, bi-e-rzecie
3.j-e-dzie, ni-e-sie, bi-e-rze
3.j-a-dq, ni-o-są, bi-o-rą
V. Глаголы на -
В группе глаголов на -ąć, -nąć (zacząć, wziąć, płynąć, zamknąć и т. п.) в 1-м лице единственного («я») и 3-м лице множественного числа («омы») конечный согласный основы выступает в твердом варианте, а в остальных лицах в мягком. Ср.: zacząć: zacznę — zacznie; płynąć: płynę — płyniesz-, rosnąć: rosną — rośniecie и т. п.1 2
1 Обычно глаголы в форме инфинитива оканчиваются в русском языке на лишь некоторые — на -чь. В польском языке этим суффиксам соответствуют ч' и -с соответственно: ходить chodzić, стеречь — strzec.
2 Так спрягаются не только глаголы с инфинитивом на -qć, -nąć, ср. biec biegnę, biegniesz...; wstać wstanę, wstanie... и т. д. Ср. также рус. начать начну, начнешь...; встать встану, встанешь... и т. д.
При образовании форм настоящего времени полезно соотносить их с аналогичными в русском языке, ср.: начну — zacznę', возьмут — wezmą', утонет — utonie и т. д.
przyjąć, zamknąć, rosnąć
единственное число
множественное число
1. przyjmę, zamknę, rosnę
1. przyj mierny, zamkniemy, miniemy
2. przyjmiesz, zamkniesz, miniesz
2. przyj miecie, zamkniecie, miniecie
1 3. przyjmie, zamknie, roinie
3. przyjmą, zamkną, rosną
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 51. Дополните ответы.
1. Kto z Państwa dobrze pisze dyktanda?
a) Zbigniew c) Wy wszyscy
b) Tomasz i ja d) Moje koleżanki .
2. Kto z Państwa planuje pracować w polskiej firmie?
a) Chyba tylko Staszek c) Ja
b) My na razie nie d) Halina i Jurek ...
3. Kto z Państwa idzie jutro do teatru?
a) My wszyscy c) Cała nasza grupa
b) Mirek i Hanka d) Tylko ja
I, Kto z Państwa pojedzie na wycieczkę?
a) Ja c) Ja i Sławek
b) Oni wszyscy d) Tylko ty
5. Kto z Państwa Merze udział w tej rozmowie?
a) Cały nasza grupa c) Ja
b) Tylko pan Adam d) Jacek i Tadeusz .
6. Kto z Państwa przyniesie gazety ?
a) Dorota c) Pani pozwoli, że ja
b) Igor i Julia d) Anna mówi, że ona
7. Kto z Państwa zacznie czytać tekst?
a) Może ja .. b) Ty. Darek
c) Andrzej i Staszek d) Małgosia
8. Kto z Państwa weźmie bilety na ten spektakl?
a) Halina .... b) Ja chętnie
c) Państwo Nowakowie
d) My wszyscy
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 52. Поставьте глаголы из скобок в соответствующем лице настоящего (простого будущего) времени.
1. Czy wy (brać) udział w spotkaniu?
2. Kto (pomóc) mu to zrobić?
3. Ja nie (pojechać) do Polski, a Ola (pojechać).
4. Jutro oni (pójść) do teatru.
5. Gdzie pani (pracować)?
6. Często (gotować) razem z mamą.
7. Kiedy państwo (zacząć) chodzić na kurs?
8. Dlaczego to dziecko (płakać)?
9. Jutro oni (przynieść) bilety.
10. Jak (czuć się) twoja babcia?
Глаголы II спряжения
Ко 11 спряжению относятся преимущественно глаголы с инфинитивом на -ić/-yć (mówić, uczyć się) и -eć (widzieć, słyszeć), а также некоторые на -ać (stać. spać).
Все они имеют тематический гласный -/ или -у, выступающий в «чистом виде» в 3-м лице единственного числа: mówi, uczy się, stoi, śpi, widzi, słyszy (ср. также в русском языке: молвит, учится, стоит, спит, видит, слышит).
mówić, słyszeć
лицо
ед. число
лицо
мн. число
1.
niówi-ę, słysz-ę
1.
mów-imy. sfysz-ymy
2.
mów-isz, słysz-ysz
2.
mów-icie. stysz-ycie
3.
rnów-i, slysz-y
3.
mówi-ą, słysz-ą
Важно!
1. Тематический гласный -у выступает после отвердевших согласных. Глаголы с ним имеют во всех лицах одинаковую основу (без чередований).
2. Многим глаголам II спряжения свойственно наличие двух основ настоящего времени (в инфинитиве у них перед -ić/-eć выступает мягкий шипящий: lecieć, chodzić, jeździć, czyścić, wozić,prosić), когда отвердевшие согласные (они выступают в 1-м лице единственного числа («я») и в 3-м лице множественного («они»), т. е. «по диагонали») чередуются с мягкими, например:
lecę — leci chodzę — chodzi jeżdżę —jeździ czyszczę — czyści wożę — wozi proszę — prosi
(c — i);
(dz — dź);
(żdż —źdź), (szcz — ść);
(ż —ź),
(sz — ś).
chodzić, jeździć, prosić
единственное число
множественное число
1. cho-dz-ę, je-idi-ę, pro-sz-ę
1 cho-dzi-my je-tdzi-my, pro-si-my
2. cho-dzi-sz. je-Łdzi-sz, pro-si-sz
2. cho-dzi-cie, je-tdzi-cie, pro-si-cie
3. cho-dzi. je-idzi. pro-si
3. cho-dz-ą. je-tdt-q, pro-sz-q
гите сами!
ЗАДАНИЕ 53. Ответьте на вопросы
1- Kto z Państwa uczy się języka angielskiego?
a) My c) Ja
b) Wiktor d) Wszyscy
2. Kto z Państwa zrobi to tłumaczenie?
a) My wszyscy c) Barbara i Jurek
b) Pan Jerzy d) Może ty sani
3. Kto z Państwa zapłaci za bilety?
a) Dziś ja c) Może ty m razem pan
b) Chłopaki d) My wszyscy
4. Skąd Państwo pochodzą?
a) Dorota z USA. c) Hans i Uwe z Niemiec.
b) Igor i ja z Rosji. d) Tylko ty z Polski.
5. Czym Państwo jejdią do pracy?
a) Maria autobusem. c) Ty chyba samochodem.
b) Ja tramwajem. d) Moje koleżanki metrem.
6. Co Państwo muszą zrobić jutro?
a) Irena zrobić zakupy, c) Ja napisać referat.
b) My zdać egzamin. d) Moi rodzice załatwić wizy.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 54. Поставьте глаголы из скобок в соответствующем лице настоящего (простого будущего) времени.
1. Pan (pomyśleć) о tym i ja (pomyśleć).
2. Tam (wisieć) portrety znanych uczonych
3. Maria (spędzić) ferie nad morzem.
4. Ty chyba dziś (wrócić) późno?
5. Kiedy pan do mnie (zadzwonić)!
6. Często z ojcem (jeździć) na daczę.
7. Tu (siedzieć) Beata i Krzysztof.
8. Ja na szczęście nie (musieć) tego robić!
9. Co wy (kupić) na obiad?
10. Czy oni (lubić) lody?
Глаголы III спряжения
Глаголы III спряжения представлены инфинитивами на -ać: słuchać, wracać, nazywać się, mieszkać, bywać и др. Лишь немногочисленные из них имеют суффикс -eć: mieć, rozumieć, umieć и нек. др.
Отличительный признак глаголов III спряжения — не только тематический гласный -а (редко -е), но и окончание l-го лица единственного числа на согласный -т (mieszkam, znam, rozumiem), а также «удлиненная» за счет -у основа в 3-м лице множественного числа (zn-aj-ą, wrac-aj-q, rozumi-ej-q).
В русском языке глаголам этого типа часто соответствуют глаголы I спряжения, оканчивающиеся в 3-м лице множественного числа на -ают (они читают, знают, слушают, бывают и т. п.).
mieć, mieszkać, umieć
лицо
единственное число
лицо
множественое число
1.
т-ат, czytam, umi-em
1.
m-amy. czytamy, umi-emy
2.
m-asz. czytasz, umi-esz
2.
m-acie. czytacie, timi-ecie
3.
m-a, czyta, umi-e
3.
m-ają. czytają, umi-eją
Важно!
1. В данном типе спряжения чередования отсутствуют.
2. К III спряжению относятся глаголы umieć, rozumieć, śmieć, имеющие тематический гласный -е.
3. Запомните глаголы-исключения, имеющие «нестандартные» окончания в 3-м лице множественного числа: wiedzieć', jeść, dać.
По их образцу спрягаются также все приставочные глаголы типа powiedzieć, odpowiedzieć, najeść się, zjeść, oddać, sprzedać и т. п.
wiedzieć, jeść, dać
единственное число
множественное число
1. wiem, jem. dam
1. wiemy, jemy, damy
2. wiesz, jesz, dasz
2. wiecie, jecie, dacie
3. wie, je, da
3. wiedzą, jedzą, dadzą
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 55. Дополните ответы.
I. Gdzie Państwo mieszkają?
a) Ja w Moskwie.
b) Marek w Mińsku.
2. Kto z Państwa zna język polski?
a) My wszyscy
b) Moja żona
c) My w Krakow ie.
d) Oni wszyscy w Warszawie.
c) Ja trochę
d) Nasze nauczycielki
В польском языке значение «знать» имеют два глагола: znać и wiedzieć. Первый употребляется с винительным падежом без предлога (знать кого, что), второй — в остальных случаях, а также со словами со, to, nie, wszystko, mało, dużo. Ср: znam ten kraj,jego wiem o tym kraju, o nim-, wiem, że... и т. п.
3. Kto z Państwa rozumie po polsku?
a) Nikt z nas nie c) Chyba tylko ja
b) Moi koledzy d) My wszyscy ...
4. Kto z Państwa już odda pracę kontrolną?
a) Chyba ja już c) Alina i Marysia za chwilę.
b) My wszyscy d) Może ty, Marek ?
5. Co Państwo zjedzą na śniadanie?
a) Dorota kanapkę. c) Ja chętnie jajecznicę.
b) My trochę szynki. d) Koleżanki może parówki.
6. O czyni Państwo opowiedzą na lektoracie?
a) Mój kolega o Polsce. c) Ja o wakacjach.
b) My o naszej uczelni. d) Wszyscy o wycieczce.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 56. Поставьте глаголы из скобок в соответствующем лице настоящего (простого будущего) времени.
I. Czy panowie (pamiętać) jej nazwisko?
2. Co ty na to (powiedzieć)!
3. Jutro on (zaczynać) nową pracę.
4. Nigdy nie (spóźniać się).
5. Czy oni (sprzedać) swój samochód?
6. My często do nich (zaglądać).
7. Nie (rozumieć) tej gramatyki.
8. Kiedy wy (spotkać się)?
9. Gdzie państwo zwykle (jeść) obiady?
10. Rodzice jeszcze o tym nie (wiedzieć).
ГЛАГОЛ: ПРОШЕДШЕЕ ВРЕМЯ
Прошедшее время глаголов образуется, как и в русском языке, от основы инфинитива, которым эта часть речи представлена в словарях. При этом вид глагола значения не имеет.
От основы инфинитива, кроме форм собственно прошедшего времени. сослагательного наклонения и составного будущего времени, образуются страдательные причастия, деепричастия на -wszy. безличные формы на -по, -to и глагольные существительные на -nie, -cie.
• Прошедшее время от инфинитива образуется стандартно, его показателем является суффикс / (/). причем его наличие, в отличие от русского языка, обязательно, ср.: нёс, мог — niósł, mógł.
• Как и в русском языке, глаголы в прошедшем времени изменяются по родам и числам. При этом тип их спряжения в настоящем времени значения не имеет.
• В отличие от русского языка польские глаголы уже в самой структуре форм прошедшего времени имеют указание на лицо {pisa-ł-em — я писал), поэтому личные местоимения l-го и 2-го лица употребляются гораздо реже, чем в русском языке.
• Как и у именных частей речи (у существительных, прилагательных и нек. др.), во множественном числе прошедшего времени выделяется специальная лично-мужская форма, в русском языке ее нет.
Глагол być: единственное число
«Исходной» формой прошедшего времени может служить 3-е лицо единственного числа мужского рода («он»), от нее потом легко могут быть образованы формы всех остальных лиц.
Эта форма образуется от всех глаголов по универсальной схеме: вместо суффикса инфинитива (-Ć, реже -с) к основе присоединяется суффикс прошедшего времени I:
być — с +/ = (on) był
Как и в русском языке, формы прошедшего времени в единственном числе имеют показатели мужского, среднего и женского рода:
był. było, była
Одним из самых существенных отличий польского языка в сравнении с русским является наличие у глаголов в прошедшем времени формальных показателей I -го и 2-го лица: -ет. -eś в мужском роде и -ат, -aś в женском. Личные местоимения ja и ty используются в связи с этим гораздо реже, чем в русском языке.
Лицо
Мужск. род
Женек, род
Ср. род
1- (ja)
był-ет
był-ат
2. (ty)
był-ei
był-ai
3. on, ona, ono
on (pan) był
ona (pani) był-a
ono był-o
Важна!
I. В польском языке нет конструкций типа русских я был, ты была'.
2. Окончания 1 -го и 2-го лица среднего рода -от, -oś теоретически возможны. но практически не используются.
3. С формами 3-го лица при вежливом обращении (на «Вы») к собеседнику / собеседнице употребляются слова pan, pani’.
Czy pan był w Polsce? Kiedy pani była w Warszawie?
4. Окончания I -го и 2-го лица (-т, -ś) подвижны, они могут отрываться от основы глагола и присоединяться к другому слову, чаще всего к союзам или к частицам:
Prosił, żebym by! (żebym była) w domu.
Prosił, żeby.< był (żebyś była) w domu. Czy.< tam już był(a)?
Глагол być множественное число
Как и в единственном числе, формы 1-го и 2-го лица располагают собственными окончаниями, это -śmy, и -ście. Местоимения ту и wy поэтому употребляются, как правило, только при противопоставлении или под «логическим ударением»: My tam byliśmy, a wy?
Кроме этого отличительной особенностью спряжения всех глаголов во множественном числе прошедшего времени, в том числе глагола być. является наличие специальной лично-мужской формы во всех лицах. Ее показателем является суффикс -/. в то время как в неличных формах это суффикс ср.:
oni byli — one były
Лицо
Лично-мужская форма
Нелично-мужская форма
1 (ту)
byli-śmy
były-śmy
2. (wy)
byli-ście
były-icie
3. oni/one
oni (panowie, państwo) byli
one (panie) były
Важно!
1. В польском языке нет конструкций типа русских .мы были, вы были'.
2. Присоединение личных окончаний в прошедшем времени не влияет на место ударения в слове: 'byłyśmy, 'byliście.
3. При вежливом обращении к мужчинам, к женщинам, к мужчинам и женщинам с формами 3-го лица употребляются слова panowie, panie, państwo соответственно:
Czy Panie były w Polsce? Czy panowie (państwo) byli w Warszawie?
4. Как и в единственном числе, личные окончания 1-го и 2-го лица (■śmy, -ście) подвижны:
Czy byliście w Polsce? —» Czyście byli w Polsce?'
1 Отрыв окончаний характерен прежде всего для разговорной речи.
йте сами!
ЗАДАНИЕ 57. Замените настоящее время глагола być прошедшим.
1. Jestem w biurze.
2. Gdzie jesteś?
3. Czy on jest fizykiem?
4. Co tam jest ciekawego?
5. Ola jest zmęczona po podróży.
6. Jesteśmy z Waldkiem na wystawie.
7. Czy jesteście na wykładzie?
8. Adam i Ewa sq w Krakow ie.
9. Kiedy panowie sq w biurze?
10. Te panie sq pracowniczkami naszej firmy
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 58. Дополните предложения глаголом być в соответствующей форме прошедшего времени.
I. Wiktor do Heleny i Joli: Gdzie wczoraj ?
2. Helena i Jola: Wczoraj w klubie.
3. Marek do pana Janusza i pana Rafała: Kiedy w biurze?
4. Ewa do Adama: Czy wczoraj u Marka? Adam: Tak.
5. Staszek i Wanda: Rano na zajęciach.
6. Pan Lech do pani Ireny i pani Oli: Z kim tam ?
7. Matka do synów: Czy dziś w szkole?
8. Lektorka do studentki: Kiedy po raz ostatni na
lekcji?
9. Beata do pana Wiejskiego: Czy u dyrektora?
10. Bory s do pana Kowala i pani Kowal: Czy w Moskwie?
11. Jurek do Basi: Czy zadowolona z koncertu?
12. Basia: Niestety nie na tym koncercie.
Образование форм прошедшего времени
Все глаголы образуют прошедшее время так же. как глагол być. т. е. по универсальной схеме:
{mówić) — ć +1 + личные окончания
ед. чиспо мн. число
-em, -am; -śmy
mówił +
-eś, -aś; -ście
-o, -a, -o; -i/-y
Специфической особенностью польского языка является, как уже отмечалось, наличие и подвижность личных окончаний в 1-ми 2-м лицах, а также функционирование во множественном числе лично-мужских и «неличных» форм.
(z)robić
единственное число
множественное число
муж род
жен род
ср. род
лично-муж.
нелично-муж
1. (z)robiłem
2. (z)robileś
3. (z)robił
(z)robiłam (z)robiłaś (z)robiła
(z)robiło
1. (z)robiliśmy
2. (z)robiliście
3. (z)robili
(z)robiłyśmy (z)robiłyście (z)robiły
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 59. Дополните ответы.
1. Gdzie Państwo uczyli się polskiego?
a) My w Krakowie. c) Ja na kursie w Moskwie
b) Andrzej w Mińsku. d) Oni wszyscy w Warszawie.
2. Gdzie Państwo jeździli w niedzielę?
a) My z bratem na nartach.
b) Moja żona na zakupy
3. Gdzie Państwo spędzili wakacje?
a) Ja niestety w domu.
b) Moi rodzice na daczy.
c) Ja do babci.
d) Ania i Marta za miasto.
c) Moje koleżanki..... w górach, d) My wszyscy nad morzem
4. Kto z Państwa chodził na kurs języ ka polskiego?
a) Jej dziecko... b) My wszystkie
c) Ja i Marysia
d) Chyba pani Nowak
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 60. Поставьте выделенные глаголы в прошедшем времени.
I. Latem często jeżdżę nad morze.
2. Co on pisze w ostatnim liście?
3. D laczego on i stoją. przecież sarniej sca!
4. Jadzia i Irena kupują polskie gazety.
5. Dzieci bawią się na podwórku.
6. Wybiorę inny wariant.
7. Gdzie państwo spędzą wakację?
8. Co robisz wieczorem?
9. Cały rok uczę się języka polskiego.
10. Oni długo przygotowują się do egzaminu
11. Ojciec kupi w tym roku nowy samochód
12. Remontujemy mieszkanie cały rok!
НЕКОТОРЫЕ ОСОБЕННОСТИ ФОРМ ПРОШЕДШЕГО ВРЕМЕНИ
I. Глаголы на -eć
Кроме всех перечисленных ранее особенностей, польские глаголы на -eć типа mieć, chcieć, rozumieć, słyszeć и т. д. в прошедшем времени имеют еще одну: они сохраняют гласный -е только в лично-мужской
форме (перед мягким -/)- Во всех остальных случаях (перед твердым -/) происходит чередование -е/-а:
mieć
единственное число
множественное число
муж род
жен. род
ср. род
лично-муж
нелично-муж
1. miałem
2. miałeś
3. miał
miałam miałaś miała
miało
1. mieliśmy
2. mieliście
3. mieli
miałyśmy miałyście miały
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 61. Дополните ответы.
1. Kto z Państwa obejrzą! wiadomości? a) Marek d) Chyba oni
b) Agata e) Ja
c) Niestety nikt nie f) Ja i Zbyszek ....
2. Kto z Państwa musial to zrobić?
a) Wszyscy d) Przecież ty sam .
b) Marysia i Helena e) Chyba tylko Pani
c) Tylko ja f) Niestety my
3. Kto z Państwa chcial pojechać na wycieczkę?
a) Tylko dzieci
b) Każdy z nas
c) Wszyscy
d) Wojtek i Krzysztof e) Wiem, że pan Jerzy f) Anna
4. Kto z Państwa o tym nie wiedział?
a) Cała grupa
b) Te studentki
c) Nasza lektrorka
d) Pan Jerzy i pani Nina
e) Chyba tylko ty
f) Ja i Ryszard
Проверьте себя!
НИЕ 62. Поставьте выделенные глаголы в прошедшем времени.
I. Nie wiesz, kiedy ona przyjdzie?
2. Dlaczego wolisz tam nie iść?
J. Mam do pani prośbę!
•I, Nie chcę jego pomocy.
5. Siedzę cały dzień przy komputerze.
6. Oni o tym nie wiedzą.
7. Czy musicie tego słuchać?
К Nie powiemy o tym nikomu.
9. Nie odpowie pan na to pytanie.
10. Ona o tym nie zapomnil
11. Czy wszystko rozumiecie?
12. Co pani na \o powie?
II. Глаголы на -qć, -nąć
Кроме всех перечисленных ранее особенностей, польские глаголы на -ąć. -nąć типа zacząć, wziąć, rosnąć, zamknąć и т. д. в прошедшем времени имеют еще одну: гласный -ą сохраняется только в един- i i венном числе мужского рода. В остальных формах происходит чередование -ą/-f.
zacząć
единственное число
множественное число
муж род
жен род
ср род
лично-муж.
нелично-муж
1. zacząłem
2. zacząłeś
3. zaczai
zaczęłam zaczęłaś zaczęła
zaczęło
1. zaczęliśmy
2. zaczęliście
3. zaczęli
zaczęłyśmy zaczęłyście zaczęły
(^=> Важно!
1. Перед согласными /. / носовые -q, -ę произносятся как «чистые» -о. -е: zaczął [zaczoł] — zaczęła [zaczęła].
2. Глаголы на -nqć в прошедшем времени могут утрачивать суффикс -nq/-nę'. rosnąć — rósł, rosła', zgasnąć — zgasła, zgasły (ср. также русск.: погаснуть — погас). Иногдаупотребляются параллельные формы: kwitnął — kwitł'.
(^) Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 63. Дополните ответы.
1. Kto z Państwa zaczął chodzić na kurs?
a) Maria c) Ci panowie
b) Zbyszek i Bożena d) Ja
2. Kto z Państwa zajął się tą sprawą?
a) My wszyscy c) Przecież ty sam
b) Nikt nie d) Ryszard i Mikołaj
3. Kto z Państwa wziął udział w dyskusji?
a) Cała grupa c) Nasze koleżanki
b) Wszyscy d) Chyba tylko pan Wojtek
4. Kto z Państwa zgadł odpowiedź?
a) My wszystkie c) Niestety nikt z nas nie
b) A pan sam ? d) Agnieszka pierwsza
1
Наличие или отсутствие суффикса -nq- обычно фиксируется в словарях.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 64. Поставьте глаголы из скобок в прошедшем времени.
1. Wszyscy już (zacząć) pisać test.
2. Zawsze (pragnąć) tam pojechać!
3. Po tej publikacji (wybuchnąć) skandal.
4. Noga bardzo bolała i strasznie (spuchnąć)
5. Róże (zwiędnąć) bardzo szybko.
6. Za oknem pociągu (ciągnąć się) lasy.
7. Ktoś (zająć) nasze miejsca!
8. Przy spotkaniu on (wyciągnąć) do mnie dłoń
9. Mieszkanie (spłonąć) w ciągu godziny.
10. On (podjąć) decyzję, że wyjedzie.
11. Wiedziałyście o tym czy po prostu (zgadnąć)"!
12. Nie wiesz, gdzie (zniknąć) Bartek?
III. Глагол iść и однокоренные
Глагол iść имеет в прошедшем времени две основы: в единственном числе мужского рода szed(l). в остальных формах — sz(l. Г).
iść
единственное число
множественное число
муж. род
жен. род
ср. род
лично-муж.
нелично-муж.
1. szedłem
2. szedłeś
3. szedł
szlam szłaś szła
szło
1. szliśmy
2. szliście
3. szli
szłyśmy szłyście szły
Важно!
1. По приведенному образцу спрягаются в прошедшем времени все однокоренные глаголы (pójść, przyjść, obejść, rozejść się и т. п.).
2. В единственном числе мужского рода беглый гласный -е в приставках выпадает, ср.: wszedł — weszła; obszedł — obeszła и т. п.
3. В слове szedł конечный согласный / может не произноситься.
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 65. Дополните ответы.
1. Gdzie Państwo poszli wczoraj po południu?
a) Ja na lekcję. c) Te panie do sklepu.
b) Włodek do kina. d) A ty chyba do domu?
2. Skgd Państwo przyszli?
a) Kolega z domu. c) Wiem, że ty z pracy.
b) Ja ze szkoły. d) Koledzy prosto z dworca.
3. Kiedy Państwo weszli do pokoju?
a) Babcia po śniadaniu, c) Potem Janek.
b) Rodzice po babci. d) A ja ostatni.
4. Kto z Państwa szedł tu pieszo?
a) Wszyscy c) Tylko dzieci
b) Romek z córką d) Chyba tylko pan Jan
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 66. Дополните предложения глагольными формами в прошедшем времени.
|. Ja po lektoracie poszedłem do domu, a wy dokąd ?
2. Basia przyszła dawno, a on kiedy ?
3. Ty przyszedłeś z Agatą, a z kim Zosia?
4. Ty. Jadzia, wyszłaś od razu, a Józek kiedy ?
5. Słyszałam, że Jurek rozszedł się z Henią, a Ela z Markiem.
6. Ja przeszedłem na zielone światło, a pani na jakie ?
7. Oni zeszli na dół 5 minut temu, a on kiedy ?
8. Na które piętro weszłaśl My na ósme.
9. Czy pani obeszła się bez pomocy, boja
|0. My doszliśmy do piątego rozdziału, a ty. Sławek, do którego ?
IV. Глаголы на -ść, -źć, -c
I. В формах прошедшего времени у глаголов на -ść, -źć, -с типа kłaść, gryźć, strzyc и т. д. перед суффиксом -/ (-/) появляется согласный, который выступает в первом лице единственного числа настоящего времени:
kłaść — kładę — kładłem (kładliśmy...)
gryźć — gryzę — gryzłem (gryźliśmy...)
strzyc — strzygę — strzygłem (strzygliśmy...)
móc
единственное число
множественное число
муж. род
жен. род
ср род
лично-муж.
нелично-муж.
1. mogłem
2. mogłeś
3. mógł
mogłam mogłaś mogła
mogło
1. mogliśmy
2. mogliście
3. mogli
mogłyśmy mogłyście mogły
У глаголов с гласным е в корне типа nieść, pleść, wieść, wieźć и др. происходит также чередование гласных: гласный е, выступающий в лично-мужской форме, меняется на о в остальных. Кроме того, в закрытом слоге (единственное число мужского рода — «о//») о меняется на ó\
nieść
единственное число
множественное число
муж. род
жен. род
Ср. род
лично-муж
нелично-муж.
1. niosłem
2. niosłeś
3. niósł
niosłam niosłaś niosła
niosło
1. nieśliśmy
2. nieśliście
3. nieśli
niosłyśmy niosłyście niosły
3. Особо спрягаются глаголы jeść, usiąść, znaleźć и однокоренные:
jeść, usiąść, znaleźć
единственное число
множественное число
муж род
жен. род
Ср. род
лично-муж.
нелично-муж
1. jadłem usiadłem znalazłem
jadłam usiadłam znalazłam
2. jedliście usicdliście znaleźliście
jadłyście usiadłyście znalazłyście
3.jadł usiadł znalazł
jadła usiadła znalazła
jadło usiadło znalazło
3. jedli usiedli znaleźli
jadły usiadły znalazły
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 67. Дополните ответы.
1. Kto z Państwa pomógł Jurkowi?
a) Ja d) One nie
b) Irena e) Mówiłaś, że sama
c) Nikt nie f) My wszyscy
2.
Kto z Państwa przyniósł na lektorat świeżą gazetę?
a) Moja koleżanka
b) Ja niestety nie
c) Chyba tylko Marta
d) łlanka i Ola
e) Przemek i Marcin
f) Pan Antczak
3.
Czy ktoś z Pańswa pzywiózł z Polski słowniki?
a) Borys
b) Pani Zosia
c) Tylko ty
d) My wszyscy
e) Ania i Ola
f) Ja niestety nie
4.
Kto z Państwa znalazł moje okulary?
a) To moje dziecko d) My z Andrzejem
b) Wydaje mi się. że Ania e) To ci państwo
c) Jakiś chłopak f) Czy to wy ?
5.
Gdzie Państwo usiedli?
a) Jasiek na krześle.
b) Dziewczyny na kanapie.
c) Ja obok Jurka.
d) Pani Hania dość daleko.
e) Maciek i Wiesia za nami.
f) My wszy scy w drugim rzędzie.
6.
Co Państwo jedli na śniadanie?
a) Ja nic nie
b) Andrzej omlet.
c) To. co ty
d) Wszyscy to samo.
e) Ewa parówki.
f) Maria i Dorota jogurt.
■^5 Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 68. Поставьте выделенные глаголы в прошедшем времени
1. Nie mogę mu pomóc.
2. Co ona je na obiad?
3. Ona zawsze plecie głupstwa.
4. Nie znajdziemy na to czasu.
5. Roman przyniesie kwiaty i tort.
6. W który m rzędzie usiądziecie?
7. Czy upieczesz na imieniny ciasto?
8. Ostrzyżesz włosy?
9. Oni wysiqdq na następnym przystanku.
10. Wzniosę toast za zdrowie gospodarza.
V. Глаголы на -rzec
Немногочисленная группа глаголов типа drzeć, trzeć, umrzeć (в словообразовательной структуре сходных глаголов в русском языке часто присутствует компонент -ере-: тереть) во всех формах прошедшего времени приобретает суффикс -ar: (po)darłem, (u)tarli, umarł и т. п.
zetrzeć
единственное число
множественное число
муж род -
жен. род
ср. род
лично-муж.
нелично-муж.
1. starłem
2. starłeś
3. starł
starłam starłaś starła
starło
1. starliśmy
2. starliście
3. starli
starłyśmy starłyście starły
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 69. Поставьте выделенные глоголы в прошедшем времени.
1. Zobacz, (podrzeć) sobie spodnie!
2. Kiedy robiłyśmy surówkę, (utrzeć) marchewkę na tarce.
3. Ten pisarz (umrzeć) sto lat temu.
4. Nasze firmy (zawrzeć) ważną umowę.
5. Spektakl (wywrzeć) na mnie wielkie wrażenie.
6. Wszyscy (poprzeć) moją propozycję.
7. Pisząc referat, (oprzeć się) na znanych faktach.
8. Dużo ludzi (pożreć) ten smok.
ГЛАГОЛ: БУДУЩЕЕ ВРЕМЯ
Глагол być
Лицо
Ед. число
Лицо
Мн. число
ja
będę
my
będziemy
ty
będziesz
wy
będziecie
on, ona, ono pan, pani
będzie
oni, one panowie, panie, państwo
będą
Глагол być может употребляться в будущем времени как самостоятельно. так и в соединении с другими глаголами, образуя формы составного будущего времени, ср.:
Czy będziesz w domu? — Czy będziesz do nas pisać!
ОБРАЗОВАНИЕ ФОРМ БУДУЩЕГО ВРЕМЕНИ
Категория времени тесно связана с категорией глагольного вида. Как и в русском языке, в зависимости от вида глаголы образуют простые формы будущего времени (совершенный вид') или составные (несовершенный вид).
• Глаголы совершенного вида (вопрос «что сделать?») в форме простого будущего времени спрягаются, как и глаголы несовершенного вида, в соответствии с принадлежностью к одному из грех типов спряжения: napisać — napiszę, napiszesz ... (I); wrócić— wrócę, wrócisz... (II);poznać—poznam,poznasz... (Ш)ит. д.
• Глаголы несовершенного вида (вопрос «что деють?») образуют две равноправные формы составного будущего времени. Одна из них (форма Г) образуется по той же схеме, что и в русском языке: глагол być в соответствующем лице и числе будущего времени соединяется с инфинитивом: będę robić, będziemy śpiewać, oni będą mieszkać и т. п.
Настоящее время у глаголов совершенного вида отсутствует.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 70. Определите вид глагола. Поставьте глаголы из скобок в форме будущего времени (простого или составного).
1. Gdzie pan (spędzić) wakacje?
2. Kiedy pani (pojechać) do Polski?
3. Na następnym lektoracie (zrobić) test.
4. Czy (pisać) do nas z Warszawy?
5. Ona (chodzić) na zajęcia wieczorem.
6. Co państwo (robić) w niedzielę?
7. Kto (zapłacić) za bilety?
8. (Poszukać) tego słowa w słowniku.
9. Kiedy pan (rozmawiać) z nim na ten temat?
10. Może rodzice (zadzwonić) do nich?
11. Kiedy ty wreszcie (zacząć) pracować?
12. Czy (pójść) na ten film?
Будущее время глаголов (форма II)
В польском языке составное будущее время имеет еще одну форму (форма II). Вместо инфинитива в ней выступает глагол несовершенного вида в соответствующем роде и числе прошедшего времени, а на лицо указывает форма будущего времени глагола być, ср., например:
czekać
1.
będę czekał/czekala
będziemy czekali/czekały
2.
będziesz czekał/czekala
będziecie czekali/czekały
3.
będzie czekał/czekała/czekalo
będą czekali/czekały
'Ź?1’ Важно!
I. Формы будущего времени I («обычные») и II синонимичны и взаи мозаменяемы.
2. Форма II более информативна (она содержит указания на время, число. лицо, род, а во множественном числе и показатель лично-мужской категории). поэтому более распрос i ранена в устной речи.
3. Модальные (móc. musieć, chcieć и т. д.) и некоторые другие глаголы образуют будущее время только II типа: będziemy mogli, nie będę musiał и т. п.
4. Помните, что глаголы совершенного вида составных форм будущего времени не имеют, т. е. конструкции тина *będęprzeczytać ‘przeczytał не существуют!
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 71. Дополните ответы.
I. Kto z Państwa będzie zdawał egzamin jutro?
a) My wszy scy d) Andrzej i Wiktor
b) Tylko ja e) Cała grupa
c) Nikt z nas nie f)Ania
2. Kto z Państwa będzie się uczył języka rosyjskiego?
a) Daniel i Kasia d) Ja nie
b) Natalia i Joanna e) Może ktoś z innej grupy
c) Inna grupa f) Tylko ty, Haniu
I. Kto z Państwa będzie mógł odwiedzić Jurka w szpitalu?
a) Może my d) A czy pani sama ?
b) Chyba wszyscy e) Ja nie , bo wyjeżdżam.
c) Każdy z nas 0 Moje koleżanki
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 72. Поставьте выделенные глаголы в форме будущего времени.
I Mogę ci pomóc dopiero jutro.
Czy pan załatwia sobie wizę?
3. Rano Wiktor та lektorat.
4. Muszę zwrócić się do kierownika.
5. Koleżanki nie mówią o tym nikomu.
6. Dzieci dzwonią do rodziców co dzień.
7. Czekam na panią na dworcu.
8. Niestety ojciec nie może przyjść.
9. Ona nie chce jeść kolacji.
10. Oni też wolą pojechać na wycieczkę.
11. On pracuje daleko od domu.
12. Wieczorami spotykamy się na lekcjach.
ПОВЕЛИТЕЛЬНОЕ НАКЛОНЕНИЕ
Основой для образования форм повелительного наклонения служит настоящее время глагола, поэтому нужно учитывать принадлежность глагола к тому или иному типу спряжения.
В русском языке выделяются две формы повелительного наклонения: 2-е лицо единственного числа (ты) и 2-е лицо множественного числа (вы. Вы): пиши, слушай — пишите, слушайте.
В польском языке этих форм больше. Среди них выделяются простые (ty, ту. wy) и описательные (pan, pani, panowie, panie, państwo):
pis:, słuchaj — piszmy. słuchajmy' — piszcie, słuchajcie:
niech pan/pani pisze. słucha: niech panowie'panie/państwo piszą, słuchają.
Образование форм повелительного наклонения
«Главная» форма, служащая базой для всех остальных, — это 2-е лицо единственного числа («ты»). Она образуется от 3-го лица единственного числа (глаголы I и II спряжения) или 3-го лица множественного числа (глаголы III спряжения) и имеет нулевое окончание:
pisz-e — pisz! idzi-e — idi! pracuj-e pracuj! zrob-i — zrób1 czytaj-q — czytaj! umiej-q — umiej! wiedz-ą — wiedz!
Такие формы l-го липа множественного числа можно перевести как «давайте писать, давайте слушать».
• В первом и во втором лице множественного числа («.мы», «вы») к указанным формам добавляются окончания -ту и -cie соответственно:
pisz —»piszmy. piszcie; idź -* idźmy, idźcie-, zrób —• zróbmy, zróbcie-, czytaj —»czytajmy, czytajcie: umiej —» umiejmy, umiejcie-, wiedz —* wiedzmy, wiedzcie и т. д.
• 3-e лицо единственного и множественного числа (вежливые формы) образуется описательным способом: сочетанием частицы niech с глагольными формами настоящего (простого будущего) времени, ср.:
niech pan(-i) siada! — садитесь! (к мужчине женщине);
niech panowie (panie, państwo) siadają! — садитесь! (к мужчинам и/или женщинам).
zaczekać, pisać
1.
zaczekajmy, piszmy
2.
zaczekaj, pisz
zaczekajcie, piszcie
3.
niech pan / pani zaczeka, pisze
niech panowie Z panie Z państwo zaczekają, piszą
Важно!
I. Если основа глагола в 3-м лице оканчивается на труднопроизносимую группу согласных, то к ней присоединяется суффикс
spać: śp-i — śpij! zacząć: zaczn-ie — zacznij! wytrzeć: wytrz-e — wytrzyj!
2. Мя! кие согласные при «усечении» окончания 3-го лица сохраняют мягкость (chodzi — chodź, wyśle — wyślij), кроме согласных b, р, т, w (губных), которые становятся твердыми:
rób, kup, nie kłam. mów.
3. При образовании повелительного наклонения возможно чередование о/о:
zrobi — zrób; stoi — stój.
4. Формы повелительного наклонения некоторых глаголов полезно запомнить:
zrozumieć dać dawać wziąć być mieć
zrozum!
daj! dawaj! weź! bądź! miej!
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 73. Образуйте формы повелительного наклонения по образцу.
On pisze ładnie. —» Ту teżpisz ładnie. Wy też piszcie ładnie. Piszmy ładnie!
1. On załatwi sobie praktykę w Polsce.
2. On uczy się polskiego.
3. On zwiedzi zabytki miasta.
4. On nie pali. ..............................
5. On nie rozmawia na lekcji.
6. On już wie o tym.
7. On postara się przyjść.
8. On je dużo owoców.
9. On zamknie drzwi.
10. On o tym nie zapomni.
11. On obejrzy ten film.
12. On już śpi.
Употребление форм повелительного наклонения
Определенными особенностями характеризуется не только образование, но и употребление форм повелительного наклонения в польском
языке.
Важно!
1. Формы l-го лица множественного числа («.мы») изъявительного и повелительного наклонения разные, их нельзя путать! Ср.:
zrobimy — zróbmy, uczymy się — uczmy się; zrozumiemy — zrozummy'.
Например:
Uczmy się polskiego! — Давайте учить польский язык!
Uczymy się polskiego. — Мы учим польский язык.
Nauczmy się polskiego! — Давайте выучим польский язык!
Nauczymy się polskiego! — Мы выучим польский язык!
2. Своя специфика в повелительном наклонении есть у глаголов iść и chodzić', 'idź!' обозначает удаление от говорящего, 'chodź! ’ — приближение к нему или движение, совершаемое совместно с собеседником. Ср.:
idź — (idź-ту), idż-cie («иди, идите!»);
chodź —» chodź-ту, chodź-cie («пошли, иди сюда; давайте пойдём!»).
3. Как и в русском языке, при введении в повелительную форму отрицания может происходить смена глагольного вида, ср.:
рус, сделай работу — не делай работу /работы ', принеси — не приноси; польск. zrób pracę — nie rób pracy, przynieś tort — nie przynoś tortu2.
4. Для смягчения категоричности просьбы к формам повелительного наклонения добавляется proszę;
Proszę, zdzwoń do mnie! Proszę, niech pan siada!
5. Значение приказа, просьбы, пожелания может передаваться не только формами повелительного наклонения, ср. также: proszę wstać'., proszę wejść! (встаньте, войдите — «обезличенное» обращение к одному или нескольким лицам); może zadzwonisz, może państwo
Конструкций типа рус. «давай сделаем» в польском языке нет!
Замена винительного падежа родительным в таких отрицательных конструкциях обязательна!
zaczekają (может, позвонишь; может, вы подождёте): prosiłabym nie przeszkazać (я бы просила не мешать); prosilibyśmy, żeby pan nie palii (мы бы просили Вас не курить). Выбор той или иной формы обусловлен конкретной ситуацией и стилистическими задачами высказывания.
6. Просьба, пожелание, приказ обычно предполагают адресата, поэтому глаголы в повелительном наклонении часто сопровождают существительные в звательном падеже: Aniu, nalej mi herbaty! Panie dyrektorze, niech pan podpisze dokumenty!
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 74. Преобразуйте предложения по образцу.
Proszę wejść. —» Wejdź'. —» Niech pan (pani) wejdzie'.
1. Proszę wysiać do nich maila.
2. Proszę odpowiedzieć na moje pytanie.
3. Proszę trochę zaczekać.
4. Proszę usiąść.
5. Proszę się nie krępować.
6. Proszę otworzyć okno.
7. Proszę tu nie palić.
8. Proszę zająć miejsce.
9. Proszę się na mnie nie gniewać.
10. Proszę mi wybaczyć.
11. Proszę wypełnić ten formularz.
12. Proszę przyjść jutro.
СОСЛАГАТЕЛЬНОЕ НАКЛОНЕНИЕ
Формы сослагательного (условного) наклонения образуются от основы прошедшего времени глаголов независимо от их вида и типа спряжения.
Показателем этой грамматической категории, как и в русском языке, служит частица by, которая присоединяется к «исходной» форме — глаголу в 3-м лице прошедшего времени:
chciał —» chcialby, chcieli —♦ chcieliby.
Серьезным отличием от русского языка является наличие в формах сослагательного наклонения указаний не только на род и число, но и на лицо (как в прошедшем времени): chciał-by-nv, chciała-by-nr, chcial-by-ś и т. д., а также наличие во множественном числе лично-мужской и неличной форм: chcieli-by-śtny, chcialy-by-śmy и т. д.
Для сослагательного наклонения характерны, таким образом, «комплексные» окончания, например:
jechał (-а. -о)
-bym-.
- -byś; jechali (-/у) . by
-byśmy;
• -byście:
, -by
prosić
единственное число
множественное число
муж. род
жен. род
ср. род
лично-муж.
неличн.
1.
prosiłbym
prosiłabym
prosilibyśmy
prosiłybyśmy
2.
prosiłbyś
prosiłabyś
prosilibyście
prosiłybyście
3.
prosiłby
prosiłaby
prosiłoby
prosiliby
prosiłyby
Важно!
1. Как и в русском языке, формы сослагательного наклонения используются в двух основных функциях:
• в простом предложении для смягчения категоричности приказа. для выражения вежливой просьбы, пожелания, побуждения к действию:
Czy mógłbyś mi pomóc? Chciałabym coś zjeść. Może byśmy gdzieś poszli!
• в сложноподчиненном предложении с союзами gdyby, jeśliby, jeżeliby. jakby' для обозначения потенциального или нереального действия:
Gdyby byl deszcz, nie poszlibyśmy na spacer.
2. При наличии личных окончаний излишним становится употребление в 1-м и 2-м лицах личных местоимений — как и в прошедшем времени, они нужны только при их смысловом выделении:
Ja bym zjadł zupę, a tg?
3. «Комплексные» окончания глагольных форм подвижны (их место в предложении зависит от логического ударения), ср.:
Chcialbym mu podziękować.
Jemu bym chcia! podziękować.
Они пишутся слитно с личными формами глагола, союзами и частицами и раздельно с остальными словами* 2:
Jakbyś chcial, przydż do nas!
Trzeba by mu podziękować.
4. Присоединение «комплексных» окончаний не влияет на место ударения в глагольных формах: czytalibyśmy, poszlibyście.
5. В сложноподчиненных предложениях придаточное предложение может предшествовать главному или следовать за ним, ср.:
Nie poszlibyśmy na spacer, gdyby byl deszcz.
Gdyby byl deszcz, nie poszlibyśmy na spacer.
6. При трансформации сложноподчиненных условных предложений в простые союзы gdyby, jeśliby, jeżeliby, jakby могут заменяться предлогами w razie, w przypadku, pod warunkiem, ср., например:
Gdyby byl deszcz, nie poszłabym na spacer.
W razie deszczu nie poszłabym na spacer.
' Gdyby — самый употребительный союз среди рассматриваемых,jakby — союз,
свойственный преимущественно разговорной речи.
2 Союз gdyby обязательно присоединяет к себе личные окончания глаголов 1-го и 2-го лица обоих чисел, при этом дублирования их в глагольных формах не про исходит, т. е. невозможны как формы типа *gdyhy zadzwoniłeś, так и конструкции *gdyhyś zndzwnniłtś. единственный правильный вариант: gdybyś zadzwoni!
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 75. Дополните ответы.
I. Kto z Państwa chciałby pojechać na wycieczkę?
a) Pani Jadzia d) Dzieci pewnie
b) Chyba ty sam e) Wszyscy
c) Każdy z nas f) Ja
2. Kto z Państwa poszedłby dziś do teatru?
a) My wszyscy d) Dziś chyba nikt nie ..
b) Ja i Staszek e) Studenci
c) Pan Witkiewicz f) Basia na pewno
3. Kto z Państwa przyniósłby zdjęcia?
a) Ja d) Państwo Nowakowie
b) Może ty sama e) Andrzej
c) Zosia i Jola f) Chłopcy
4. Kto z Państwa zająłby się tą sprawą?
a) Pan dyrektor d) Jego sekretarka
b) Sami e) Nikt z nas nie
c) Może ja f) Moje koleżanki
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 76. Преобразуйте предложения по образцу:
a) Miałem czas, dlatego poszedłem do kina. —>
Gdybym nie miał czasu, nie poszedłbym do kina.
I. Powtórzyliśmy gramatykę, dlatego dobrze napisaliśmy test.
2. Znam język polski, dlatego mogę dostać tę pracę.
3. Zarabia dużo, więc może sobie na to pozwolić.
■I. Musieli kupić sobie mieszkanie, bo się przenieśli do Lodzi.
b) Nie miałem czasu, więc nie poszedłem do kina. —» Gdybym miał czas, poszedłbym do kina.
5. Nie byłeś punktualny, dlatego nie zdążyliśmy na pociąg.
6. Radek nie miał długopisu, więc nie zrobił notatek.
7. Nie mogli ci pożyczyć tej sumy, bo sami nie mieli.
8. Nic nowego nie ma. więc nie zadzwoniłem.
МОДАЛЬНЫЕ ГЛАГОЛЫ, ФОРМА POWINIEN
Как и в других языках, в польском широко употребляются глаголы с разным значением модальности: móc, chcieć, woleć, umieć, potrafić, musieć и др. В основном их употребление сходно с русским языком: в соединении с инфинитивом другого глагола они характеризуют действие с точки зрения отношения к нему (хочу / могу / предпочитаю / должен поехать).
Особого внимания заслуживают, пожалуй, только глаголы со значением долженствования. Оно передается в польском языке сочетаниями с инфинитивом как предикативных наречий1, так и глаголов musieć, mieć, а также предикативной формы powinien, которая имеет признаки как глагола, так и прилагательного.
• Глагол musieć имеет значение «объективного» долженствования, обязанности, связанной с внешними обстоятельствами:
On musi tam pojechać, (обязан — ему. например, велел начальник).
• Предикативная форма powinien чаще обозначает «субъективную», моральную обязанность:
On powinien tam pojechać, (должен — его, например, ждет мать).
• Глагол mieć обозначает планируемое, предстоящее действие:
Оп та tam pojechać, (должен, собирается).
Глагол musieć может выступать во всех временах, в то время как глагол mieć в указанном значении и форма powinien только в настоящем и в прошедшем.
I
К ним относятся, например, trzeba, można, wolno, warto, należy, wypada, nie sposób.
Единственное число
Множественное число
муж. род
жен. род
ср. род
лично-муж.
нелично-муж.
1.
powinienem (~ był)
powinnam (~ była)
powinniście (~ byli)
powinnyście (~ były)
3.
powinien (~był)
powinna (~ była)
powinno (~ było)
powinni (~ byli)
powinny (~ były)
Важно!
I. Форма powinien универсальна, она может употребляться при всех оттенках значения долженствования.
2. Значение времени в форме powinien «стёрто», она часто может обозначать долженствование в настоящем, прошедшем и будущем времени без дополнительных формальных показателей. Конструкции типа powinienem był относительно редки.
3. В будущем времени (форма II) используется только глагол musieć:
Będę musiał tam pojechać.
4. При соединении с отрицанием nie значение слов musieć и powinien разное:
Nie musisz tego robić (ты не обязан это делать);
Nie powinieneś tego robić (ты не должен этого делать).
5. Русским конструкциям типа что .мне делать, .мне не с кем (было) посоветоваться соответствуют польские с глаголом mieć:
Со mam robić? Nie mam (nie miałem) kogo się poradzić и т. п.
\'йте сами!
ЗАДАНИЕ 77. Дополните ответы.
Kto z Państwa powinien to zrobić?
a) Ja d) Ty sam
b) Każdy z nas e) Państwo Piotrowscy
c) Ty. Marysiu, f) Ola i Henia
2.
Kto z Państwa powinien by! wczoraj zdawać egzamin?
a) Cała grupa d)Nikt z nas nie ....
b) Tylko Andrzej e) Wszyscy
c) Ja f) Anna Wierzbicka
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 78. Вставьте форму powinien в соответствующей форме.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Syneczku, zmierzyć temperaturę.
pan zadzwonić do kierownika.
Dzieci, wcześniej kłaść się do łóżka!
Wczoraj się spotkać, ale nie mieliśmy czasu.
Nie się gniewać, przecież nie znasz całej prawdy.
Moim zdaniem ona cię zrozumieć.
On przyjść dawno, nie wiem, co się stało.
Każdy o tym pamiętać.
Pan systematycznie się uczyć.
Słyszałem, że one wczoraj wyjechać.
Dzieci nie słuchać rozmów dorosłych.
tak mówić!
12. Przepraszam, nie
НЕСПРЯГАЕМЫЕ ГЛАГОЛЬНЫЕ ФОРМЫ
Как и в русском языке, от глаголов могут быть образованы «гибридные» формы, имеющие признаки как исходного глагола, так и других частей речи: это, в частности, причастия, деепричастия, отглагольные имена.
Глагольные формы
НС В/ czytać
CB / przeczytać
действит. причастие
czytający
przeczytawszy
безличная форма
czyta się
przeczyta się
безличная форма
czytano (czytało się)
przeczytano (przeczytało się)
глагольное имя
czytanie
przeczytanie
ПРИЧАСТИЯ
В польском языке различаются действительные и страдательные причастия. Основная функция причастий — характеристика существительного по его действию, т. е. это своеобразное глагольное определение, отвечающее на вопрос какой? и заменяющее придаточное предложение с союзным словом который, ср. также рус.:
• Мы ждали самолёт, прибывающий из Варшавы (самолёт, который прибывает);
• Она отложила прочитанную газету и вышла (газету, которую прочитана).
Являясь определениями, действительные и страдательные причастия, как и прилагательные, согласуются с существительным в роде, числе и падеже (склоняются), а во множественном числе имеют лично-мужскую и неличную формы.
Действительные причастия
Действительные причастия образуются при помощи суффикса -ąc- от основы 3-го лица множественного числа («ш/w») настоящего времени глаголов несовершенного вида и соответствующих окончаний:
pisz-qc-y, mówi-qc-a, sluchaj-ąc-e, wiedz-qc-y и т. д.
Например: studenci, którzy czytają —♦ czytaj-ąc-y studenci;
z siostrą, która tu mieszka —> z mieszkaj-ąc-q tu siostrą.
’ Важно!
I. В отличие от русского языка действительных причастий прошедшего времени типа читавшие, жившая в польском языке нет. Им соответствуют, как правило, придаточные определительные предложения którzy czytali, która mieszkała и т. д.
2. Возвратная частица się при действительных причастиях сохраняется и пишется раздельно: patrzę na bawiące się dzieci.
3. Отрицание с действительными и страдательными причастиями пишется слитно (nieprzynoszący, nieprzynoszony).
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 79. Замените придаточные предложения со словом który / kto причастиями на -qc(y).
I. Muszę spotkać się z kolegą, który’ tam pracuje.
2. To gramatyka dla tych, którzy uczą się polskiego
3. Mam koleżankę, która mieszka w Krakowie.
4. Zapraszamy studentów, którzy chcą zdać test.
5. To była sala dla tych, którzy nie palą.
6. Nie lubię ludzi, którzy się stale spóźniają'.
7. Już się nie dziwię cenom, które rosną.
8. Witamy wszystkich, kto bierze udział w dyskusji
9. Wybrałem samoloty, które odlatują do Warszawy
10. Chłopiec, który czeka na tramwaj, je lody.
Страдательные причастия
Страдательные причастия образуются от переходных глаголов обоих видов при помощи суффиксов -и-, -on-, -t-:
(prze)czytany, (ojmówiony, (roz)bity.
Как и действительные причастия, они изменяются по родам, числам и падежам, а также имеют лично-мужскую и неличную формы.
Схема образования этих причастий на первый взгляд выглядит громоздкой. но на практике их употребление затруднений обычно не вызывает.
I* Суффикс -//- присоединяется к основе прошедшего времени (3-е л ед. ч. — «он») глаголов на -ас, -eć:
spotkać: spotka-ł —» spotka-n-y, słyszeć: słysza-l —»slysza-n-y;
• -on- присоединяется к основе настоящего времени (3-е л. мн. ч. — «они») глаголов II спряжения на -ić. -yć:
zrobić: zrobi-ą —* zrobi-on-y:
przetłumaczyć: przetłumacz-q -»przetłumacz-on-y,
а также глаголов на -ść, -ić. -с (3-e л. ед. ч. — «он»):
przynieść: przyniesi-e —• przynieś i-on-y, przywieić: przywiezi-e -»przywiezi-on-y, piec: piecz-e —»piecz-on-y,
• -t- присоединяется к основе прошедшего времени (3-е л. мн. ч. — «они») глаголов I спряжения на -ić. -yć. -ttć, -ąć и глаголов типа trzeć, zawrzeć:
zabić: zabi-li —> zabi-t-y, umyć: umy-li —» umy-t-y zepsuć: zepsu-li —» zepsu-t-y, rozpocząć: rozpoczę-li -> rozpoczę-t-y, utrzeć: utar-li —♦ utar-t-y.
С суффиксом -t- страдательные причастия образуются и от глаголов па -nąć. при этом -псу меняется на -nię-:
osiągnąć —> osiąg-nię-t-y.
Важно!
1. Некоторые причастные формы, не подчиняющиеся приведенному правилу, следует запомнить:
znaleźć — znaleziony
zjeść — zjedzony
lubić — łubiany (ale ulubiony)
otworzyć — otwarty
2. В лично-мужской форме суффикс -оп(у) меняется на -en(i):
zaproszony student — zaproszone studentki — zaproszeni studenci.
3. В польском языке представлен только один тип страдательных причастий. в нем отсутствуют формы типа читаемый, производимый (страдательное причастие настоящего времени). Значение глагольного времени передается при помощи вида глагола, ср.:
zapraszani studenci (zapraszać) — приглашаемые студенты;
zaproszeni studenci (zaprosić) — приглашённые студенты:
tłumaczone powieści (tłumaczyć) — переводимые романы; przetłumaczone powieści (przetłumaczyć) — переведённые романы.
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 80. Преобразуйте словосочетания в конструкции со страдательными причастиями.
А.
-п-
0. zbudować szkołę
1. wygrać mecz
2. obejrzeć program
3. wybrać wariant
4. otrzymywać listy
5. odzyskać wolność
6. obejrzeć film
7. projektować stadion
8. zapraszać gości
—♦zbudowana szkoła-.
В.
-on-
о. założyć stolicę —»założona stolica;
1. prowadzić zajęcia
2. odnieść sukces
3. zamówić kawę
4. przy nieść gazety
5. słodzić herbatę
6. zarobić pieniądze
7. kupić upominki
8. nauczyć studentów
0. rozbić szybę
1. zamknąć drzwi
2. zająć miejsce
3. zepsuć humor
4. zdobyć medal
5. umyć włosy
6. podrzeć spodnie
7. trzeć marchewkę
8. rozpocząć naukę
-♦ rozbita szyba;
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 81. Преобразуйте предложения, употребляя страдательные причастия.
0. Przyniosłem książkę, którą obiecałem. —>Przyniosłem obiecaną książkę.
1. Kim jest człowiek, którego spotykamy tak często?
2. To są studenci, których zaprosiliśmy na staż.
3. Opowiedz coś o filmie, który obejrzałeś'.
4. Tekst, który tłumaczymy, jest bardzo trudny.
5. Sprawy, które omawiamy, są bardzo ważne.
6. Pokażę ci zdjęcia, które robię tą kamerą.
7. Dania, które zamówiliśmy, były smaczne.
g. Wróćmy do pracy, którą rozpoczęliśmy wczoraj!
9. Boli mnie noga, którą otarłam.
|0. To moje koleżanki, które poznałam w Polsce.
II. Jaś podał mi zabawkę, którą zepsuł.
12. Kanapki, które zjedliśmy, były niedobre.
Страдательные конструкции (пассив)
Страдательные причастия, образованные от переходных глаголов, могут выполнять не только функцию определения (podpisane dokumenty — jakie?), но и участвовать в формировании пассивных конструкций, где логический объект действия занимает позицию подлежащего, ср. рус.:
Эта газета напечатаю интересную статью. -♦
Этой газетой была напечатана интересная статья.
• Пассивные конструкции образуются страдательными причастиями и спрягаемыми формами вспомогательных глаголов być и zostać.
• Глагол być употребляется во всех временах с причастиями обоих видов (с причастиями совершенного вида реже), а глагол zostać в прошедшем и будущем времени — с причастиями от глаголов совершенного вида, ср.:
Metro Jest budowane/zbudowane. (Метро строится / построено.)
Metro było budowane / zbudowane. (Метро строилось / было построено.) Metro będzie budowane /zbudowane. (Метро будет строиться / будет построено.)
Metro zostało zbudowane. (Метро было построено.)
Metro zostanie zbudowane. (Метро будет построено.)
• Страдательное причастие и глагол, образующие сказуемое, согласуются в роде и числе с подлежащим:
Sprawa była załatwiana długo. — Wyjazd był załatwiany długo.
Nie zostałem tam zaproszony. — Nie zostaliśmy tam zaproszeni
• Субъект действия (действующее лицо) в пассивных оборотах выражается при помощи конструкции przez + вин. падеж, т. е. вся конструкция выглядит следующим образом:
Dokumenty zostały podpisane przez dyrektora.
Важно!
1. Пассивные конструкции свойственны преимущественно письменной речи, деловому, публицистическому и научному стилю языка.
2. В состав польских пассивных конструкций наряду с вспомогательным глаголом входят только страдательные причастия, в то время как в русском языке используются разные языковые средства (формы с возвратной частицей -ся, краткие формы причастий), ср.:
пачьск. Metro jest budowane / zbudowane.
рус. Метро строится / построено.
3. Если в русском языке субъект действия и инструмент (средство, способ) в составе пассивных конструкций выражаются одинаковой моделью (творительным падежом), то в польском языке это разные конструкции, ср.:
пачьск. Obraz został namalowany przez Riepina, (вин. пад.)
Obraz został namalowany akwarelą, (me. nad.)
рус. Картина написана Репиным, (me. пад.)
Картина написана акваречью, (те. пад.)
•I. Указание на субъект действия конструкцией przez + вин. падеж может использоваться и вне пассивных оборотов, ср.: w napisanym przez tego autora artykule napisanie przez tego autora artykułu...
Попробуйте сани!
НИЕ 82. Переведите словосочетания на русский язык.
I pow ieść jest thimaczona/została przetłumaczona;
2. kandydaci będą wysuwani/zostaną wysunięci;
3. temat był omawiany/został omówiony;
I wywiad będzie nadawany/zostanie nadany;
5. minister był pytany/został zapytany;
6 trasa była budowana/zostanie zbudowana;
7. jesteśmy tam zapraszani/zaproszeni;
8. jestem/zostałem przekonany.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 83. Преобразуйте предложения, употребляя пассивные конструкции.
0. Janek kocha Jolę.
Jola jest kochana przez Janka.
1. Ten lekarz przyjmuje pacjentów we wtorki.
2. Do hotelu podwozimy tury stów autokarem.
3. W ciągu semestru studenci zdają zaliczenia.
4. Nasza uczelnia organizuje staż w Polsce.
5. Podatek będziemy odliczać co m iesiąc.
6. Zaprosimy naszy ch gości na jutro.
7. Jutro oni podpiszą nową umowę.
8. Komisja szybko podsumuje wyniki.
9. Samochód prowadził pijany kierowca.
10. M. Curie-Skłodowska odkryła rad.
11. Czy pan podpisał już dokumenty?
12. Wszyscy go kochali i szanowali.
ДЕЕПРИЧАСТИЯ
Как и в русском языке, деепричастие — это неизменяемая част), речи наречного типа, относящаяся к глаголу-сказуемому. Оно характеризует основное действие субъекта.
Согласно польской грамматической традиции, различаются деепричастия «одновременности» и «предшествования».
• Одновременные деепричастия образуются от глаголов несовершенного вида и обозначают второе, параллельное (одновременное) дей ствие одного субъекта при первом, выраженном спрягаемой формой глагола, ср. рус.:
Зевая, она просматривала газету (зевала и просматривала).
Польские деепричастия с таким значением образуются при помощи суффикса -qc от 3-го лица множественного числа («они») глаголов настоящего времени всех типов спряжения:
rozumiej-ąc. wiedz-ąc, sfysz-ąc, bior-qc и т. д.
Глагол-сказуемое может иметь любое время, например:
Ziewając, przeglądała przegląda/będzie przeglądać gazetę.
• Деепричастия предшествования называют дополнительное действие субъекта, происходящее до осуществления главного, выраженного спрягаемой формой глагола, ср. рус.:
Зевнув, она отложила газету (зевнула и потом отложила).
Деепричастия со значением предшествования образуются от глаголов совершенного вида (от формы 3-го лица единственного числа прошедшего времени — «он») при помощи суффиксов -му, -(łjszy. Суффикс -wszy присоединяется к основам на гласный, суффикс -szy — к основам на согласный (глаголы на -ść, -źć, -с и типа drzeć) с сохранением /: zrozumia-wszy. wzią-wszy, przyszedłszy, podarłszy и т. д. «Основное» действие может быть выражено глаголом в прошедшем или будущем времени, например:
Upiekłszy ciasto, zabrała się do sprzątania. Wiem, że ziewnąwszy. odłoży gazetę.
Важно!
I. Употребление деепричастий, как и в русском языке, возможно только при одном и том же субъекте действий!
2. Обратите внимание на «выпадение» суффиксов -owa/-iwa/-ywa в деепричастиях от соответствующих глаголов:
porównywać — porównują — porównując.
> Деепричастия на -wszy, -(ł)szy в современном языке употребляются редко (преимущественно в письменной речи). Чаше они заме
няются временными придаточными предложениями или оборотами с глагольными именами, например:
napisawszy list —» kiedy napisał list, po napisaniu listu.
4. От глагола być образуется одна форма деепричастия: będąc.
5. Отрицание nie пишется с деепричастиями раздельно.
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 84. Образуйте деепричастия, выбирая соответствующий глагол.
А. 0. Czekamy i czytamy gazetę —» czekamy, czytając gazetę 1. Mówiłem i jąkałem się
2. Będę leżeć na plaży i czytać książki
' 3. Czyta tekst i korzysta ze słownika
, 3C 4. Nie lubiła piwa, więc zamówiła sok
5. Jestem Polką, więc muszę znać język
6. Nie miał czasu, więc pojechał taksówką
(w)szy
B. 0. Napisałem tekst i wysłałem go mailem —♦ napisawszywysłałem
1. Weszła i powiedziała: cześć!
2. Dowiemy się o tym i pomyślimy
3. Wyszedł i zamknął mieszkanie
4. Zjem obiad i opowiem o wszystkim
5. Nie zarobiłem na to, więc nie kupię
6. Powiedział wszystko i pożałował
4
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 85. Преобразуйте предложения, употребляя деепричастия на -
1. Sympatyczny chłopak siedzi przy stoliku i przegląda gazetę.
2. Pies skakał radośnie i głośno szczekał.
3. Kiedy zrobiłem tę pracę, dostałem podwyżkę.
4. Rozstaliśmy się. kiedy ukończyliśmy studia.
5. Nauczę się języka i będę mógł studiować w Polsce.
6. Spotkałem Julię, i od razu zrozumiałem, że to jest miłość!
7. Rafał nie zjadł kolacji i położył się spać.
8. Zmywaliśmy naczynia i słuchaliśmy radia.
9. Młoda kobieta wyraźnie na kogoś czekała i piła kawę.
10. Kiedy jechałam pociągiem do Warszawy, poznałam Olę.
НЕОПРЕДЕЛЕННО-ЛИЧНЫЕ (ОБОБЩЕННО-ЛИЧНЫЕ) ФОРМЫ
В предложениях без подлежащего (односоставных) и в русском, и в польском языке часто используются похожие типы сказуемого, например:
рус. мне жать, светает, моросило, можно войти? что слышно? польск. przykro mi. świta, miyio, czy można wejść? co słychać?
В неопределенно-личных (обобщенно-личных) предложениях, кроме сходных с русскими, в польском языке используются специальные. не изменяющиеся по лицам, родам и числам глагольные формы на -по. -to и с компонентом się.
В предложениях с таким типом сказуемого акцент переносится на само действие, на время, место, способ его осуществления, а субъект остается неизвестным, неназванным.
Сфера употребления форм на -по, -to ограничена преимущественно деловым и публицистическим стилем письменной речи, а конструкции с się часто используются в различного рода инструкциях, объявлениях, пословицах:
Wczoraj w Warszawie rozpoczęto remont trasy Łazienkowskiej.
Bierze się kilo mąki, wbija się 2 jajka, dodaje się mleka...
• Формi,i на -no. -to всегда выражают прошедшее время действия неопределенного лица. Их можно образовать практически от любого глагола обоих видов, в том числе от непереходных. Схема образования форм на -по. -to похожа на схему образовании страдательных причастий, ср.:
pisan-y —»pisan-o'. podjęt-y —»podjęt-o-, śmiano się.
В отличие от пассивных конструкций они не предполагают указания на субъект действия (т. е. при формах на -по, -to невозможны конструкции рпег + вин. пад.). хотя обычно обозначают действие человека, например:
mówiono mi о tym; ogłoszono alarm; pracę rozpoczęto tydzień temu.
• Глагольные формы с компонентом się также не предполагают указания на действующее лицо. Они состоят из 3-го лица единственного числа («он») невозвратных глаголов любого вида и в любом времени (в прошедшем времени среднего рода) и частицы się;
podpisywać: podpisuje się; podpisywało się; będzie się podpisywało; podpisać: podpisze się; podpisało się.
Важно!
1. Оба типа конструкций с указанными глагольными формами не являются пассивными! Это значительно отличает польские модели от сходных на первый взгляд русских, ср.:
рус.: строится шкала; построена шкша(им. пад., подлежащее);
польск.: buduje się szkołę; zbudowano szkołę (вин. пад., дополнение).
2. С польскими формами прошедшего времени на -по, -to никогда не употребляется глагол-связка, ср.:
рус,: (была / будет) построена школа; (были / будут) подписаны
документы;
польск.: только! (z)budowano szkołę; podpisano dokumenty.
3. Оба типа неопределенно-личных форм могут заменяться синонимичными пассивными конструкциями, ср.:
Dziś podpisano umowę. — Dziś została podpisana umowa.
Tu buduje się szkołę. — Tu jest budowana szkoła.
4. В конструкциях обоих типов сохраняется модель глагольной сочетаемости (управления):
tańczono krakowiaka, mówiono mu, pisano piórem, odpowiedziano na list; używa się form, robi się pracę, mówi się ludziom, pisze się piórem.
5. На русский язык такие формы переводятся по-разному, например:
а) при помощи глаголов в 3-м лице множественного числа (powiedziano mi — мне сказали'; tak się nie robi — так не делают)-,
б) при помощи глаголов во 2-м лице единственного числа (kiedy się wchodzi, to się wita — когда входишь, надо здороваться)-,
в) при помощи пассивных оборотов и другими способами.
ЗАДАНИЕ 86. Образуйте от глаголов формы: а) на -по, -to; b) с się.
А. 0. omawiać / omówić sytuację —» omawiano / omówiono sytuację I. poświęcać / poświęcić uwagę
r~~ 2. zaczynać / zacząć pracę
*no’ 3. zapraszać / zaprosić gości
~t° J 4. otwierać / otworzyć nowy sklep;
5. mówić / powiedzieć o problemach
6. uczyć się / nauczyć się polskiego
B. 0. robić / zrobić zadanie —»robi się / zrobi się zadanie
1. gotować / ugotować obiad
2. zdawać / zdać test
3. w itać / powitać gości
się
J 4. kupować / kupić upominki
5. brać / wziąć udział
6. popełniać / popełnić błąd
К
Проверьте себя!
.ДАНИЕ 87. Употребите безличные конструкции: а) прошедшего времени;
б) настоящего времени.
А. 1. Kolumnę Zygmunta (wznieść) w 1644 roku.
Конструкции типа powiedzieli mi (мне сказали) принадлежат к разговорному стилю и употребляются реже.
2. Wczoraj (zanotować) rekordową temperaturę
3. Po raz ostatni dziecko (widzieć) na placu zabaw
4. Nie od razu Kraków (zbudować)'.
5. Na przyjęciu dużo (tańczyć, śmiać się i śpiewać)
6. Dla was już (wynająć) pokój.
B. 7. Powiedz mu, że tak nie (robić)'.
8. W Polsce listy (adresować) inaczej niż w Rosji
9. W Chinach (jeść) dużo ryżu.
10. Stąd do śródmieścia (jechać) 10 minut.
11. Jak ci u nich (mieszkać)?
12. Jak (wymawiać) po polsku to słowo?
ГЛАГОЛЬНЫЕ ИМЕНА HA -NIE, -CIE
Для образования существительных от глаголов в польском языке используются разные суффиксы: -0, -cja, -ка, -ba, -а и др.:
spacerować — spacer, agitować — agitacja, walczyć — walka, prosić prośba, rozmawiać — rozmowa.
Наиболее регулярными и частотными являются образования на -nie, -cie. Благодаря способности сохранять значение действия / состояния и многие глагольные категории их можно рассматривать как одну из регулярных форм глагола, которая имеет в польском языке большее распространение и более широкий диапазон функций, чем ее аналог в русском, особенно в книжном, публицистическом и деловом стилях.
• Глагольные имена на -nie, -cie легко образовать практически oi всех польских глаголов1, при этом за исходную форму удобно брать лично-мужские формы страдательных причастий:
podpisać — podpisani — podpisanie-, zaprosić — zaproszeni — zaproszenie; giąć — gięci — gięcie и т. д.
• Такие глагольные имена часто употребляются там, где в русском языке используется, например, инфинитив (chęć zrozumienia, goto-
Исключение составляют немногочисленные глаголы, в частности модальные.
wy do przyjścia, poprosił o znalezienie mieszkań ia — желание понять, готовый прийти, попросил найти квартиру), придаточное предложение (marzył о pozostaniu — мечтал о том, чтобы остаться) или деепричастие (po otrzymaniu listu — получив письмо).
• Сферу функционирования глагольных имен указанной словообразовательной модели составляют и особые синтаксические конструкции. отсутствующие в русском языке:
mam do załatwienia ważną sprawę — мне надо сделать кое-что важное; problem trudny do rozwiązania — проблема, которую трудно решить-, to jest nie do pojęcia — это невозможно понять и т. п.
Валено!
I. Сочетая в себе признаки глагола и существительного, имена на -nie, -cie обладают своеобразной мобильностью, они имеют возможность употребляться там. где только существительное или только спрягаемая форма глагола функционировать не может.
2. Именные свойства формы на -nie, -cie сохраняют в усеченном виде: они склоняются, но выступают только в среднем роде и не имеют множественного числа.
3. Обозначая действие, глагольные имена на -nie, -cie образуют видовые пары (zwiedzać/zwiedzić — zwiedzanie/zwiedzenie), выражают возвратность (przyznać się—przyznanie się), располагают возможностью обозначения субъекта (prezydent podpisał dekret — podpisanie dekretu przez prezy denta).
•I. Глагольные имена сохраняют также тип сочетаемости исходного глагола: głosować za kim — głosowanie za kim; korzystać z czego — korzystanie z czego; ukrywać się przed czym — ukrywanie się przed czym.
Только винительный падеж существительных, выступающих без предлога после переходных глаголов, в конструкциях с глагольным именем последовательно заменяется родительным падежом: podpisać umowę — podpisanie umowy.
5. Формы на -nie, -cie функционируют преимущественно в письменной речи. На русский язык они могут переводиться при помощи
отглагольных существительных, инфинитивов, придаточных предложений. деепричастий.
6. Глагольные имена в польском языке практически повсеместно вытесняют редко употребляемые деепричастия на -wszy, -(łjszy (ср. рус. написав письмо — польск. po napisaniu listu).
7. Наряду с именами действия в польском языке функционируют «предметные» существительные той же словообразовательной модели: duże mieszkanie (большая квартира), ładne zdjęcie (хороший снимок), trudne tłumaczenie (трудный перевод).
Они располагают полным набором свойств обычных существительных, включая возможность образовывать множественное число: duże mieszkania, о ładnych zdjęciach и т. п.
йте сами!
ЗАДАНИЕ 88. Переведите на польский язык словосочетания из скобок, используя глагольные имена на -nie. -cie.
1. szansa (получить вид на жительство)
2. chęć (начать переговоры)
3. możliwość (учиться в Польше)
4. pragnienie (найтиработу)
5. propozy cja (встретиться)
6. konieczność (сдать экзамен)
7. zakaz (остановки)
8. prośba (прийти завтра)
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 89. Образуйте синонимичные предложения с глагольными имена ми и предлогами: a) w czasie, podczas, przy, b)po; c)przed.
A. 1. Oglądałem film w telewizji i zasnąłem.
2. Dowiedziała się o zmianie rozkładu, kiedy kupowała bilety.
3. Kiedy spotkamy się, porozmawiamy.
4. Ona oglądała film i jadła kolację.
В. I. Kiedy wyszedłeś z domu, zadzwonił telefon.
2. Kiedy zakończyły się rozmowy, odbyła się konferencja prasowa.
3. Jak tylko zrobię zadanie, zadzwonię do ciebie.
4. Przyślę ci tekst, kiedy go sprawdzę.
С. I. Drukował pierwsze wiersze, zanim ukończył studia.
2. Najpierw trzeba załatwić paszport, a potem zwrócić się o wizę.
3. Pracowała w szkole, ale teraz otrzymała nową pracę.
4. Sprawdź tekst jeszcze raz, zanim rozpoczęła się konferencja.
ЧИСЛИТЕЛЬНЫЕ
Польские числительные распределяются по тем же разрядам, что и русские: это порядковые, количественные, дробные и собирательные числительные. Можно также выделить группу неопределенно-количественных числительных (kilka, wiele, ile и др.) и слова типа jedynka, piątka, dwudziestka, широко употребительные в польском языке и обладающие всеми признаками имен существительных женского рода'.
Числительные могут быть простыми (siedem, setny), сложными (Jedenaście, pięćdziesiąty) и составными (dwadzieścia dwa, trzysta osiemdziesiąty czwarty).
Числительные всех разновидностей склоняются. Порядковые числительные и числительные jeden, jedna, jedno изменяются по родам3, числам и образуют падежные формы по модели прилагательных, остальные имеют собственный тип склонения.
Порядковые и количественные числительные имеют лично-мужскую форму, у порядковых она образуется так же, как и у прилагательных.
Слова tysiąc3, milion, miliard и т. д., обозначая количество, относятся к классу существительных и подчиняются всем правилам, действующим для этой части речи.
1 Такие существительные используются в устной речи, в частности, для обозначения нумерации транспортных средств, размеров обуви и одежды, возраста и др.: trzeba jechać jedenastką, noszę szóstkę, pan po pięćdziesiątce.
2 Кроме них, как и в русском языке, числительное 2 выступает в двух формах: (Лга (мужской и средний род), dwie (женский).
’ Слово tysiąc в польском языке относится к мужскому роду (ср.: cały tysiąc).
Таблица числительных (1-100)
Количественные
Порядковые
«неличные» формы (им./вин. падежи)
лично-мужские формы, косвенные падежи
род -у, -а, -а:
-i/-y, -е
jeden (jedno, jedna)
pierwszy/-a/-e
dwa (dwie)
dwaj, dwóch, dwu
drugi
trzy
trzej, trzech
trzeci
cztery
czterej, czterech
czwarty
pięć
pięciu
piąty
sześć
sześciu
szósty
siedem
siedmiu
siódmy
osiem
ośmiu
ósmy
dziewięć
dziewięciu
dziewiąty
dziesięć
dziesięciu
dziesiąty
jede-waśc/e
jede-«as/u
jede-wasO’
dwanaście
dwunastu
dwunasty
trzynaście
trzynastu
trzynasty
czternaście
czternastu
czternasty
piętnaście
piętnastu
piętnasty
szesnaście
szesnastu
szesnasty
siedemnaście
siedemnastu
siedemnasty
osiemnaście
osiemnastu
osiemnasty
| dziewiętnaście
dziewiętnastu
dziewiętnasty
dwa-dzieścia
dwu-dziestu
dwu-t/z/esty
dwadzieścia jeden
dwudziestu jeden
dwudziesty pierwszy
dwadzieścia dwa
dwudziestu dwóch
dwudziestydrugi
trzydzieści
trzydziestu
trzydziesty
czterdzieści
czterdziestu
czterdziesty
pięć-dziesii/t
pięć-dziesięciu
pięć-dziesiqty
sześćdziesiąt
sześćdziesięciu
sześćdziesiąty
Окончание таблицы
Количественные
Порядковые
«неличные» формы (им./вин. падежи)
лично-мужские формы, косвенные падежи
род -у, -а, -е;
■#у, -а
osiemdziesiąt dziewięćdziesiąt
osiemdziesięciu dziewięćdziesięciu
osiemdziesiąty dziewięćdziesiąty
sto
sto jeden
sto pięćdziesiąt sześć
stu
stu jeden
stu pięćdziesięciu sześciu
setny sto pierwszy
sto pięćdziesiąty szósty
Таблица числительных (100-1000)
Количественные
Порядковые
«неличные» формы (им /вин. падежи)
лично-мужские формы, косвенные падежи
род -у. -a, -e;
-i, -e
sto dwieście trzysta czterysta pięćset sześćset siedemset osiemset dziewięćset
pięćset czterdzieści dwa
stu
dwustu trzystu
czterystu pięciuset sześciuset siedmiuset
ośmiuset dziewięciuset
pięciuset czterdziestu dwóch
setny dwusetny trzysetny czterechsetny
pięćsetny sześćsetny
siedem setny osiemsetny
dziewięćsetny tysięczny pięćset czterdziesty
drugi
Таблица неопределенно-количественных числительных1
Неличные формы (им./вин. падежи)
Лично-мужские формы (косвенные падежи)
kilka kilkanaście kilkadziesiąt kilkaset
parę paręnaście
parędziesiąt paręset ile, tyle, wiele
kilku
kilkunastu kilkudziesięciu kilkuset
paru parunastu paru dziesięciu
paru set ilu, tylu, wielu
ПОРЯДКОВЫЕ ЧИСЛИТЕЛЬНЫЕ
Грамматические формы польских порядковых числительных, отвечающих на вопрос который?, не имеют серьезных отличий от соответствующих им русских. Их падежные окончания полностью совпадают с окончаниями прилагательных и обычно рассматриваются вместе (см. раздел о склонении существительных).
Важно!
I. Порядковые числительные способны образовывать лично-му-ж- ские формы (pierwsi, drudzy, trzeci), хотя они образуются не от всех
Обратите внимание на значение некоторых неопределенных числительных: kilka — несколько, parę — несколько (2-5), kilkanaście — от 11 до 19, parę- naście — от 11 до 15; kilkadziesiąt — несколько десятков, parędziesiąt — от 20 до 50. kilkaset — несколько сотен, paręsel — от 200 до 500.
числительных и в речи употребляются нечасто, ср.: byliśmy w tych zawodach drudzy.
2. Главное отличие польских порядковых числительных от соответствующих русских состоит в образовании и употреблении составных числительных: в них в порядковой форме ставятся обозначения не только единиц, но и десятков, ср.:
рус,: двадцать восьмой, в двести сорок четвёртой',
польск.: dwudziesty ósmy, w dwieście czterdziestej czwartej и т. д.
Об этой особенности важно помнить, например, при обозначении дат и времени, ср.:
рус.: сегодня тридцать первое .мая', в двадцать три часа;
польск.: dziś jest trzydziesty pierwszy maja; o godz. dwudziestej trzeciej.
3. При отсутствии в составе числительного десятков и единиц в порядковой форме, как и в русском языке, употребляется последнее числительное, ср., например:
w roku 2000 (dwutysięcznym)';
1900 (tysiąc dziewięćsetnym);
1990 (tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym);
1998 (tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym ósmym).
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 90. Запишите словами порядковые числительные.
1. Moskwa została założona w roku 1147.
2. Koleżanka mieszka na 32 piętrze wieżowca.
3. Święta Bożego Narodzenia są 25 i 26 grudnia.
4. A. Mickiewicz urodził się w roku 1798.
5. Druga wojna światowa zakończy ła się 8.05.1945 r.
6. Od 25.12 do 12.01 będę w Polsce.
7. Po 31.12 zaczyna się nowy rok.
8. Czytam 100 stronę książki.
i
Ho: w 2001 (w dwa tysiące pierwszym). Ср. также рус. в двухтысячном — в ów тысячи первом.
9. Oni mieszkają tam od roku 1943.
10. Michał wróci po godzinie 8.
КОЛИЧЕСТВЕННЫЕ ЧИСЛИТЕЛЬНЫЕ
Отвечающие на вопрос сколько? количественные числительные склоняются и в соединениях с существительными или изолированно выполняют в предложении разные функции.
В польском языке существует своя специфика и в системе склонения, и в способах сочетаемости количественных числительных с другими словами.
Важно!
1. Количественные числительные, как и в русском языке, имеют собственный тип склонения. Исключением является числительное jeden, изменяющееся по родам и падежам, как имя прилагательное. Важно, однако, иметь в виду, что в составных числительных оно утрачивает эти свойства: форма jeden остается в них неизменной (dwadzieścia jeden psów; po trzydziestu jeden latach; sto czterdzieści jeden pań).
2. Спецификой польского языка является наличие разных форм количественных числительных в именительном падеже в зависимости от их соотнесенности с лично-мужскими или неличными существительными (trzech panów/trzej panowie — trzy panie). Форма винительного падежа также обусловлена не категорией одушевленности / неодушевленности существительного, как это имеет место в русском языке, а его принадлежностью к лично-мужской или неличной форме (znam: trzech panów — trzy panie).
3. Между числительными 2. 3. 4 (и составными, оканчивающимися на 2, 3, 4) и всеми остальными, включая неопределенно-количественные типа ile, kilka, wiele, наблюдаются значительные расхождения в склонении и сочетаемостных свойствах.
Склонение числительного 2 и местоименного числительного obaj/oba/obie
Числительное 2 имеет родовые формы (мужской и средний род противопоставлены женскому), а также лично-мужскую и неличную формы.
По образцу числительного 2 склоняются местоименные числительные obaj/obydwaj, oba/obydwa, obie/obydwie.
Падеж
М. род, лично-муж.
Ср., м. род (неличн.)
Ж. род
им. пад.
dwóch, dwu, dwaj; obaj
dwa; oba
dwie; obie
род. пад.
dwóch, dwu: obu
дат. пад.
dwom, dwu; obu
вин. пад.
dwóch, dwu; obu
dwa; oba
dwie; obie
тв. пад.
dwoma, oboma, dwu; obu (dwiema, obiema)
предл. пад.
dwóch, dwu; obu
Важно!
1. Формы dwu (все падежи) употребляются редко.
2. Формы творительного падежа женского рода dwiema (obiema) употребляются наравне с формами dwoma (oboma).
3. Неличные формы dwa / dwie (oba / obie) соединяются с существи тельными в именительном падеже множественного числа и глагола ми в 3-м лице множественного числа («они»):
dwa (oba) psy / dwie (obie) książki leżą (leżały)'.
4. Лично-мужские формы dwaj (obaj) / dwóch (dwu) равноправны, но имеют разную сочетаемость с существительными и глаголами, ср.:
2 (dwaj/obaj) pacjenci leżeli или 2 (dwóch/obu) pacjentów leżało
Обороты типа рус. здесь было 2 стаза в польском языке невозможны (ср.: /и były 2 stoły}'.
5. В винительном падеже различаются лично-мужские формы dwóch (реже dwu), совпадающие с родительным падежом, и неличные dwa/dwie, совпадающие с именительным падежом:
mam dwóch kolegów — dwa psy / dwie koleżanki.
6. Существительные и согласованные определения, следующие за числительным в родительном, дательном, творительном и предложном падежах, ставятся в той же падежной форме:
od dwóch koleżanek, dwom koleżankom, z dwiema koleżankami.
Склонение количественных числительных 3, 4
Падеж
Лично-мужские
Нелично-мужские
им. пад.
trzej, trzech; czterej, czterech
trzy: cztery
род. пад.
trzech; czterech
дат. пад.
trzem: czterem
вин. пад.
trzech; czterech
trzy; cztery
тв. пад.
trzema; czterema
предл. пад.
trzech; czterech
Важно!
I. Как и числительное 2, количественные числительные 3, 4 в неличной форме соединяются с именительным падежом множественного числа существительных и 3-м лицом множественного числа глаголов:
3 (trzy). 4 (cztery) psy (książki) leżą/leżały.
Лично-мужская форма этих числительных предполагает две схемы сочетаемости:
а) 3/4 (trzej / czterej) pacjenci leżeli;
b) 3/4 (trzech / czterech) pacjentów leżało.
2. В винительном падеже различаются лично-мужские формы trzech / czterech, совпадающие с родительным падежом, и неличные trzy cztery, совпадающие с именительным падежом:
mam trzech kolegów — mam trzy psy / trzy koleżanki.
3. Существительные и согласованные определения, следующие за числительными в родительном, дательном, творительном и предложном падежах, ставятся в той же падежной форме, ср.: od trzech moich koleżanek, trzem moim koleżankom, z czterema moimi koleżankami.
ЗАДАНИЕ 91. Закончите предложения, употребляя нужную падежную форму словосочетаний.
2, (3, 4) + młody nauczyciel / młoda nauczycielka
1. W tej szkole pracuje/pracują (им. nad.)
2. Otrzymano zgłoszenia od (pod. nad.)
3. Zaproszenia zostały wysłane (dam. nad.)
4. Burmistrz zaprosił na spotkanie (вин. nad.)
5. Minister oświaty spotkał się z (me. nad.)
6. W dzienniku mówiono o (npedn. nad.)
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 92. Поставьте числительные 2, 3,4 в нужной падежной форме.
1. Ро (4) miesiącach nauki już nieźle mówiłem po polsku.
2. Z (3) ćwiczeń zrobiłam tylko (2)
3. W ciągu sezonu mogę zarobić od (2) do (4) tysięcy.
4. Dobrze znam te (2) panie.
5. Dobrze znam tych (2) panów.
6. Już byłem w (4) polskich miastach.
7. W gazecie był wywiad z (2) bohaterkami tego meczu.
8. Jedziemy na wycieczkę (3) autokarami.
9. О tych (3) naukowcach dużo pisano.
10. Medale przyznano (4) sportowcom.
Склонение количественных числительных от 5
Все остальные количественные числительные от 5, включая сложные (12, 13...) и составные, кроме оканчивающихся на 2, 3. 4, а также неопределенно-количественные типа ile. tyle, kilka, parę, wiele, paręset' обладают общей схемой склонения и синтаксической сочетаемости. Во всех косвенных падежах они имеют окончание -и2 (в винительном падеже, как и в именительном, противопоставлены лично-мужская и «неличная» формы).
5, parę / paru, kilkanaście / kilkunastu
падеж
лично-мужские
нелично-мужские
им., вин.
pięciu, paru, kilkunastu
pięć, parę, kilkanaście
род., дат., пр.
pięciu, paru, kilkunastu
творительный
pięciu (pięcioma), paru (paroma), kilkunastu (-oma)
Важно!
I. Как следует из таблицы, при склонении числительных от 5 фактически употребляются два противопоставленных варианта: словарная форма и форма с окончанием -и. которая выступает в лично-мужской форме и в косвенных падежах (родительном, дательном, творительном и предложном).
2. В творительном падеже числительных 5-99. кроме универсального окончания -и, возможно окончание -ота:
(z) pięciu (kilku) / (z) pięcioma (kilkoma).
Наречия dużo, mało в эту группу не входят и остаются неизменными. * См. таблицы нас. 165-167.
3. При склонении числительных 5-990 происходят изменения в основе некоторых числительных. В частности, у сложных числительных 12, 20. 200 окончание -и выступает в обеих частях слова: dwunastu, dwudziestu, dwustu), в обозначениях сотен 500-900 изменяется только первая часть сложного слова (pięćset — pięciuset) и др. Падежные формы этих и других числительных представлены в таблице нас. 165-166.
4. В падежных формах числительных 500-900 с тремя и более слогами ударение падает на третий слог от конца сложного слова: pięciuset, osiemset, dziewięciuset.
5. Все компонеты составных числительных, как и в русском языке, склоняются: о trzystu siedemdziesięciu ośmiu-, z tysiącem pięciuset dwudziestoma trzema ит. n.1
6. Лично-мужские формы dwaj, trzej, czterej в составных числительных не употребляются.
7. Выступая в составе подлежащего, количественные числительные, начиная с 5 (лично-мужские и неличные формы), согласуются с существительными в родительном падеже множественного числа.
Глагол ставится при этом в универсальной форме 3-го л. ед. числа (в прошедшем времени — среднего рода):
pięć psów /pięciu studentów otrzymuje zadanie;
dwanaście koleżanek / dwunastu kolegów otrzymało zadanie1 2.
8. Существительные и согласованные определения, употребляющиеся с числительными в родительном, дательном, творительном и предложном падежах, ставятся в той же падежной форме, ср.:
od tych jedenastu koleżanek/ kolegów,
tym dwudziestu trzem koleżankom / kolegom, z tymi trzydziestoma czterema koleżankami / kolegami.
1 В разговорной речи числительные, обозначающие тысячи и сотни, могут не склоняться, однако это не является литературной нормой.
2 Такая же сочетаемость свойственна и составным числительным, которые оканчиваются на jeden, ср.: dwadzieścia jeden studentek pisze / pisało test: dwudziestu jeden studentów pisze / pisało test.
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 93. Закончите предложения, употребляя нужную падежную форму словосочетаний.
5, (12, kilka) + młody nauczyciel / młoda nauczycielka
1. W tej szkole pracuje (им. nad.)
2. Otrzymano zgłoszenia od (pod. nad.)
3. Zaproszenia zostały wysłane (dam. nad.)
4. Burmistrz zaprosił na spotkanie (вин. nad.)
5. Minister oświaty spotka, się z (me. nad.)
6. W dzienniku mówiono o (npedn. nad.)
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 94. Поставьте числительные из скобок в соответствующей падежной форме.
I. Mój kolega włada (5) językami.
2. Po (kilka) miesiącach był już fachowcem w tej sprawie.
3. Od (11) dni nie byłam na uczelni.
4. Zaprosiłam na imieniny (7) przyjaciółek.
5. Czekamy na (25) nowych studentów.
6. (kilkanaście) z nas kazano przyjść jutro.
7. Tylko (8) z całej grupy udało się wyjechać na staż.
8. W skład komisji weszło (6) panów i (10) pań.
9. Do finału zakwalifikowało się (9) zawodników.
10. Spoty kałam się z (wiele) przedstawicielami tej firmy.
Лично-мужские формы количественных числительных
Как уже указывалось, в сочетании с существительными, обозначающими мужчин, количественные числительные в именительном и винительном падежах выступают в специальной лично-мужской форме (см. таблицу нас. 165-166).
Валено!
1. Лично-мужская форма числительных от 5 совпадает с формой косвенных падежей, ср. tam było pięciu panów;
tam nie było pięciu panów;
opow iadał o pięciu panach и т. д.
2. Числительные 2. 3,4, если они используются в позиции подлежащего, располагают двумя синонимичными лично-мужскими формами:
a) dwóch, trzech, czterech и b) dwaj (obaj), trzej, czterej.
Сочетаемость с существительными и глаголами в первом и во втором случае выглядит по-разному, ср.:
dwóch (trzech, czterech) pasażerów jedzie / jechało
dwaj (trzej, czterej, obaj) pasażerowie jadą/jechali
3. При выборе одной из указанных форм целесообразнее остановиться на первой. Конструкции с числительными dwóch, trzech, czterech являются универсальными, т. к. эти формы соединяются с существительными и глаголами по той же модели, что и остальные числительные:
trzech studentów jedzie / jechało;
pięciu studentów jedzie / jechało;
stu czterdziestu sześciu studentów jedzie / jechało и т. д.
4. Составные числительные имеют только одну лично-мужскую форму (dwaj, trzej, czterej в их состав входить не могут), например:
trzydziestu dwóch pasażerów.
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 95. Напишите числительные словами.
1. 15 krajów
2. 10 grup
3. 3 klasy
15 ministrów
10 studentów
3 nauczycieli
4.
24 uczennice
24 uczniów
5.
12 drużyn
, 12 sportowców ,
6.
55 Polek
55 Polaków
7.
8 lekarek
8 lekarzv
8.
210 osób
, 210 kibiców
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 96. Раскройте скобки, числительные напишите словами.
1. Dyktando pisało 3 (uczennica) i 3 (uczeń)
2. Na wycieczkę pojechało 7 (koleżanka) i 5 (kolega)
3. W grupie było 10 (pan) i 3 (pani)
4. Na podwórku bawiło się 2 (dziewczynka) i 3 (chłopiec)
5. Przy stole siedziało 10 (osoba) : 6 (pan) i 4 (pani)
6. Na lekarza czekało 4 (pacjent) i 2 (pacjentka)
7. Do Francji pojedzie 5 (drużyna) i 5 (trener)
8. Na zjazd przybyło 121 (członek partii) i 32 (bezpartyjny)...
СОБИРАТЕЛЬНЫЕ ЧИСЛИТЕЛЬНЫЕ
И в русском, и в польском языке представлена особая группа числительных. называемых собирательными, например: двое детей, семеро козлят.
Употребление польских собирательных числительных ограничено небольшим набором существительных, с которыми они могут сочетаться. Это в частности:
• существительные, имеющие только множественное число (drzwi) и называющие «парные» предметы (oczy);
• слова среднего рода на -ę, обозначающие «детенышей» (kurczę, niemowlę), и слово dzieci.
Собирательные числительные типа dwoje, troje, ..., dziesięcioro и т. д. используются также, чтобы подчеркнуть, что в состав группы входят лица обоего пола (pięcioro uczniów = пятеро учеников: девочек
и мальчиков)1, и в некоторых устойчивых выражениях (dziesięcioro przy kazań — десять заповедей).
Чаще употребляются собирательные числительные 1-10. реже 11-
20 и названия десятков 30-90, а также формы kilkoro, kilkanaścioro.
2
dwoje
11
jedenaścioro
20
dwadzieścioro
3
troje
12
dwanaścioro
30
trzydzieścoro
4
czworo
13
trzynaścioro
40
czterdzieścioro
5
pięcioro
14
cztemaścioro
50
pięćdziesięcioro
6
sześcioro
15
piętnaścioro
60
sześćdziesięcioro
7
siedmioro
16
szesnaścioro
70
siedemdziesięcioro
8
ośmioro
17
siedemnaścioro
80
osiemdziesięcioro
9
dziewięcioro
18
osiemnaścioro
90
dziew ięćdziesięc ioro
10
dziesięcioro
19
dziew iętnaścioro
kilkoro, kilkanaścioro
Важно!
1. В устной речи у составных числительных в форме собирательного выступают два последних либо (реже) только последнее (единицы):
sto trzydzieścioro troje / sto trzydzieści troje (dzieci).
2. Собирательные числительные изменяются только по падежам. Они склоняются по типу существительных среднего рода с расширением основы за счет согласного -g- во всех падежах, кроме именительного и винительного: czworga, kilkorgu, z obojgiem и т. д.:
С формами множественного числа существительных, обозначающих только лиц мужского паза, собирательные числительные не употребляются, ср.: рус, трое мужчин — польск. trzech mężczyzn.
Падеж
Числительное
Существ.
им. пад.
dwoje (oboje)
czworo (kilkoro)
dzieci
род. пад.
dwojga (obojga)
czworga (kilkorga)
dzieci
дат. пад.
dwojgu (obojgu)
czworgu (kilkorgu)
dzieciom
вин. пад.
dwoje (oboje)
czworo (kilkoro)
dzieci
тв. пад.
dwojgiem (obojgiem)
czworgiem (kilkorgiem)
dzieci
пр. пад.
(o) dwojgu (obojgu)
(o) czworgu (kilkorgu)
dzieciach
3. Существительные, входящие в количественно-именные словосочетания с собирательными числительными, в дательном и предложном падежах выступают в той же падежной форме, что и числительные. В остальных случаях употребляется родительный падеж, ср.:
о dwojgu dzieciach — z dwojgiem uczniów
В разговорном языке в таких конструкциях формы родительного падежа могут употребляться и вместо дательного и предложного падежей:
dwojgu / о dwojgu dzieci.
4. Существительные państwo и rodzeństwo с собирательными числительными всегда имеют форму родительного падежа (z dwojgiem rodzeństwa).
5. В связи с тем, что употребление собирательных числительных представляет определенные трудности, в устной речи они часто заменяются производными от числительных существительными типа dwójka, piątka и т. п., с которыми проще строить синтаксические конструкции:
mamy troje dzieci = mamy trójkę dzieci; z trojgiem dzieci = z trójką dzieci.
6. Вместо собирательного числительного, как и в русском языке, могут употребляться обороты со словом para;
kupiłem dwoje spodni = 2 pary spodni.
7. Существительные на -ę постепенно вытесняются словами на -ак (kurczę — kurczak', zwierzę — zwierzak). Это в свою очередь позволяет избежать употребления собирагельного числительного, оно заменяется количественным: dwoje kurcząt — dwa kurczaki.
8. Сочетаемость собирательных числительных с существительными, обозначающими людей, в польском и русском языках разная', в русском языке они, как правило, соединяются с существительными мужского рода (двое солдат), а в польском всегда относятся к разнополой группе людей:
dwie studentki — две студентки;
dwaj studenci / dwóch studentów — два студента, двое студентов;
dwoje studentów — студент и студентка.
Ср. также: we dwie — вдвоем (женщины);
we dwóch — вдвоем (мужчины)
we dwoje — вдвоем (мужчина и женщина).
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 97. Закончите предложения, употребляя нужную падежную форму словосочетаний.
2, (5, kitka) + dziecko
I. W grupie było (им nad.)
2. W gazecie pisali o chorobie (pod. nad.)
3. Nasza firma pomaga (dam. nad.)
4. Lekarz już zbadał (вин. nad.)
5. Ta rodzina opiekuje się (me. nad )
6. W telewizji mówiono o tych (npedn. nad.)
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 98. Напишите собирательные числительные в соответствующей падежной форме.
1. Tomek spędzi lato u babci na wsi wśród (5) rówieśników.
2. W pierwszej klasie było (25) dzieci, a w trzeciej już tylko (19)
3. Nie wymieniliśmy w mieszkaniu jeszcze (3) drzwi.
4. Mieszkam z mamą, ojcem i bratem, czyli jest nas (4)
5. Nie wiem, co zrobić z (5) szczeniąt!
6. (30) dzieciom zrobiono szczepienia przeciw chorobie.
7. O ty ch (7) członkach drużyny dużo pisano.
8. Daj jeść tym (2) kociętom!
9. Mam (3) rodzeństwa.
10. Pojechaliśmy tam w (5)
Сочетаемость числительных
Общая схема двух типов сочетаемости польских количественных и собирательных числительных с существительными и глаголами-сказуемыми представлена в следующей таблице:
1
■'
Sil (byli, będq)
2,3, 4 (23, 34...) [dwa/dwie, trzy, cztery] stoły, panie
2,3, 4 [dwaj, trzej, czterej] panowie
II
jest (było, będzie)
5,8. 36. kilka... [pięć, osiem ...] stołów, pań
2,3,4,5, kilku... [dwóch, trzech, czterech, pięciu] panów
2,3. 4, 5. [dwoje, troje,...] dzieci, studentów
Важно!
1. В первую группу входят количественные числительные 2, 3, 4 и те составные числительные, которые на них оканчиваются (не 12, 13, 14!). Они соединяются с существительными в именительном падеже множественного числа и глаголами в 3-м лице множественного числа:
2 (dwa / dwie)
23 (dwadzieścia trzy)
104 (sto cztery)
psy, jabłka, książki letg/leiały
2. В первую группу входят и числительные 2, 3, 4 в лично-мужской форме: dwaj (obaj), trzej, czterej-.
dwaj, trzej, czterej pacjenci leżeli.
3. Вторую группу составляют все остальные количественные, неопределенно-количественные и собирательные числительные, в том числе лично-мужские от 5, а также лично-мужские 2. 3, 4 другой модели (dwóch, trzech, czterech).
Они сочетаются с существительными в родительном падеже множественного числа и глаголами в 3-м лице единственного числа1:
5 (pięć)
109 (sto dziewięć)
5 (pięciu)
109 (stu dziewięciu)
6 (sześcioro)
psów, jabłek, książek psów, jabłek, książek pacjentów pacjentów pacjentów
leży / leżało
4. Числительные 2, 3,4, если они используются в позиции подлежащего, располагают двумя синонимичными лично-мужскими формами:
a) dwaj (obaj), trzej, czterej и b) dwóch, trzech, czterech
Синтаксические конструкции в первом и во втором случае строятся по-разному, ср.:
a) dwaj (trzej, czterej, obaj) pasażerowie jadą (jechali) b) dwóch (trzech, czterech) pasażerów jedzie (jechało)
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 99. Трансформируйте предложения по образцу
А. 0. Tu był I teatr —* tu były 2 (dwa) teatry —» tu było 5 (pięć) teatrów
1. Tu znajdował się 1 dom
2. Na półce stała 1 książka
В эту же группу входят составные числительные, оканчивающиеся на I w grupie było 21 (dwudziestu jeden) turystów.
3. Zwolniło się 1 miejsce
4. Na kurs chodzi I dziewczyna
5. Tam jedzie I autobus
6. Przyjechała I delegacja
B, 0. Tu był 1 pan —»tu byli 2 (dwaj) panowie —♦ tu było 5 (pięciu) panów
7. Test napisał I student 8. 1 chłopiec grał w piłkę 9, Uczy nas 1 nauczyciel 10. W grupie jest I Polak 11. Był u nas I gość
12. Dziś przyjmuje 1 lekarz
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 100. Поставьте глаголы из скобок в соответствующей форме.
1. W zawodach (uczestniczyć) 32 sportsmenki
2. Na kurs (chodzić) 6 dziewczyn.
3. Na dyrektora (czekać) 4 klientów.
4. Na biurku (leżeć) kilka zeszytów.
5. Dwoje studentów' (spóźnić się) na lekcję.
6. Przy stoliku (siedzieć) 5 mężczyzn.
7. 3 studenci (napisać) test bardzo dobrze.
8. Jutro (przyjść) do mnie kilku znajomych.
9. W sklepie (pracować) 2 ekspedientki.
10. 125 studentów (otrzymywać) stypendium.
ДРОБИ
I. Среди слов, обозначающих части целого, можно выделить две группы: одну из них составляют числительные, образованные по типу количественно-именных словосочетаний. Ведь, например, % или 0,25 — это словосочетания с пропущенным словом «часть»:
(сколько?) три (каких?) четвертых (части);
(сколько?) двадцать пять (каких?) сотых (части).
По своему строению такие конструкции однотипны с другими количественно-именными словосочетаниями, ср.:
три четвертых части — три больших яблока.
В польском языке количественные числительные 2, 3, 4 (и оканчивающиеся на 2, 3, 4) имеют одну схему сочетаемости, а все остальные — другую:
2, 3,4 т им. падеж множественного числа (какие?)
5,... + род. падеж множественного числа (каких?)
Это правило надо иметь в виду и при чтении дробей, где в числителе используются количественные числительные, а в знаменателе порядковые:
’/«— trzy czwarte; 2А — dwie trzecie; 0,4 cztery dziesiąte, но
’/«— siedem ósmych, 0,05 — zero i pięć setnych1 и т. д.
2. Ко второй группе — собственно дробным числительным — относятся такие слова, как półtora (полтора — для мужского и среднего рода), półtorej (полторы — для женского рода) и pół (иногдаpołowa)-.
półtora roku, półtorej godziny, pół dnia, pól minuty.
3. Все компоненты дробных числительных первого типа склоняются: числитель по модели количественных числительных, а знаменатель по модели порядковых:
о dwóch trzecich uczniów, z pięcioma siódmymi mieszkańców и т. д.
4. Числительные pół, półtora, półtorej не склоняются и сочетаются, как и остальные дробные числительные, преимущественно с родительным падежом существительных: pól jabłka, po półtora roku, trzy i pół kilograma, za półtorej godziny2.
Десятичные дроби читаются двояко: 2,15 — dwa i piętnaście setnych или dwa przecinek piętnaście.
Форма существительного в сочетаниях с числительным типа dwa i pól определяется дробной, а не целой частью этого числительного: pięć i pól roku (не lat'.).
5. Глагол-сказуемое в конструкциях с дробными числительными выступает в форме 3-го лица единственного числа (в прошедшем времени — среднего рода): minęło pól godziny, trzy czwarte roku.
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 101. Прочитайте числительные.
А. %; 7»; %; РЛ; 23'/.; 97»; 0.4; 0.5; 2,6; 7.05;
В. 4,84 kg; 12,03 min; 80.6 m2; 634.75 kin; 0,38 sek; 5.3 t; 49,2 ha.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 102. Напишите числительные словами.
1, Spłaciłem już 7з kredytu.
2. То jest chyba 0.1 całej pracy!
3. Miałem gorączkę 38.2 stopnia.
4. Kup 0,5 kilo jabłek.
5. Przyjdę za 1,5 godziny.
6. Temperatura wzrosła o 1.5 stopnia.
7. Brakuje nam % całej sumy.
8. Dziecko ma 3,5 miesiąca.
9. Ceny wzrosły o 7,35 procent1.
10. Do ciasta wlewam % szklanki mleka.
1 Существительное procent с дробными числительными употребляется в неизменной форме.
СЛУЖЕБНЫЕ ЧАСТИ РЕЧИ
ПРЕДЛОГИ
Предлог — это неизменяемая служебная часть речи, призванная связывать слова и словосочетания в речи. Предлоги могут задавать ту или иную падежную форму слова {do Moskwy — род. пад) и зависеть от того или иного слова (proszę о ciszę).
Предлоги тесно связаны с падежной системой языка. Так, например. именительный падеж никаких предлогов не предполагает, а предложный. наоборот, без предлогов не обходится. Некоторые предлоги соединяются с одной падежной формой (dzięki mamie — дат. пад.), другие — с двумя падежами: z książką (тв. пад.), z książki (род. над.)1.
Для практических целей важно знать, какое значение имеют предложно-падежные конструкции разной структуры. Чаще всего предлоги участвуют в выражении различного рода обстоятельственных отношений: места и направления2, времени и др.
1. Значение места
Blisko (czego), daleko (od czego), dokoła, dookoła, koło (czego), między (czym a czym), na (czym), na zewnątrz (czego), nad (czym), naokoło (czego), naprze* ciw(ko) (czego), niedaleko (czego), obok (czego), po (czym), pod (czym), ponad (czym), poniżej (czego), pośród, pośrodku (czego), powyżej (czego), poza (czym), przed (czym), przy (czym), u (kogo), w (czym), w pobliżu (czego), w/na środku
Об употреблении предлогов с тем или иным падежом см. в соответствующих разделах, посвященных склонению существительных.
В некоторых польских грамматиках и учебниках предлоги подразделяются ни
«статические» и «динамические».
(czego). wewnątrz (czego), wokół (czego), wśród (czego), wzdłuż (czego), z dala (od czego), za (czym).
2. Значение направления
Do (czego), ku (czemu), między (co), na (co), nad (co), od (czego), po (czym), pod (co), poza (czym), przed (czym), przez (co), spod (czego), spomiędzy (czego), sponad (czego). spoza (czego), sprzed (czego), w (co), w stronę (czego), wzdłuż (czego), z (czego), za (czym), znad (czego), zza (czego).
3. Значение времени
Do (czego), koło (czego), między (czym a czym), na (co, czym), nad (czym), o (co), od (czego), po (czym), podczas (czego). przed (czym), przez (co), przy (czym), sprzed (czego), w ciągu (czego), w czasie (czego), w toku (czego), w trakcie (czego), w(e) (co, czym), za (co).
4. Значение причины
Dla (czego), dzięki (czemu), od (czego), pod wpływem (czego), przez (co), skutkiem (czego), w związku (z czym), wobec (czego), wskutek (czego), względem (czego), z (czego), z okazji (czego), z powodu (czego), z przyczyny (czego), z racji (czego), z tytułu (czego), z uwagi (na co), ze względu (na co).
5. Значение следствия
Na skutek, wskutek, w skutku, skutkiem (czego), w efekcie (czego), w konsekwencji (czego), w rezultacie (czego), w wyniku (czego).
6. Значение цели
Celem (czego), dla (czego), do (czego), ku (czemu), na (co), na rzecz (czego), o (co), od (czego), po (co), w celach (czego), w celu (czego).
7. Значение условия
Pod warunkiem (czego), w przypadku (czego), w razie (czego), w warunku (czego), w wypadku (czego).
8. Значение способа
Drogą (czego), poprzez (со), przez (со), przy pomocy (czego), za pomocą (czego), za pośrednictwem (czego).
9. Значение уступки
Bez względu (na co), pomimo (czego), mimo (czego), wbrew (czemu).
Предлоги в польском и русском языках: некоторые соответствия
bez(e) + род. пад. (bez niego) blisko + род. пад. (blisko domu) dla + род. пад. (dla mamy) (dla spokoju)
do + род. пад. (do jutra) (do Moskwy) (do Anny) (do prania)
dzięki + дат. пад. (dzięki niemu) ku + дат. пад. (ku miastu) między + тв. пад. (papierami) + вин. пад. (papiery) mimo + род. пад. (deszczu) na + вин. пад. (chwilę) (katar) (prośbę) (pocztę)
+ предл. пад. (poczcie) naprzeciw + дат. пад. (nam) + род. пад. (apteki) nad(e) + тв. пад. (domem)
+ тв. пад. (morzem)
+ вин. пад. (morze)
o + предл. пад. (siostrze) + предл. пад. (drugiej)
без + род. пад. вблизи + род. пад. для + род. пад. ради + род. пад. до + род. пад. в + вин. пад. к + дат. пад. для + род. пад. благодаря + дат. пад. к + дат. пад. между + тв. пад. между + тв. пад. несмотря на + вин. пад. на + вин. пад.
от + род. пад. по + дат. пад. на+ вин.пад на + предл. пад. навстречу + дат. пад напротив + род. пад. над + тв. пад.
на + предл. пад. на + вин. пад. о + предл. пад. в+ вин. пад.
+ вин. пад. (połowę)
+ вин. пад. (siostrę) obok + род. пад. (domu) od(e) + род. пад. (domu)
+ род. пад. (środy)
+ род. пад. (brata) oprocz + род. пад. (brata) po + вин. пад. (wodę)
+ предл. пад. (wodzie)
+ предл. пад. (wojnie) pod(e) + тв. пад. (stołem)
+ вин. пад. (stół) poza + тв. пад. (miastem)
+ тв. пад. (bratem) przeciw)ко) + дат. пад. (wojnie) przed(e) + тв. пад. (domem)
+ вин. пад. (dom) przez(e) + вин. пад. (brata)
+ вин. пад. (most)
+ вин. пад. (pomyłkę)
+ вин. пад. (rok) przy + предл. пад. (moście)
+ предл. пад. (obiedzie) u + род. пад. (brata)
w + предл. пад. (mieście)
+ вин. пад. (środę)
+ вин. пад. (bok)
+ предл. пад. (roku) wobec + род. пад. (rodziny) z(e) + род. пад. (miasta)
+ тв. пад. (bratem)
+ род. пад. (miłości)
za + вин. пад. (rok)
+ тв. пад. (miastem)
+ вин. пад. (miasto)
+ род. пад. (życia)
на + вин. пад.
о + предл. пад.
у + род. пад. (рядам с) от + род. пад.
с + род. пад.
у+ род. пад кроме + род. пад. за + тв. пад.
по + дат. пад.
после + род. пад.
под + тв. пад.
под + вин.пад.
вне + род. пад.
кроме + род. пад.
против + род. пад.
перед + тв. пад.
к + дат. пад.
из-за + род. пад.
через + вин. пад. по + дат. пад.
в течение + род. пад.
у + род. пад.
за + тв. пад.
у + род. пад.
в + предл. пад.
в + вин. пад.
в + вин. пад.
в + предл. пад.
по отношению к + дат. пад. из, с + род. пад.
с + тв. пад.
от + род. пад.
через + вин. пад.
за + тв. пад.
за + вин. пад.
при + предл. пад.
Важно!
1. Наряду с «простыми» предлогами (и», do, na, и, przed и т. п.) в языке в той же функции употребляются существительные (celem, względem и т. п.) и словосочетания типа и> celu, ze względu, z powodu и др.
2. При всей близости предложно-падежных систем в польском и русском языках, структура конструкций с предлогами в них порой сильно отличается, ср., например:
польск.: jadę do Warszawy; dzwonię do brata: krem do twarzy;
рус.: еду в Варшаву; звоню брату, крем для лица и т. д.
3. Особую трудность представляет так называемое глагольное (или именное) управление, т. е. сочетаемость глагола (имени) с определенным падежом существительного с предлогом или без него, например:
польск.: prosić о со (вин. пад); zakochać się w kim (предл. пад.); рус.: просить о чей (предл. пад); влюбиться в кого (вин. пад.).
Чтобы избежать ошибок в таких конструкциях, их следует запоминать или обращаться к словарям и справочникам. В разделах, посвященных падежам, приводятся некоторые польские глаголы, отличающиеся по своим сочетаемостным свойствам от соответствующих им русских.
4. Некоторые предлоги имеют параллельные формы: od/ode, w/we и т. п.
«Расширенные» формы обязательны с местоимением ja в разных падежах (ze mną, ode mnie...), а также в тех случаях, когда после предлогов w, z слово начинается с группы согласных с тем же начальным звуком (или с парным глухим), ср.: w domu — we własnym domw, z mamą — ze zmianą.
(^) Попробуйте
сами!
ЗАДАНИЕ 103. Трансформируйте предложения по образцу.
0. Idę do szkoły —> jestem/byłem w szkole —* wracam ze szkoły
1. Jadę do Francji.
2. Idę na lektorat.
3. Jadę na wakacje.
4. Jadę do babci.
5. Idę na pocztę.
6. Jadę do Petersburga.
7. Idę do znajomych.
8. Idę do pracy.
Проверьте себя!
ЗАДАНИЕ 104. Переведите словосочетания.
1. идти в школу
2. жениться на Марии
3. радоваться подарку
4. пользоваться словарём
5. из-за дождя
6. болеть ангиной
7. выиграть у «Динамо»
8. звонить отцу
9. несмотря на мороз
10. скучать по родителям
11. довольна поездкой
12. похожий на мать
союзы
Как и в русском языке, польские союзы могут соединять слова, словосочетания и предложения. Обычно союзы подразделяются на сочинительные и подчинительные.
Сочинительные союзы в свою очередь делятся на разные группы в зависимости от выполняемой в предложении функции, например:
• соединительные /, a, oraz, a także, ani...ani и др.;
• противительные ale, a, lecz, tylko, jednak, natomiast и др.;
• разделительные czy, albo, lub. bądź. albo...albo и др.
Употребление сочинительных союзов обычно не вызывает проблем: в той или иной степени они соотносятся с аналогичными в русском языке.
Подчинительные союзы, связывающие главное предложение с придаточным, участвую! в выражении различных значений, в том числе обстоятельственных (места, времени, причины, цели и др.). Например:
• время: kiedy/gdy, dopóki, zanim, odkąd, ledwie, aż и др.;
• причина: bo, ponieważ, więc, gdyż, bowiem, dlatego że и др.;
• цель: żeby, aby, by, byle.
Важно!
I. В сложноподчиненных предложениях придаточное может находиться как после главного, так и перед ним:
Zadzwonię, zanim wyjadę/gdybym wyjeżdżał.
Zanim wyjadę /gdybym wyjeżdżał, zadzwonię.
2. Некоторые союзы (aż. gdyż, bo, bowiem, oraz, że и нек. др.) не Moiy i занимать позицию в начале предложения.
3. Союз а может выполнять не свойственную русскому языку соединительно-противительную функцию (часто в сочетании с предлогом między)-, mało a dobrze-, granica między Rosje/ a Polską.
4. Как и в русском языке, многие союзы употребляются с соотносительным словом to в разных падежах, ср.:
из-за того, что... — ze względu na to, te...;
в связи с тем, что — w związku z tym, że и др.
В некоторых случаях структура подобных русских и польских союзов различается: союзное слово zamiast, например, не предполагает соотносительного слова и соединяется «напрямую» с инфинитивом ср.:
рус. Вместо того чтобы работать, он сидел дома.
польск. Zamiast pracować, siedział w domu.
5. Важной особенностью некоторых польских союзов является их соединяемость с личными окончаниями глагола:
Słyszałem, źeście chcieli do nas przyjechać.
Gdybym tylko wiedziała!
Условный союз gdyby, целевые союзы żeby, aby, by, «задаваемые» глаголами со значением просьбы, приказа, пожелания, совета, обязательно присоединяют к себе глагольные окончания 1-го и 2-го лица:
Mamapran7a (kazała, chciala, radziła), żebyś kupił/ żebyśmy kupili.
6. Союзы могут состоять из нескольких слов, например: dlatego że-, dopóki..., dopóty, nie tylko..., lecz również; im..., tym... и др.
В «парном» союзе tak... jak в польском языке представлен иной порядок слов, нежели в русском (как... так).
1. Синонимичные предлоги и союзы нередко различаются стилевой окраской, ср. jeżeli —jeśli; że — iż; żeby — aby; bo — ponieważ, gdyż. Первый союз из приведенных пар более характерен для устной речи, второй —для делового языка, например для документов.
8. В придаточных предложениях со значением времени союзные слова kiedy и gdy равноправны, однако союз gdy не употребляется в качестве вопросительного слова, ср:
Zadzwonię, kiedy/gdy wrócę.
Nie wiein, kiedy (не gdyl) wrócę.
9. Союз że и вопросительное слово со переводятся на русский язык одинаково (что), но используются в разных контекстах:
Wiem, że kupili samochód. но: Wiem, co oni kupili.
10. Союз oraz соответствует русскому а также и используется перед последним из однородных членов предложения:
Kupił chleh, mleko oraz piwo.
Dobrze czytam, pizzę oraz tłumaczę.
11. По своим функциям многие союзы сближаются с соответствующими предлогами и могут участвовать в синонимических заменах, когда простое предложение с предложно-падежным оборотом трансформируется в сложноподчиненное с придаточным определенного типа, и наоборот. Например:
W celu znalezienia pracy przeprowadził się do miasta, (предлог w celu) 2eby znaleźć pracę, przeprowadził się do miasta, (союз żeby)
Ниже приводится таблица основных предлогов и подчинительных союзов, формирующих конструкции с обстоятельственными значениями.
Значение
Предлог
Союз
вречя
w czasie, podczas, w toku, w ciągu, w trakcie, przed, po, od. do. przez
kiedy; gdy; (za)nim; aż;
(do)póki, dopóty; jak (tylko); odkąd; (za)ledwie
причина
z powodu, przez, z racji, z przyczyny, ze względu, względem, dzięki, dla, z, wobec, od. z. uwagi na, w związku
bo; ponieważ; dlatego że;
gdyż; bowiem; wobec tego że; dzięki temu, że; zatem;
ze względu na to, że
цель
dla. do. ku. po, na. w celu, celem, na rzecz
żeby; aby; ażeby; by; byle
Окончание таблицы
Значение
Предлог
Союз
следствие
wskutek, w skutku, skutkiem, na skutek, w efekcie, w rezultacie, w wyniku, w konsekwencji
więc; dlatego; zatem; toteż
уступки
mimo, pomimo, wbrew
choć; chociaż(by); choćby; mimo że; tyle że; chyba że; jakkolwiek; aczkolwiek;
niemniej
условие
w razie, w wypadku, w przypadku, pod warunkiem
gdyby; jeśli; jeżeli; jak; o ile; skoro; jakby; byle
способ действия
przy pomocy, za pomocą, przez, poprzez, drogą
jak; jakby; jak gdyby
О
Попробуйте сами!
ЗАДАНИЕ 105.Замените простые предложения сложноподчиненными, употребляя соответствующие союзы или союзные слова.
1. Zadzwoń po przyjściu do domu!
2. IVczasie śniadania zawsze oglądam dziennik.
3. Nie zrobiłem tego z powodu braku czasu
4. Nie rozwodzą się ze względu na małe dzieci.
5. Tłumaczy teksty z polskiego tylko dla zarobku
6. Wyjechał tam w celu znalezienia pracy.
7. Mimo pobytu nad morzem była nieopalona.
8. W razie deszczu nie pójdziemy na spacer.
9. Dobrze zna język dzięki pilnej nauce.
10. Przecież prosiłem was o niepalenie!
КЛЮЧИ К ЗАДАНИЯМ
ЗАДАНИЕ 1.
Принесли, за горой, он купил собаку, на берегу, высокое дерево, сильная буря, в театре, длинная и широкая река, мой муж, дорогая закуска, его тётя, мука из пшеницы, пятый ряд, не буду просить, десять злотых, зелёные глаза.
ЗАДАНИЕ 2.
Krótka i krzywa ulica, on był w operze, dziki lew. ważna przyczyna, zdrowy człowiek, trzy okna, nasz gość, cichy dzień, trzeci raz, nasza szkoła, mądry profesor, starszy brat, gdzie wisi płaszcz?
ЗАДАНИЕ 3.
1. ten, mój, jeden
list, teść, sędzia, talerz, dzień, staż, znajomy, kolega, wujcio, doradca.
2. to, ntoje, jedno
dziecko, zwierzę, stypendium, zadanie, święto, wino, niemowlę, zdjęcie, wybrzeże, laboratorium.
3. ta, moja, jedna
sieć, rzecz, teściowa, broń, twarz, mistrzyni, akcja, podróż, wieś, straż.
ЗАДАНИЕ 4.
1. Noc była jasna.
2. Dziadek był głuchy.
3. Plaża była pusta.
4. Twarz była nieznajoma.
5. Kotlet był smaczny.
6. Muzeum było nieczynne.
7. Podpis był nieczytelny.
8. Dyrektor był młody (była młoda).
9. Mężczyzna byl chudy.
1.0. Cel był inny.
11. Zadanie było trudne.
12. Niemowlę było zdrowe.
ЗАДАНИЕ 5.
A: nauczyciel, człowiek, znajomy, pacjent, poeta, dziennikarz, sprzedawca, doktor, minister, przewodniczący, konsul, kolega;
B: dziecko, ptak, słownik, sąsiadka, słoń, studentka, list, pies, deputowana, prośba, muzeum, osoba.
ЗАДАНИЕ 6.
A. 1. jabłka, 2. wzgórza, 3. imiona. 4. pytania, 5. zwierzęta, 6. morza, 7. miasta, 8. fora, 9. plemiona. 10. kolegia.
В. I. koleżanki, 2. córki. 3. szaliki. 4. drogi, 5. rogi. 6. parki. 7. sagi, 8. warunki.
9. kurtki. 10. pociągi.
С. I. choroby. 2. rady. 3. sprawy, 4. psy. 5. wozy. 6. siostry, 7. stoły, 8. problemy, 9. dziewczyny, 10. kożuchy.
D. I. linie, 2. panie, 3. łosie. 4. burze. 5. kosze, 6. noże, 7. sale, 8. władze,
9. kraje, 10. stacje.
ЗАДАНИЕ 7.
1. róże i konwalie. 2. pałace i zamki, 3. fotele i krzesła. 4. podręczniki i zeszyty, 5. tramwaje, taksówki i autobusy, 6. owoce, 7. dzieci. 8. deszcze burze, 9. maksima. 10. panie
ЗАДАНИЕ 8.
A. 1. graficy, 2. chirurdzy. 3. autorzy, 4. chłopcy, 5. Polacy, 6. Bułgarzy, 7. kierowcy. 8. Chińczycy, 9. biolodzy. 10. koledzy.
В. 1. klienci, 2. Szwedzi, 3. artyści, 4. biskupi, 5. mężczyźni, 6. Włosi, 7. mecenasi. 8. sąsiedzi, 9. dziekani, 10. Francuzi.
С. 1. nauczyciele, 2. złodzieje, 3. lekarze. 4. Rosjanie, 5. goście. 6. gracze.
7. Cyganie. 8. kibice, 9. papieże. 10. listonosze.
D. I. mężowie. 2. królowie, 3. Arabowie. 4. pasażerowie. 5. uczniowie. 6. ministrowie, 7. ojcowie, 8. panowie. 9. dziadkowie. 10. Pietrowowie.
ЗАДАНИЕ 9.
A. 1. Jacy. 2. dobrzy. 3. drodzy. 4. obcy. 5. wielcy, 6. cudzy. 7. uroczy, 8. polscy, 9. kochający. 10. niemieccy.
В. 1. nasi. 2. ładni, 3. ciekawi. 4. duzi. 5. prości, 6. źli, 7. znajomi, 8. głupi.
9. moi, 10. młodzi.
ЗАДАНИЕ 10.
1. nasi goście. 2. moi przyjaciele, zadowoleni. 3. młodzi i zdolni dziennikarze. 4. ci naukowcy, 5. moi ulubieni tancerze i śpiewacy operowi, 6. młodsze dzieci,7. czescy hokeiści, 8. królowie sascy. 9. początkujący Rosjanie. 10. jedni moi dobrzy koledzy, drudzy.
ЗАДАНИЕ II.
1. Pani Marii. 2. jego ostatniej powieści, 3. Francji i Hiszpanii. 4. prostej odpowiedzi, 5. tej kawiarni, 6. twojej żony i córki. 7. tłustego mięsa.
8. sprzątania i gotowania, 9. londyńskiego metra. 10. czerwonego wina. 11. tego muzeum. 12. naszego starego mieszkania. 13. starszego brata. 14. wolnego czasu, 15. nowego smartfona. 16. takiego przyjaciela. 17. dobrego komputera. 18. programu telewizyjnego.
ЗАДАНИЕ 12.
Zdrowia, miłości, szczęścia, powodzenia, sukcesu, energii, spokoju, słońca, ciepła, pogody ducha, humoru, dobrego wypoczy nku, wszelkiej pomyślności.
ЗАДАНИЕ 13.
1. trudnych zadań. 2. twoich koleżanek, 3. drogich biletów, 4. dużych okien. 5. małych kotków, 6. nieznajomych pań, 7. powieści kryminalnych, 8. pociągów porannych. 9. moich kluczy. 10. nowych lekcji, 11. głębokich talerzy. 12. ciekawych muzeów.
ЗАДАНИЕ 14.
1. krzesła i biurka (krzeseł i biurek). 2. dobrych kawiarni, 3. ze stadionu, z meczu hokejowego. 4. cukru i chleba. 5. pięknych orchidei. 6. z pracy do domu. 7. chęci, 8. z twojego przyjazdu do Krakowa. 9. szybkiego powrotu do zdrowia. 10. dni. II. nowych rzeczy, sukni, spodni, koszul dla męża. 12. zamiaru, tej komedii.
ЗАДАНИЕ 15.
1. lekkiej kolacji, Barbarze Jasińskiej, szybkiej jeździe, naszej przyjaźni, trudnej pracy, twojej rodzinie, tej podróży, nowej inicjatywie, ciekawej wycieczce, ostatniej ustawie.
2. takiemu pytaniu, młodemu pokoleniu, jej zdrowemu sercu, pierwszemu miejscu, zdobytemu trofeum, ostatniemu oświadczeniu, jego rozporządzeniu. tak prostemu zadaniu, twojemu młodszemu dziecku, wielkiemu audytorium.
3. twojemu przyjacielowi. Jaśkowi Kowalskiemu, starszemu bratu, naszemu sąsiadowi, profesorowi Iwanowowi, znajomemu prawnikowi, zastępcy dyrektora. mojemu ojcu, panu ministrowi, temu mężczyźnie.
4. tym paniom, waszym planom, małym dzieciom, ostatnim decyzjom, dobrym stosunkom, starym ludziom, twoim kolegom i koleżankom, tym nowym klientom, potrzebnym zmianom, tym kotom i psom.
ЗАДАНИЕ 16.
1. matce i ojcu, 2. paniom, 3. państwu, 4. naszym stosunkom. 5. mężowi, 6. waszym dzieciom. 7. gospodyni. 8. tej kandydaturze, 9. młodszemu bratu. 10. temu specjaliście, II. moim kolegom i koleżankom, 12. panu profesorowi.
ЗАДАНИЕ 17.
А. I. dobrą kawiarnię. 2. panią Marię Nowicką. 3. tę ulicę, 4. starą część miasta. 5. nową mistrzynię. 6. tę małą wieś.
В. I. to miasto. 2. ciepłe mleko. 3. Wybrzeże. 4. to opowiadanie. 5. smażone mięso, 6. kino amerykańskie.
С. I. jeden błąd. 2. ostatni mail (ostatniego maila — разг.), 3. tego człowieka.
4. ważny fakt. 5. małego ptaszka. 6. znak zakazu.
ЗАДАНИЕ 18.
1. ostatnią część, 2. pierwszy set/pierwszego seta. 3. młodszego brata. 4. hot doga. 5. pana Łukaszenkę, 6. cały miesiąc, 7. nowy adres, 8. to forum. 9. czeskie piwo. 10. panią Magdę, 11. mistrzynię olimpijską. 12. twojego kolegę.
ЗАДАНИЕ 19.
А. I. nauczycieli i ich uczniów, 2. starszych ludzi, 3. stałych mieszkańców. 4. pacjentów szpitala, 5. spóźnionych pasażerów, 6. nowych sąsiadów. 7. zagranicznych dziennikarzy, 8. jej rodziców i krewnych.
В. I. jego wypowiedzi. 2. te panie. 3. wszystkie teksty, 4. ostatnie wyniki.
5. młode dziewczyny, 6. ich nadzieje. 7. proste pytania. 8. nasze dzieci.
ЗАДАНИЕ 20.
1. gości, 2. jesienne liście. 3. moje klucze. 4. swoich nauczycieli. 5. te młode panie. 6. muzea i pałace. 7. przestępców. 8. nowe meble. 9. rasowe psy. 10. braci i siostry. 11. te dzieci. 12. kolegów.
ЗАДАНИЕ 21.
A. jest 1. naszym lektorem, 2. chłopakiem. 3. moim ulubiony pisarzem, 4. wielkim polskim poetą. 5. ciekawą autorką. 6. nowym pracownikiem, 7. słodkim dzieckiem. 8. dobrym uczniem. 9. stolicą. 10. naszą ojczyzną. 11. polskim nazwiskiem, 12. częścią.
В. I. dobrymi fachowcami, 2. miastami portowymi, 3. polskimi pisarzami, 4. naszymi lektorkami. 5. dziećmi pani Nowak. 6. naszymi sąsiadami.
ЗАДАНИЕ 22.
1. trudnym zwycięstwem. 2. za miastem, pociągiem, autobusem, taksówką. 3. późnym wieczorem. 4. z małymi dziećmi i psem. 5. z panią Majewską i Markiem Olejniczakiem. 6. języ kami obcymi, rosyjskim. 7. całymi dniami, nad książkami. 8. z polskimi gośćmi, 9. z czerwonym kawiorem, z szynką, z cukrem i cytryną, 10. Białorusinką. Polakiem. 11. z twoimi kolegami i koleżankami, 12. tymi problemami, wszystkimi sprawami.
ЗАДАНИЕ 23.
A. on mieszka I. w Krakowie, 2. w Sopocie. 3. w Europie, 4. w Rzymie, 5. w Nysie, 6. w Kaliningradzie, 7. w Tuluzie, 8. w Tulę, 9. na Cyprze, 10. w Polsce, 11. w Pradze. 12. w Barwisze;
B. rozmawiamy o 1. wczesnej wiośnie, 2. twoim liście. 3. ostatnim czasopiśmie. 4. tamtym mężczyźnie. 5. moim wyjeździe, 6. Starym Mieście.
C. len artykuł był o 1. nowy m spektaklu. 2. dziecku i domu. 3. papieżu Janie Pawle II. 4. słynnym Polaku Tadeuszu Kościuszce, 5. meczu piłki nożnej, 6. przedwojennym Gdańsku, 7. naszej uczelni, 8. dalekiej podróży, 9. organizacji harytatywnej, 10. nowej powieści, II. Korei Północnej. 12. przyszłej pracy.
ЗАДАНИЕ 24.
1. о polskim reżyserze filmowym Andrzeju Wajdzie, 2. w Łodzi i Gdyni. 3. na wsi, 4. w nowej dzielnicy, 5. w tej malej kawiarni, 6. na wycieczce w Puszczy Białowieskiej, 7. przy jakiej ulicy, w śródmieściu, w okolicy dworca. 8. w następnym miesiącu, 9. w kwestii, 10. o wyborach prezydenckich i problemach politycznych. 11. po lektoracie, w barze. na drugim piętrze. 12. w szpitalu. 13. po zajęciach, w bibliotece i czytelni. 14. o panu.
ЗАДАНИЕ 25.
A. 1. miła ciociu, 2. szanowna pani redaktor. 3. droga pani Mario. 4. kochana Zosiu. 5. pani kierowniczko, 6. pani magister.
В. 1 młody człowieku, 2. drogi sąsiedzie, 3. panie kierowniku. 4. mój przyjacielu. 5. szanowny panie prezesie. 6. wysoki sądzie.
ЗАДАНИЕ 26.
1. pani kierowniczko, 2. panie Stanisławie, 3. tatusiu,4. mój Boże. 5. Kasiu. 6. panie doktorze. 7. drodzy goście. 8. Włodku. 9. szanowni państwo. 10. Wiktorze, 11. ciociu, 12. pani profesor.
ЗАДАНИЕ 27.
1. w konserwatorium moskiewskim, 2. w Los Angeles. 3. w przyszłym tygodniu. 4. 1 rok. 4 lata. 5. kakao, coca-colę. 6. w Davos, 7. po molo, w zoo i bistro. 8. z awokado i mascarpone.
ЗАДАНИЕ 28.
1. Michał Lipski, Jerzy Kaczmarek, Igor Kuzniecow, Magda Rudnicka. Ewa Górna i Natasza Skworcowa.
2. Michała Lipskiego, Jerzego Kaczmarka. Igora Kuzniecowa. Magdy Rudnickiej, Ewy Górnej i Nataszy Skworcowej.
3. Michałowi Lipskiemu. Jerzemu Kaczmarkowi. Igorowi Kuzniecowowi, Magdzie Rudnickiej, Ewie Górnej i Nataszy Skworcowej.
4. Michała Lipskiego. Jerzego Kaczmarka, Igora Kuzniecowa, Magdę Rudnicką, Ewę Górną i Nataszę Skworcową.
5. Michałem Lipskim. Jerzym Kaczmarkiem. Igorem Kuzniecowem. Magdą Rudnicką. Ewą Górną i Nataszą Skworcową.
6. Michale Lipskim, Jerzym Kaczmarku. Igorze Kuzniecowie, Magdzie Rudnickiej. Ewie Górnej i Nataszy Skworcowej.
ЗАДАНИЕ 29.
I. o tych państwu. 2. z tym państwem. 3. z tymi państwem, 4. tymi państwami. 5. tych państwa, 6. te państwa, 7. tych państwa/te państwa/to państwo, 8. ci państwo. 9. z tym państwem/z tymi państwami/z tymi państwem. 10. tym państwu. II. tych państwa. 12. tych państwa.
ЗАДАНИЕ 30.
I. dobrych przyjaciół; 2. o swoich przyjaciołach 3. moim polskim przyjaciołom. 4. z przyjaciółmi. 5. z braćmi. 6. jej braci, 7. starszego brata. 8. twoi bracia.
ЗАДАНИЕ 31.
I. ręce, oczy, 2. oczom. 3. z rąk, 4. uszu. 5. oczy, 6. oczach, 7. rękoma/ręka- mi. 8. oczyma/oczami, 9. oczy. 10. uszy.
ЗАДАНИЕ 32.
1. ramionami. 2. dziewcząt. 3. bliźniętami, 4. pisklęta, 5. plemion. 6. zwierzęciem, 7. imienia, 8. zwierzę/zwierzęta. 9. w imię. 10. od niemowlęcia. 11. imiona. 12. zwierząt.
ЗАДАНИЕ 33.
I. książę. 2. księdzem, 3. książąt, 4. z księciem, 5. księży, 6. o księciu, 7. księdza, 8. księże.
ЗАДАНИЕ 34.
1. królowej. 2. moje znajome. 3. sędziowie. 4. sędziego. 5. księgowym. 6. krewni, synowej, 7. krawcową, 8. sędzią.
ЗАДАНИЕ 35.
a) starszy (starsza, starsze; starsze, starsi), wrażliwszy, głupszy, świeższy, bogatszy, prostszy;
b) ładniejszy, jaśniejszy, skuteczniejszy, przyjemniejszy, mądrzejszy, cieplejszy;
c) wyższy, niższy, dalszy, głębszy, węższy, płytszy;
d) lepszy, gorszy, większy, mniejszy, gorętszy, lżejszy;
e) bardziej łubiany, bardziej interesujący, bardziej chory, bardziej łysy, bardziej słony, bardziej otwarty.
ЗАДАНИЕ 36.
I. z (nąj)ładnieszą. 2. najmłodszy. 3. bardziej gościnnych. 4. (naj)bliższy. 5. do najpiękniejszych. 6. najmniejsza. 7. najwyższe. 8. lepsza. 9. najbardziej doświadczony, 10. (naj)silniejsi.
ЗАДАНИЕ 37.
a) (naj)ładniej, (naj)głupiej. (naj)zimniej. (naj)wolniej, (naj)przyjemniej;
b) (najjjaśniej, (naj)ciszej, (naj)prościej, (naj)drożej, (naj)bardziej;
c) (naj)wyżej, (naj)dalej, (naj)szerzej, (naj)ciężej, (naj)szybciej;
d) (naj)więcej. (naj)mniej. (naj)lepiej. (naj)gorzej, (naj)lżej;
e) (naj)bardziej interesująco, (naj)bardziej mglisto, (naj)bardziej przykro, (naj) bardziej słono, (naj)bardziej gorzko.
ЗАДАНИЕ 38.
1. najwcześniej. 2. mniej, 3. najciekawiej, 4. głośniej, 5. naiwięcej. 6. częściej, 7. lepiej. 8. najlepiej, 9. najbardziej. 10. (naj)latwiej.
ЗАДАНИЕ 39.
I. większa (niż Kraków / od Krakowa); 2. bardziej doświadczony (niż ten chirurg/od tego chirurga); 3. gorsza (niż jego/ od jego); 4. droższy (niż ja / ode mnie); 5. dojżalsze (niż banany / od bananów); 6. dalej (niż ja / ode mnie); 7. młodziej (niż ciocia / od cioci); 8. bardziej (niż powieści / od powieści); 9. drożej (niż słownik / od słownika); 10. szybciej (niż do Warszawy).
ЗАДАНИЕ 40.
1. Ich syn jest najlepszy m uczniem w klasie.
2. Ona jest o 3 lata starsza niż ja. ale wygląda znacznie młodziej.
3. Weź większą torbę, przecież w drodze powrotnej będziesz miał więcej rzeczy.
4. Napisałem test o 20 minut szybciej niż Wiktor.
5. Ten telewizor jest o 100 dolarów droższy.
6. Dziś jest najdłuższy dzień w roku.
7. O ile więcej on zarabia? — Dwukrotnie (dwa razy tyle).
8. Najcieplejszy w mieszkaniu jest najmniejszy pokój, tam jest najprzytulniej.
ЗАДАНИЕ 41.
1. czyj —jego; 2. czyj — mój; 3. czyje —jej; 4. czyje — ich; 5. czyi — nasi; 6. czyja — moja; 7. czyj — nasz; 8. czyje — twoje (pana, pani); 9. czyj — nasz; 10. czyje — nasze.
ЗАДАНИЕ 42.
I. ci / tacy sami (te / takie same); 2. tej samej; 3. tym/takim samym; 4. tę / taką samą; 5. z tym / takim samym; 6. tym samym; 7. żadnych; 8. w żadnym; 9. żaden; 10. w żadnym; 11. żadnych; 12. o żadnej.
ЗАДАНИЕ 43.
1. wszystko, 2. wszystkiego, 3. wszystkiemu, 4. wszystko, 5. ze wszystkim. 6. o wszystkim. 7. po wszystkim. 8. wszystkiego, 9. wszyscy, 10. wszystkie. II. wszystkich. 12. wszystkim. 13. wszystkich. 14. wszystkie, 15. ze wszystkimi. 16. o wszystkich.
ЗАДАНИЕ 44.
1. mnie, ciebie / cię, go. go. jej, nas. was. ich. ich. pana. pani, panów, pań. państwa;
mnie, ciebie, niego, niego, niej. nas. was. nich. nich. pana. pani, panów, pań. państwa;
2. mi, ci, mu, mu, jej, nam, wam, im, im. panu. pani, panom, paniom, państwu;
mnie, tobie, niemu, niemu, niej. nam. wam, nim, nim. panu, pani, panom, paniom, państwu;
3. mnie, ciebie / cię. go. je. ją. nas. was. ich. je. pana, panią, panów, panie, państwa;
mnie, ciebie / cię, niego, nie. nią. nas, was. nich. nie. pana, panią, panów, panie, państwa;
4. mną, tobą, nim. nim, nią, nami. wami, nimi, nimi, panem, panią, panami, paniami, państwem;
mną. tobą. nim. nim, nią. nami, wami. nimi. nimi, panem, panią, panami, paniami, państwem;
5. mnie, tobie, nim, nim. niej, nas, was, nich. nich. panu. pani, panach, paniach, państwu.
ЗАДАНИЕ 45.
I. ze mną. 2. mi, 3. o tobie, 4. do ciebie. 5. go. 6. mu. 7. ją, 8. niej. 9. go. 10. je. 11. nas. 12. was. 13. ich, 14. nimi, 15. je, 16. do nich, 17. panu, 18. panią. 19. paniach, 20. z panami, 21. do państwa.
ЗАДАНИЕ 46.
1. u siebie. 2. sobie. 3. o siebie. 4. przed sobą. 5. na sobie; 6. bez siebie. 7. sobie. 8. na siebie, 9. ze sobą. 10. o sobie.
ЗАДАНИЕ 47.
1. z siebie, 2. za niego, 3. o sobie. 4. dla ciebie. 5. je, 6. nim, 7. go. 8. nie. 9. cię. 10. je. II. ci, 12. ze mną.
ЗАДАНИЕ 48.
I. od kogo — od nikogo; do czego — do niczego; 2. komu — nikomu;czemu — niczemu; 3. w kogo — w nikogo; w co — w nic; 4. z kim — z nikim; z czym — z niczym; 5. o kim — o nikim; o czym — o niczym.
ЗАДАНИЕ 49.
I. nic / niczego nie kupiłam; 2. na nikogo się nie obraża; 3. nie rozmawiam o niczym; 4. nie zaprosiłem nikogo; 5. nie czekaj na nikogo; 6. nie wiedzą o niczym; 7. z nikim o nic się nie kłóci; 8. nie mógł pozwolić na nic.
ЗАДАНИЕ 50.
I. jesteśmy, 2. jesteście. 3. one są, 4. oni są. 5. panowie są, 6. jest duże, 7. jesteś —jestem, 8. on jest malarzem. 9. ona jest chemikiem. 10. pani jest zmęczona.
ЗАДАНИЕ 51.
1. pisze. piszemy. piszecie, piszą; 2. planuje, planujemy, planuję, planują;
3. idziemy, idą. idzie, idę; 4. pojadę. pojadą. pojedziemy. pojedziesz; 5. bierze. bierze. biorę. biorą; 6. przyniesie, przyniosą, przyniosę, przyniesie; 7. zacznę, zaczniesz. zaczną, zacznie; 8. weźmie, wezmę, wezmą, weźmiemy.
ЗАДАНИЕ 52.
I. bierzecie, 2. pomoże, 3. pojadę, pojedzie, 4. pójdą, 5. pracuje, 6. gotuję/ gotujemy, 7. zaczną, 8. płacze, 9. przyniosą, 10. czuje się.
ЗАДАНИЕ 53.
1. uczymy się. uczy się, uczę się. uczą się / uczy my się; 2. zrobimy, zrobi, zrobią, zrobisz; 3. zapłacę, zapłacą, zapłaci, zapłacimy; 4. pochodzi, pochodzimy, pochodzą, pochodzisz; 5. jeździ, jeżdżę, jeździsz, jeżdżą; 6. musi, musimy, muszę, muszą.
ЗАДАНИЕ 54.
1. pomyśli, pomyślę; 2. wiszą; 3. spędzi; 4. wrócisz; 5. zadzwoni; 6. jeżdżę /jeździmy; 7. siedzą. 8. nie muszę. 9. kupicie. 10. lubią.
ЗАДАНИЕ 55.
1. mieszkam, mieszka, mieszkamy, mieszkają; 2. znamy, zna. znam, znają;
3. nie rozumie, rozumieją, rozumiem, rozumiemy; 4. oddam, oddamy, oddadzą, oddasz; 5. zje, zjemy, zjem, zjedzą; 6. opowie, opowiemy, opowiem, opowiedzą /opowiemy.
ЗАДАНИЕ 56.
1. pamiętają. 2. powiesz. 3. zaczy na. 4. spóźniam się. 5. sprzedadzą. 6. zaglądamy. 7. nie rozumiem / nie rozumiemy. 8. spotkacie się, 9. jedzą. 10. nie wiedzą.
ЗАДАНИЕ 57.
1. byłem / byłam; 2. byłeś / byłaś; 3. był; 4. było; 5. była; 6. byliśmy; 7. byliście / byłyście: 8. byli; 9. byli; 10. były.
ЗАДАНИЕ 58.
I. byłyście, 2. byłyśmy, 3. panowie byli. 4. byłeś, 5. byliśmy, 6. panie były. 7. byliście. 8. pani była. 9. pan był. 10. państwo byli. 11. byłaś, 12. nie byłam.
ЗАДАНИЕ 59.
1. uczyliśmy się. uczył się. uczyłem się / uczyłam się. uczyli się; 2. jeździliśmy. jeździła, jeździłem / jeździłam, jeździły; 3. spędziłem / spędziłam, spędzili, spędziły, spędziliśmy; 4. chodziło, chodziłyśmy, chodziłyśmy / chodziliśmy, chodził.
ЗАДАНИЕ 60.
1. jeździłem / jeździłam, 2. pisał. 3. stali, były. 4. kupowały, 5. bawiły się. 6. wybrałem / wybrałam. 7. spędzili, 8. robiłeś / robiłaś. 9. uczyłem się /
uczyłam się. 10. przygotowywali się, II. kupił, 12. remontowaliśmy / remontowałyśmy.
ЗАДАНИЕ 61.
1. obejrzał, obejrzała, obejrzał, obejrzeli, obejrzałem / obejrzałam, obejrzeliśmy; 2. inusieli. musiały. musiałem / musiałam. musiałeś. musiała. musieli- śmy / musiałyśmy; 3. chciały. chciał. chcieli. chcieli. chciał. chciala; 4. wiedziała, wiedziały, wiedziała, wiedzieli, wiedziałeś / wiedziałaś, wiedzieliśmy.
ЗАДАНИЕ 62.
1. wiedziałeś / wiedziałaś. 2. wołałeś / wołałaś. 3. miałem / miałam. 4. chcia- łem / chciałam. 5. siedziałem / siedziałam. 6. wiedzieli. 7. musieliście / musiały- ście. 8. powiedzieliśmy / powiedziałyśmy. 9. odpowiedział. 10. nie zapomniała. 11. rozumieliście / rozumiałyście. 12. powiedziała.
ЗАДАНИЕ 63.
I. zaczęła, zaczęli, zaczęli, zacząłem / zaczęłam: 2. zajęliśmy się, zajął się. zająłeś się. zajęli się; 3. wzięła, wzięli, wzięły, wziął; 4. zgadłyśmy, zgadł, zgadł, zgadła.
ЗАДАНИЕ 64.
I. zaczęli / zaczęliśmy. 2. pragnąłem / pragnęłam / pragnęliśmy..., 3. wybuchł. 4. spuchła, 5. zwiędły. 6. ciągnęły się. 7.zajął, 8. wyciągnął, 9. spłonęło, 10. podjął, 11. zgadłyście. 12. zniknął.
ЗАДАНИЕ 65.
1. poszedłem / poszłam, poszedł, poszły, poszedłeś / poszłaś; 2. przyszedł, przyszedłem / przyszłam, przyszedłeś / przyszłaś, przyszli; 3. weszła, weszli, wszedł, wszedłem; 4. szliśmy, szli. szły, szedł.
ЗАДАНИЕ 66.
1. poszliście / poszłyście, 2. przyszedł. 3. przy szła. 4. wyszedł, 5. rozeszła się, 6 przeszła. 7. zszedł. 8. weszliśmy / weszłyśmy. 9. obszedłem się / obeszłam się. 10. doszedłeś.
ЗАДАНИЕ 67.
I. pomogłem / pomogłam, pomogła, pomógł, pomogły, pomogłaś, pomogliśmy; 2. przyniosła, przyniosłem / przyniosłam, przyniosła, przyniosły, przynieśli, przyniósł; 3. przywiózł, przywiozła, przywiozłeś / przywiozłaś, przywieźliśmy, przywiozły, przywiozłem / przywiozłam; 4. znalazło, znalazła, znalazł, znaleźliśmy, znaleźli, znaleźliście / znalazłyście; 5. usiadł, usiadły, usiadłem / usiadłam, usiadła, usiedli, usiedliśmy; 6. jadłem / jadłam, jadł, jadłeś/jadłaś, jedli / jedliśmy, jadła, jadły.
ЗАДАНИЕ 68.
1. mogłem / mogłam, 2. jadła, 3. plotła. 4. znaleźliśmy / znalazłyśmy. 5. przyniósł. 6. usiedliście / usiadłyście, 7. upiekłeś / upiekłaś. 8. ostrzygłeś / ostrzy- głaś, 9. wysiedli, 10. wzniosłem / wzniosłam.
ЗАДАНИЕ 69.
I. podarłeś / podarłaś, 2. utarłyśmy, 3. umarł, 4. zawarły, 5. wywarł, 6. poparli. 7. oparl(em/am) się, 8. pożarł.
ЗАДАНИЕ 70.
I. spędzi, 2. pojedzie. 3. zrobię / zrobimy, 4. będziesz / będziecie pisać. 5. będzie chodzić, 6. będą robić. 7. zapłaci. 8. poszukam / poszukamy, 9. będzie rozmawiać. 10. zadzwonią. 11. zaczniesz. 12. pójdziesz / pójdziemy / pójdziecie.
ЗАДАНИЕ 71.
1. będziemy zdawali / zdawać, będę zdawał / zdawała / zdawać, nie będzie zdawał / zdawać, będą zdawali / zdawać, będzie zdawała / zdawać, będzie zdawała / zdawać;
2. będą się uczyli / uczyć, będą się uczyły / uczyć, będzie się uczyła / uczyć, będę się / uczył / uczyła / uczyć, będzie się uczył / uczyć, będziesz się uczyła / uczyć;
3. będziemy mogli / mogły, będą mogli, będzie mógł, będzie mogła, nie będę mógł / mogła, będą mogły.
ЗАДАНИЕ 72.
1. będę mógł / mogła, 2. będzie załatwiał / załatwiać, 3. będzie miał. 4. będę musiał / musiała. 5. nie będą mówiły / mówić, 6. będą dzwoniły / dzwonić, 7. będę czekał / czekała / czekać, 8. nie będzie mógł. 9. nie będzie chcia- ła, 10. będą woleli, II. będzie pracował / pracować. 12. będziemy spotykali się / spotykały się / spotykać się.
ЗАДАНИЕ 73.
I. załatw, załatwcie, załatwmy; 2. ucz się. uczcie się. uczmy się; 3. zwiedz, zwiedzcie, zwiedzmy; 4. nie pal. nie palcie, nie palmy; 5. nie rozmawiaj, nie rozmawiajcie, nie rozmawiajmy; 6. wiedz, wiedzcie, wiedzmy; 7. postaraj się. postarajcie się. postarajmy się; 8. jedz, jedzcie, jedzmy; 9. zamknij, zamknijcie, zamknijmy; 10. nie zapomnij, nie zapomnijcie. nie zapomnijmy; 11. obejrzyj, obejrzyjcie, obejrzyjmy; 12. śpij, śpijcie. śpijmy.
ЗАДАНИЕ 74.
1. wyślij, niech pan wyśle; 2. odpowiedz, niech pan odpowie; 3. zaczekaj, niech pan zaczeka; 4. usiądź, niech pan usiądzie; 5. nie krępuj się, niech się pan nie krępuje; 6. otwórz, niech pan otworzy; 7. nie pal. niech pan nie pali; 8. zaj- mij, niech pan zajmie; 9. nie gniewaj się. niech pan się nie gniewa; 10. wybacz, niech pan wybaczy; II. wypełnij, niech pan wypełni; 12. przyjdź, niech pan przyjdzie.
ЗАДАНИЕ 75.
1. chciałaby, chciałbyś, chciałby, chciałyby, chcieliby, chciałbym / chciała- bym; 2. poszlibyśmy, poszlibyśmy, poszedłby, poszedłby, poszliby, poszłaby; 3. przyniósłbym / przyniosłabym, przyniosłabyś, przyniosłyby, przynieśliby, przyniósłby, przynieśliby; 4. zająłby się. zajęliby się / zajęłyby się / zajęlibyśmy się Z zajęłybyśmy się / zajęlibyście się / zajęłybyście się, zająłbym się / zajęłabym się. zajęłaby się. zająłby się. zajęłyby się.
ЗАДАНИЕ 76.
1. Gdyby śmy nie powtórzyli gramatyki, nie napisalibyśmy dobrze testu.
2. Gdybym nie znał języka polskiego, nie mógłbym dostać tej pracy.
3. Gdyby nie zarabiała dużo, nie mogłaby sobie na to pozwolić.
4. Nie musieliby kupować sobie mieszkania, gdyby nie przenieśli się do Lodzi.
5. Gdy byś był punktualny, zdążylibyśmy na pociąg.
6. Gdyby Radek miał długopis, zrobiłby notatki.
7. Mogliby ci pożyczyć tę sumę, gdyby sami mieli.
8. Gdyby było coś nowego, zadzwoniłbym.
ЗАДАНИЕ 77.
1. powinienem / powinnam, powinien, powinnaś, powinieneś, powininni, powinny;
2. powinna była, powinien był, powinienem był / powinnam była, powinien był. powinni byli, powinna była.
ЗАДАНИЕ 78.
1. powinieneś (był), 2. powinien (był). 3. powinnyście. 4. powinniśmy byli. 5. nie powinieneś / nie powinnaś. 6. powinna (była). 7. powinien (był). 8. powinien (był). 9. powinien (był), 10. powinny były, 11. powinny (były). 12. powinienem (był) / powinnam (była).
ЗАДАНИЕ 79.
1. z pracującym, 2. dla uczących się. 3. mieszkającą. 4. chcących. 5. dla niepalących. 6. spóźniający ch się, 7. rosnącym. 8. biorących. 9. odlatujące, 10. czekający.
ЗАДАНИЕ 80.
A. 1. wygrany, 2. obejrzany. 3. wybrany, 4. otrzymywane, 5. odzyskana, 6. obejrzany,7. projektowany, 8. zapraszani;
В. 1. prowadzone. 2. odniesiony. 3. zamówiona, 4. przyniesione. 5. słodzona.
6. zarobione, 7. kupione. 8. nauczeni;
С. 1. zamknięte. 2. zajęte. 3. zepsuty,4. zdobyty, 5. umyte. 6. podarte. 7. tarta.
8. rozpoczęta;
ЗАДАНИЕ 81.
1. spotykany, 2. zaproszeni, 3. obejrzanym, 4. tłumaczony, 5. omawiane, 6. robione. 7. zamówione, 8. rozpoczętej, 9. otarta, 10. poznane, 11. zepsutą. 12. zjedzone.
ЗАДАНИЕ 82.
1. роман переводится / переведён; 2. кандидаты будут выдвигаться /будут выдвинуты; 3. тема обсуждалась / была обсуждена; 4. интервью будет передаваться / будет передано; 5. министра спрашивали / спросили; 6. дорога строилась / будет построена; 7. нас туда приглашают / пригласили (мы туда приглашены); 8. я убеждён / меня убедили.
ЗАДАНИЕ 83.
I. pacjenci są przyjmowani przez tego lekarza; 2. turyści są podwożeni autokarem: 3. zaliczenia są zdawane przez studentów; 4. przez naszą uczelnię jest organizowany staż; 5. podatek będzie odliczany; 6. nasi goście zostaną zaproszeni; 7. przez nich zostanie podpisana umowa; 8. wyniki zostaną podsumowane przez komisję; 9. samochód był prowadzony przez pijanego kierowcę; 10. rad został odkryty przez Curie-Sklodowską; 11. czy dokumenty zostały przez pana podpisane; 12. był kochany i szanowany przez wszystkich.
ЗАДАНИЕ 84.
A. 1. mówiłem jąkając się; 2. leżeć na plaży czytając; 3. czyta korzystając;
4. nie lubiąc zamówiła; 5. będąc Polką muszę; 6. nie mając czasu pojechał;
В. I. wszedłszy powiedziała; 2. dowiedziawszy się pomyślimy; 3. wyszedł zamknąwszy; 4. zjadłszy opowiem; 5. nie zarobiwszy nie kupię; 6. powiedziawszy pożałował.
ЗАДАНИЕ 85.
1. siedzi przeglądając/siedząc przegląda: 2. skakał szczekając/skacząc szczekał; 3. zrobiwszy dostałem; 4. rozstaliśmy się ukończy wszy; 5. nauczywszy się będę mógł; 6. spotkawszy zrozumiałem; 7. nie zjadłszy położył się spać; 8. zmywaliśmy słuchając/zmywając słuchaliśmy; 9. czekając piła/czekała pijąc; 10. jadąc poznałam Olę.
ЗАДАНИЕ 86.
А. 1. poświęcano / poświęcono uwagę: 2. zaczynano / zaczęto pracę; 3. zapraszano / zaproszono gości; 4. otwierano / otworzono sklep; 5. mówiono / powiedziano o problemach; 6. uczono się / nauczono się polskiego;
B. i. gotuje się / ugotuje się obiad; 2. zdaje się / zda się test; 3. wita się / powita się gości; 4. kupuje się / kupi się upominki; 5. bierze się / weźmie się udział; 6. popełnia się / popełni się błąd.
ЗАДАНИЕ 87.
A. 1. wzniesiono. 2. zanotowano. 3. widziano. 4. zbudowano. 5. tańczono, śmiano się. śpiewano, 6. wynajęto;
B. 7. tak się nie robi. 8. adresuje się. 9. je się. 10. jedzie się. 11. mieszka się.
12. wymawia się.
ЗАДАНИЕ 88.
1. szansa uzyskania karty pobytu; 2. chęć rozpoczęcia rozmów; 3. możliwość studiowania; 4. pragnienie znalezienia pracy; 5. propozycja spotkania; 6. konieczność zdania egzaminu; 7. zakaz zatrzymywania się. 8. prośba o przyjście jutro.
ЗАДАНИЕ 89.
А. I. podczas oglądania; 2. w czasie kupowania; 3. podczas spotkania; 4. przy oglądaniu;
В. I. po twoim wyjściu; 2. po zakończeniu rozmów; 3. od razu po zrobieniu zadania; 4. po sprawdzeniu tekstu;
С. 1. przed ukończeniem studiów; 2. przed zwróceniem się o wizę; 3. przed otrzymaniem nowej pracy; 4. przed rozpoczęciem się konferencji.
ЗАДАНИЕ 90.
1. tysiąc sto czterdziestym siódmym; 2. na trzydziestym drugim; 3. dwudziestego piątego i dwudziestego szóstego; 4. w' tysiąc siedemset dzie
więćdziesiątym ósmym; 5. ósmego maja tysiąc dziewięćset czterdziestego piątego roku; 6. od dwudziestego grudnia do dwunastego stycznia; 7. po trzydziestym pierwzym grudnia; 8. setną: 9. tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego; 10. po ósmej.
ЗАДАНИЕ 91.
1. pracuje dwóch (trzech / czterech) młodych nauczycieli;
pracują dwaj (trzej / czterej) młodzi nauczyciele;
pracują dwie (trzy / cztery) młode nauczycielki;
2. od dwóch (trzech / czterech) młodych nauczycieli / nauczycielek;
3. dwom (trzem / czterem) młodym nauczycielom / nauczycielkom;
4. dwóch (trzech / czterech) młodych nauczycieli;
dwie (trzy / cztery) młode nauczycielki;
5. z dwoma (trzema / czterema) młodymi nauczycielami;
z dwoma / dwiema (trzema / czterema) młodymi nauczycielkami;
6. o dwóch (trzech / czterech) młodych nauczycielach / nauczycielkach.
ЗАДАНИЕ 92.
1. po czterech; 2. z trzech, dwa; 3. od dwóch do czterech; 4. dwie; 5. dwóch;
6. w czterech; 7. z dwoma / dwiema; 8. trzema; 9. trzech; 10. czterem.
ЗАДАНИЕ 93.
1. pracuje pięciu (dwunastu Z kilku) młodych nauczycieli; pracuje pięć (dwanaście / kilka) młodych nauczycielek;
2. od pięciu (dwunastu / kilku) młodych nauczycieli / nauczycielek;
3. pięciu (dwunastu / kilku) młodym nauczycielom / nauczycielkom;
4. pięciu (dwunastu / kilku) młodych nauczycieli;
pięć (dwanaście / kilka) młodych nauczycielek;
5. z pięciu / pięcioma (dwunastu / dwunastoma; kilku / kilkoma) młodymi nauczycielami / nauczycielkami;
6. o pięciu (dwunastu / kilku) młodych nauczycielach / nauczycielkach.
ЗАДАНИЕ 94.
1. pięcioma, 2. po kilku, 3. od jedenastu, 4. siedem, 5. dwudziestu pięciu, 6. kilkunastu, 7. ośmiu, 8. sześciu, dziesięć, 9. dziewięciu, 10. wielu / wieloma.
ЗАДАНИЕ 95.
1. piętnaście — piętnastu; 2. dziesięć — dziesięciu; 3. trzy — trzech; 4. wadzieścia cztery — dwudziestu czterech; 5. dwanaście — dwunastu; 6. pięćdziesiąt pięć — pięćdziesięciu pięciu; 7. osiem — ośmiu; 8. dwieście — dwustu.
ЗАДАНИЕ 96.
I. trzy uczennice, trzech uczniów; 2. siedem koleżanek, pięciu kolegów, 3. dziesięciu panów, trzy panie; 4. dwie dziewczynki, trzech chłopców; 5. dziesięć osób, sześciu panów, cztery panie; 6. czterech pacjentów, dwie pacjentki; 7. pięć drużyn, pięciu trenerów; 8. stu dwudziestu jeden członków, trzydziestu dwóch bezpartyjnych.
ЗАДАНИЕ 97.
I. dwoje (pięcioro, kilkoro) dzieci; 2. dwojga (pięciorga, kilkorga) dzieci; 3. dwojgu (pięciorgu, kilkorgu) dzieciom; 4. dwoje (pięcioro, kilkoro) dzieci; 5. dwojgiem (pięciorgiem, kilkorgiem) dzieci; 6. dwojgu (pięciorgu, kilkorgu) dzieciach.
ЗАДАНИЕ 98.
1. pięciorga; 2. dwadzieścioro pięcioro, dziewiętnaścioro; 3. trojga; 4. czworo; 5. pięciorgiem; 6. trzydzieściorgu; 7. siedmiorgu; 8. dwojgu; 9. troje; 10. w pięcioro.
ЗАДАНИЕ 99.
1. Tu znajdowały się dwa domy; znajdowało się pięć domów.
2. Na półce stały dwie książki; stało pięć książek.
3. Zwolnił}' się dwa miejsca; zwolniło się pięć miejsc.
4. Na kurs chodzą dwie dziewczyny; chodzi pięć dziewczyn.
5. Tam jadą dwa autobusy; jedzie pięć autobusów.
6. Przyjechały dwie delegacje; przyjechało pięć delegacji.
7. Test napisali dwaj studenci; napisało pięciu studentów.
8. Dwaj chłopcy grali w piłkę; dwóch chłopców grało w piłkę.
9. Uczą nas dwaj nauczyciele; uczy nas dwóch nauczycieli.
10. W grupie są dwaj Polacy; jest dwóch Polaków.
11. Byli u nas dwaj goście; było u nas dwóch gości.
12. Dziś przyjmują dwaj lekarze; przyjmuje dwóch lekarzy .
ЗАДАНИЕ 100.
1. uczestniczą / uczestniczyły trzydzieści dwie sportsmenki; 2. chodzi / chodziło sześć dziewczy n; 3. czekają / czekali czterej klienci; czeka / czekało czterech klientów; 4. leży / leżało kilka zeszytów; 5. dwoje studentów spóźniło się; 6. siedzi /siedziało pięciu mężczyzn; 7. trzej studenci napisali; 8. przyjdzie kilku znajomych; 9. pracują / pracowały dwie ekspedientki; 10. stu dwudziestu pięciu studentów otrzymuje / otrzy mywało.
ЗАДАНИЕ 101.
A. % (dwie trzecie); '/»(jedna ósma); V» (pięć ósmych); 1% (jeden i trzy czwarte);
23'/»(dwadzieścia trzy i jedna ósma); 9У» (dziewięć i trzy ósme); 0,4 (cztery dziesiąte); 0,5 (pięć dziesiątych); 2.6 (dwa i sześć dziesiątych); 7,05 (siedem i pięć setnych).
B. 4,84 kg (cztery i osiemdziesiąt cztery setne kilograma); 12,03 min (dwanaście i trzy setne minuty); 80,6 m2 (osiemdziesiąt i sześć dziesiątych metra); 634.75 km (sześćset trzydzieści cztery i siedemdziesiąt pięć setnych kilometra); 0,38 sek. (trzydzieści osiem setnych sekundy); 5,3 t (pięć i trzy dziesiąte tony); 49.2 ha (czterdzieści dziewięć i dwie dziesiąte hektara).
ЗАДАНИЕ 102.
I. jedną trzecią; 2. jedna dziesiąta: 3. trzydzieści osiem i dwie dziesiąte; 4. pół kilo; 5. półtorej; 6. półtora; 7. trzech czwartych; 8. trzy i pół; 9. siedem i trzydzieści pięć setnych; 10. jedną czwartą / ćwierć.
ЗАДАНИЕ 103.
1. we Francj, z Francji; 2. na lektoracie, z lektoratu; 3. na wakacjach, z wakacji; 4. u babci, od babci; 5. na poczcie, z poczty; 6. w Petersburgu, z Petersburga; 7. u znajomych, od znajomych; 8. w pracy, z pracy.
ЗАДАНИЕ 104.
1. iść do szkoły; 2. ożenić się z Marią: 3. cieszyć się z prezentu; 4. korzy stać ze słownika; 5. z powodu deszczu Z przez deszcz / ze względu na deszcz; 6. chorować na anginę; 7. wygrać z Dynamem; 8. dzwonić / telefonować do ojca: 9. mimo mrozu; 10. tęsknić za rodzicami; 11. zadowolona z podróży; 12. podobny do matki.
ЗАДАНИЕ 105.
1. kiedy przyjdziesz; 2. kiedy jem; 3. bo nie miałem czasu; 4. bo / ponieważ mają; 5. żeby zarobić; 6. żeby znaleźć: 7. to, że była / była, ale...; 8. jeżeli będzie / gdyby był; 9. bo pilnie się uczył; 10. żebyście nie palili / nie paliły.
Учебное издание
Мочалова Татьяна Сергеевна
ПОЛЬСКИЙ ЯЗЫК
ПРОСТАЯ ГРАММАТИКА
Корректор Е. А. Соседова Верстка О. Б. Русакова Обложка И. И. Мамыкин
ООО «Издательство ВКН» 107497, Москва, ул. Бирюсинка, д. 6. к. 1-5 (495) 374-59-68 www.east-book.ruwww.muravei.ru
E-mail: muravei@muravei.ru
Подписано в печать 23.03.2016. Формат 60x90 '/|6. Усл. печ. л. 14,0. Тираж 500 экз. Заказ №
Татьяна Сергеевна Мочалова — филолог-славист, профессор Дипломатической академии МИД России. Более 40 лет преподает польский язык на всех уровнях языковой подготовки.
Автор научных публикаций, учебных программ, пособий и учебников, в том числе имеющих гриф Министерства образования и науки Российской Федерации.
। В 2012 году в нашем издательстве вышел учебник Т. С. Мочаловой в двух книгах «Польский с нуля», по которому польский язык изучают в высших учебных заведениях, на курсах и самостоятельно во многих городах России и СНГ.
—
Предлагаемое описание грамматики предназначено для всех, кто интересуется польским языком. Не претендуя на полноту и научность, оно поможет тем, кто хочет понять общую «картину» польского языка, сопоставить его с русским, систематизировать знания или ликвидировать пробелы в них, вспомнить забытое или разобраться в том, что представляется трудным.
В книге рассматриваются основные морфологические категории с учетом близости русского и польского языков, при этом главный акцент делается на том, что важно, что трудно, и на том, что «не так». Практически весь материал представлен в таблицах, к которым даются сжатые пояснения.
Каждый грамматический раздел сопровождается проверочными заданиями, в конце книги даны ключи.
