Гарбаты нарадзіўся... Лёс такі.
"Гарбун! Гарбун!"—дражнілі сябрукі,
I злых суседак злыя языкі
Палохалі дзяцей гарбом ягоным.
Прырода ў ім парушыла законы
Звычайнасці:
трава была зялёнай,
Як ёй належыць, і па ўсіх законах
Сінеў быў лес над берагам ракі,
Што звіліста мільгала між пагоркаў...
Салодкім мёд быў. А слязіна — горкай.
Ён плакаў рэдка.
Першы раз — калі
Мянушкаю
Яго гукнула маці.
Ён плакаў так, што слых і мову страціў!
Маўчаў паўгода. Страшнымі былі
Сірочыя паўгода ў роднай хаце.
Маўчаў — ад думак пухла галава:
Быў сінім лес, зялёнаю —трава,
Быў нехта бедны, нехта быў багаты...
Сярод усіх
ён быў адзін
гарбаты.
"За што?" —
не мог ён зразумець ніяк.
Другі раз плакаў без прычыны. Так.
Нібыта хтось падаў з нябёсаў знак:
"Паплач, гарбун". I ён кусаў кулак,
Каб не крычаць, і енчыў, як сабака.
Ён зненавідзеў з той пары сабак
Нянавісцю сляпой.
Пасля ён плакаў
Яшчэ аднойчы. Шмат гадоў пасля...
У роспачы здавалася: Зямля
Не для яго!..
Між золкіх зор Сусвету
У думках стаў шукаць сабе планету,
Дзе ўсе былі б такія ж, як і ён,
Дзе б парушаў звычайнасці закон
Не ён, гарбун,
А чалавек бязгорбы...
Было ад думак моташна; памёр бы,
Каб нехта тыя думкі разгадаў...
I, сцяўшы зубы, горб ён гадаваў,
На спіне калыхаў яго: глядзіце
На вырадка! Ату мяне! Ганіце!
Сабак спускайце!..
Злела ў ім душа.
Быў горб — і ён. Паловы спарыша,
Быў горб — і ён. Сіямскія блізняты,
Быў свет — перад гарбатым вінаваты!.
I сталі гарбуна лічыць вар'ятам.
Ён жыў у невялічкім гарадку;
Не маючы нічога, меў раку,
Сваю раку, дзе млын стаяў; муку
На тым млыне даўно ўжо не малолі.
Млын дагніваў ад гарадка ўбаку—
Гарбун яго заняў. Ніхто ніколі
Зайсці туды асмеліцца не мог,
Адзін ён уладарыў там...
Мой бог,
Якія толькі байкі не блукалі
Па гарадку пра млын і гарбуна!
Там — нехта бачыў — ведзьмы балявалі
I музыка іграла давідна,
Русалкі падымаліся са дна
I чэрці чарапамі грукаталі...
О, прага казак: шэрыя ваўкі,
Асілкі, лесуны, чараўнікі,—
Маленства свет!.. Адзіны, непаўторны.
Гарбун стаў казкай. Гаспадар ракі,
Ён падымаў замшэлыя стаўкі
I запускаў пашчэрбаныя жорны.
Уздрыгваў млын. Рыпеў, хістаўся млын.
Пустыя жорны
роспачы палын,
Тугу і крыўду, стогнучы, малолі...
Калі сціхала ўсё — у наваколлі
Чуваць быў голас, што шукаў спатолі:
Гарбун спяваў, нячыстай сілы сын!
Быў голас нізкі, плыў над лазняком —
I ад яго цягнула скразняком,
Пагрозаю, трывожным прадчуваннем...
I дзіўны слых прайшоў над гарадком:
Гарбун спявае песні пра каханне.
Хтось надвячоркам бачыў: да млына
Дзяўчына прыбягала, і яна
Амаль штоночы ў гарбуна бывае.
Прамыла чутка горла гарадка,
Як, з-пад стаўка рвануўшыся,
Рака
Сухое горла шлюза прамывае:
"Не можа быць!.."
"I ўсё-ткі нешта ёсць..."
Засела чутка, нібы ў горле косць:
"Магчыма ўсё, калі гарбун спявае".
"Якое там каханне! Смех сказаць..."
Стаў гарадок шаптацца, цікаваць,
Зрабілі дзеці за млыном засаду —
I высачылі Гальчукову Ванду...
Што смеху тут было! Ажно да ўпаду,
Да колікаў змаглі парагатаць!
Дзяўчына Гальчуковая была
Прыдуркаватай. Да таго ж — страхоцце.
I ўсё ж яна была з крыві і плоці.
3 крыві, што ў гарбуна, як звон, гула.
...На горкі яблык збіў Гальчук дачку.
Яе знайшлі назаўтра ў раўчуку:
Паўзла па ім да гарбуна —
I сілы
Пакінулі...
Гарбун каля магілы
Стаяў наводдаль — нерушны, застылы,
I з-пад ілба ўсміхаўся Гальчуку.
I страх на Гальчука напаў — бяда.
Не начаваў у хаце да суда,
То ў сваяка хаваўся, то ў суседкі.
I гарбуна не бачылі нідзе.
Быў суд.
Гарбун з'явіўся на судзе
I папрасіўся выступіць як сведка.
"Як сведка!.." — так і ахнуў гарадок.
Гарбун устаў, зглытнуў тугі камок,
Сказаў: "Вы ўсе..." — і быццам хто замок
На рот яму накінуў;
Ён узмок
3 натугі і пачуў глухі смяшок,
Смяшок — такі знаёмы — за спіною,
I выціснуў: "...гарбатыя віною".
— Вы ўсе адной гарбатыя віной,—
Ён цвёрда паўтарыў.
— Віной якой? —
Спытаў суддзя.
— Ніякай,—
Ён адказаў...
I ледзьве не заплакаў,
Але стрымаўся,
Быццам ведаў:
Час
Не надышоў
заплакаць трэці раз.
Праз тыдзень ён пакінуў гарадок.
Агледзеў, узышоўшы на грудок,
Раку і млын у лазняку і вербах.
Падумаў: "Нават гэта ўжо не верне
Мяне сюды..."
I цягніка гудок
Ударыў смыкам па напятых нервах.
Тах-тах! Тах-тах — па стыках тоўк цягнік,
I знікла рэчка, гарадок — і ўзнік,
Наклаўшыся на музыку расстання,
Ці шум, ці шэпт: Я Тайна... Тайна...
Тайна...—
I шэпт ці шум той — як фанеру цвік —
Пранізваў колкі смех, балючы ўскрык:
"Гарбун спявае песню пра каханне!"
Ён быў у забыцці. Нібы асобна
Сам ад сябе. Нібы на месцы лобным
Клаў горб на плаху:
"Болей не магу..."
I ці жанчына, ці сама дарога
Шаптала, закалыхвала: "Нябога...
Я разумею... Я дапамагу..."
— Я Таня,— ранкам голас прагучаў...
I пакрысе ачуньваць ён пачаў;
— Я Таня,— паўтарыла правадніца.—
Пара ўставаць. Прыехалі. Сталіца.
"Якая Таня?" — ён хацеў здзівіцца,
Але, як нешта ўспомніў, прамаўчаў.
— Я зараз. Пачакай крыху, Андрэй.
"Імя! Маё! Я сам яго забыўся",—
Жахнуўся ён —
і бокам да дзвярэй
Пасунуўся...
На горад снег валіўся,
Асенні, ранні, нечаканы снег.
— Чакай, Андрэй! —
I ён тады пабег.
— Чакай, Андрэй!..—
Яна яго дагнала,
Прывыклая да таўкатні вакзала,
Перахапіла: "Нас чакаюць дома..."
"Дзе — дома? Скуль імя маё вядома?
Наогул: хто яна? Чаму са мной,
Як са знаёмым даўнім, размаўляе?.."
Пацепнула плячыма Таня:
— Ой,
Як холадна. Зімою павявае.—
I пад руку ўзяла яго:
— Бягом!
Маўчаў ён па дарозе. Калі ў дом
Зайшлі і селі —ён маўчаў таксама.
Жанчына іх сустрэла.
— Гэта мама...
Пілі на кухні каву з малаком —
I ўсім траім было ніякавата.
Прыйшоў мужчына ў фрэнчы:
— Гэта тата...
— Ну, добра: тата, мама... Хто ж такі
Наш госць? — спытаў мужчына ўсіх, імкліва
Да Тані павярнуўшыся...
Крыўдліва
Сляза з яе скацілася шчакі.
— I праўда што, Андрэй... Маўчыш,
як дзіва...
Ты з цёткай той быў болей гаваркі.
"3 якою цёткай?" — думаў ён спытаць,
Але жанчына перабіла словы:
— Даволі ўжо на хлопца нападаць.
Хай памаўчыць. Калі не пень яловы,
Сказаць захоча — знойдзе што сказаць.
...Так ён знайшоў прытулак свой, аднак
Так і не ўцяміў, што за тайны знак
Яму пасланы гарбуновым богам,
I сіліўся, прыпамінаў дарогу...
Ён ехаў больш за суткі як-ніяк,
А помніў толькі шэпты, толькі стукі —
I ўсё... I адчуваў сябе ён так,
Як сам сябе спаткаў пасля разлукі.
Яго Таццянін бацька ўладкаваў
На млын рабочым... Ён мяшкі цягаў,
Ад поту і мукі сівы, салоны
Дамоў прыходзіў, мыўся... Памагаў
У хатніх справах... У жыцці ягоным
Хоць нейкі сэнс нарэшце праступаў.
Цяпер яго бянтэжыла Таццяна...
У схованцы душы, спачатку цьмяна,
А з кожным днём усё ярчэй, ярчэй
Цяпельца разгаралася;
вачэй
Не мог падняць, калі яна стаяла
Насупраць...
Без яе было лягчэй,
Бо, як раней, з ёй побач прыціскала
Гарой гарба, праклятаю навалай,
Не скінутай з натруджаных плячэй.
Яго таміла гэта пачуццё.
Пракручвалася ў памяці жыццё:
У ім такога не было і блізка...
Здаралася: дзяўчат лавіў і ціскаў,
Яны крычалі; Ванду абдымаў,
Але такога не было і з Вандай...
Ён браў люстэрка, зачыняўся ў ваннай
I горб з плячэй, як мех з мукой, скідаў.
3 люстэрка, з-пад прытомленых павек
Глядзеў
Звычайны
Голы
Чалавек,
Не лепшы за астатніх і не горшы,
Усмешкай ганарлівай губы моршчыў...
Жабрак.
I ён падумаў: трэба грошай
Паболей зарабіць...
Ён наледзь сек,
Капаў зямлю, цэмент грузіў і вугаль,
Дамоў прыходзіў —
і валіўся ў вугал,
I засынаў, здавалася, навек.
Аднак з тых грошай толку не было:
Іх трэба зарабляць умець і траціць,
Тым больш што браць іх не хацелі ў хаце...
I зноўку ў ім заторгалася зло:
Выходзіла, што ён дарма лапаціў!
Упрогшыся ў работу, быццам вол,
Высільваўся дарэмна!.. Навакол
Ён вымяраўся не па звыклых мерках,
Са скідкаю...
I ён каньяк на стол
Паставіў неяк. I зрабіў праверку.
...Не, не, ён не прасіў яе рукі,
На гэта проста смеласці б не стала.
I ўсё-ткі нешта над сталом вітала
Такое, што сумеліся бацькі
I Таня палахліва паглядала.
Ён зразумеў: пакуль што не пара...
I гэтая пара наўрад ці прыйдзе...
Дапіў каньяк, настоены на крыўдзе,
Сказаў сабе: "Як выйдзе — так і выйдзе",-
А ім сказаў:
— Мяне на млынара
Перавялі... Дык я хацеў адзначыць...
I раптам Таня ўголас як заплача,
Як стане ў грудзі кулачкамі біць!
А бацька ўзяў кілішак:
— Што ж, за ўдачу.
Не плач, Таццяна... Нам і так баліць.
...Ён першы раз спіртное піў, таму
Ніяк не засыналася яму,
Сушыла... Ён на кухню ўстаў папіць,
I толькі ўзяўся дзверы адчыніць —
Застыў, напрогся:
змейкай з-пад дзвярэй
Канец размовы выпаўз:
— Не дурэй.
Харошы хлопец гэты твой Андрэй.
— Харошы, мама... Каб не быў гарбаты,
Каб горб ягоны ўзяць ды спілаваць...
Ён нават барахло не стаў збіраць.
У чым стаяў — у тым і рушыў з хаты.
Куды ісці — не ведаў. Па начных
Блукаў завулках, у дварах пустых
Напружваў слых, як звер, што ўсіх баіцца..
Нічога не хацеў — адно: напіцца
Вады...
Ілбом
Упёрся ў белы дом,
Дзе тлелі вокны нежывым святлом,
I прачытаў на шыльдачцы:
Б а л ь н і ца.
Пастукаў... Аніхто яго не ўчуў.
Ён сеў тады на ганак — і заснуў.
Прысніўся млын, Прыснілася рака.
Млынар-асілак у апратцы чорнай
3 рукой жалезнай...
Сыпала рука
3 мяхоў ке зерне, а людзей у жорны.
Ва ўсіх людзей
Гарбы былі...
Клубы
Агню і дыму з жорнаў выбухалі,
А з латака
каціліся
гарбы
I злоснымі сабакамі брахалі.
Пазбыўшыся іх, людзі напралом —
Праз лазнякі — кідаліся наўцёкі,
А брэх сабачы даганяў іх, цёкаў,
Каб зноў на плечы ўскочыць, стаць гарбом.
3 усімі разам і Андрэй пабег.
Але дагнаў яго сабачы брэх,
На спіну ўскочыў...
— Чуеш ты ці не?
Чаго ты тут?.. —
Андрэй расплюшчыў вочы.
— Галіна Львоўна, ён сядзіць тут з ночы.
— Я ведаю. Таварыш да мяне.
На ганку тупацеў руды мужык,
А з ім — нібы знаёмая? — жанчына.
— Вы да мяне? Вас зваць Андрэй Крушына?
Андрэй кіўнуў. Ён да ўсяго прывык.
— Хадзем...—
I ён падняўся і пайшоў.
...Пасля, калі з яго здымалі шво,
I валасамі — мяккімі, як воўна —
Кранулася яго Галіна Львоўна,
Па дотыку прыпомніў ён: вагон!
Там — несвядома — спавядаўся ён
Жанчыне нейкай... Ёй!.. Перахапіла
На міг дыханне... Вунь як закруціла
Ягоны лёс!.. I ён праз слёзы, праз
Разломны боль сказаў:
— Я ўспомніў вас.
— Каго? — перапытаўся санітар.
— Мяне,— Галіна Львоўна адказала
І нахіліла над Андрэем твар:
— Ты вынес невыноснае, млынар.
Ты малайчына...
— Дык пашкадавала
Мяне Таццяна? — ціха ён спытаў.
— Яна ўсё чула?
— Правадніца?.. Пэўна.
Прыкметная дзяўчына. Каралеўна.
Але цяпер і ты не горшы стаў.
Адпачывай. Праз суткі — трэба ўстаць.
I суткі ўспамінаў ён тыя суткі,
Дарожныя, і ўспомніў да мінуткі,
Да драбязы ўсё,
хоць прыпамінаць
Было няёмка, сорамна...
"Размяк!
Даў слабіну такую, чорт гарбаты!
Які там бог! Які таемны знак!
Таццяна павяла яго дахаты
3 блазноты, з жалю..."
Ён кусаў кулак,
Як у дзяцінстве, толькі вінаваты
Цяпер не свет быў,
Вінаваты — сам...
"Ну што ж... Не галавой аб сцены біцца.
Гарба няма! Ці ён яшчэ ўсё там?
I мне дасюль той сон на ганку сніцца?"
...У дзень, калі зайшлі яны ў бальніцу,
Галіна Львоўна паказала: "Тут
Артапедычны корпус. Інстытут
Распрацаваў практычную методу
Рэзекцыі... Хоць што табе з метод.
Усё, што ад цябе патрэбна,— згода.
— Я згодны.
— Што ж кідацца, як на дрот?
Ты можаш жыць і так...
— Так жыць не буду.
— Табе балюча будзе. Страшны боль.
— Стрываю. Мо ранейшы боль забуду.
Была падлога белая, як столь.
Плыла падлога...
Грукала жалеза,
Бы ў кузні...
"Ну і цацка...
Ну і вежа..." —
Ён чуў, нібы праз вату, галасы.
Балелі косці! Жылы! Валасы!
Пазногці! Скура! Кроў! —
усё балела!
Боль свідраваў, наскрозь пранізваў цела,
Якое пакідала ўжо душа...
Быў боль — і горб! Палова спарыша,
Быў боль — і горб! Сіямскія блізняты.
...Канаючы,
адчуў, што горб адняты.
У шкле дзвярэй — як везлі да палаты,
Накінуўшы на плечы прасціну —
Убачыў незвычайную спіну:
Спіну, якая не была гарбатай.
Яму ў палату шведскую сцяну
Паставілі, брусы прыбілі, рэйкі.
— Цяпер мы будзем працаваць, Андрэйка.
Стаў уставаць — ударылі нажы
У плечы...
— Не магу...
— Устань!
— Балюча...
— Устань
і сам сабе дапамажы,
— Галіна Львоўна...
— Болей не кажы
Ні слова мне!.. Слімак! Хірля!! Ануча!!!
— Галіна Львоўна...
— Зноў згарбееш! Зноў
Забудзешся, што ты — Андрэй Крушына!
...Хоць з-пад бінтоў прасочвалася кроў,
А ён палез на рэйкі...
"Малайчына".
— Андрэй Крушына, дваццаці гадоў,—
Дакладвала наўмысна сухавата
(Хоць гэты тон даваўся цяжкавата)
Галіна Львоўна...
Процьма дактароў
Набілася ў ягоную палату,
I ўперадзе стаяў гарбун сівы,
Урач! — з гарбом вышэй ад галавы —
I на любое слова ўскідваў бровы...
— Рэзекцыя гарба... Наркоз мясцовы...
— I вытрымаў?
— Як бачыце, жывы.
"А боль той!.. Невыносны!.. Нажавы!.."
— На трэці дзень, як толькі знялі швы,
Фізічныя пачаў практыкаванні...
I пляснуў у далоні ўрач сівы,
I пракаціліся рукаплясканні...
Як ён з бальніцы горадам ішоў!
Ішоў — глядзеўся ў кожную вітрыну:
Глядзіце ўсе! Ідзе Андрэй Крушына!..
I ветліва ўсміхаўся ён жанчынам,
I па галовах гладзіў малышоў.
Было такое адчуванне, бы
Усе наўкол — браты яму і сёстры,
Радня на свеце — чалавек любы;
Нібы прайшоўся хтось з сякерай вострай
Па горадзе — і ссек усім гарбы.
Ён думаў пра Галіну Львоўну, пра
Таццяну і бацькоў яе... Мой божа,
Як многа ўсё ж спагады і дабра
Сярод людзей!.. Пакліч — і дапаможа
Табе і жыць, і выжыць чалавек...
Але не першы той, а ўжо апошні,
Вясновы, цёплы... Ля цэнтральнай пошты
Бабуля кветкі прадавала; ён
Купіў букецік кволенькіх пралесак,
Цукеркі і шампанскае ў давесак,—
Злавіў машыну і назваў раён.
Шукаў дарогай словы: "Да цябе
Я поўз дарогай болю на гарбе,
Глядзі:
ён сцёрся доўгаю дарогай..."
Ніяк не падымалася рука
Націснуць кнопку чорную званка;
I раптам дзверы самі, дзякуй богу,
Павольна расчыніліся, і смех
3-за іх пачуўся...
"Як сабачы брэх",—
Чамусьці ён падумаў. I Таццяна:
"Заходзь, — сказала. — У мяне сябры".
Застолле йшло нагамі дагары,
На покуце сядзеў вусач з баянам,
Ён закрычаў:
— У гонар госця — туш!
I нехта тут жа ўставіў:
— Лепей — душ.
Ты б асвяжыўся. Як бульдозер, п'яны.
— Гы-гы.„ Сказаў!.. Бульдозер п'е хіба?
Таццяна стужку белую з ілба
Адкінула...
"Мой бог, ты без гарба!.." —
Сказаць была павінна, а сказала:
— Горка! — зарычала
Застолле, і пад дружны перастук
Налітых шклянак —
падышоў дзяцюк
Да Тані...
— Кіньце вы... Усё вам мала,—
Сказала Таня.— Мне ўжо рот баліць.
Гарэлка горкай і павінна быць.
...I ўсё ж яна яго пацалавала.
Андрэй стаяў з цукеркамі, з віном,
3 букецікам пралесак — дурань дурнем.
— Шампанскае прынёс... Відаць,
культурны, —
Ікнуў вусач. — А мы гарэлку п'ём.
— Ды сціхні ты, — яго штурхнулі ў бок.
— А лепш за ўсё расол піць... Або сок,—
Бубніў вусач.— У соку вітаміны...
"Сякеру ўзяць! У іх гарбы на спінах!" —
Мільгнула думка.
— Таня, не гасцінна
Ты хлопца сустракаеш...
— Сядзь, браток,—
Падставіў нехта крэсла, хтосьці з рук
Шампанскае забраў—і перастук
Налітых шклянак зноўку стол агучыў.
— Хай скажа тост! — зароў вусач.
"Ануча!" —
Сказаў сабе Андрэй, зрабіў глыток:
— За ваша шчасце...
Памуціўся зрок,
Хіснуўся стол, але Андрэй адолеў,
Асіліў слабасць,
і, калі застолле
Упрэглася спяваць, паспрабаваў
Паглядам перакінуцца з Таццянай,..
"Глядзіць, як хтось яго абрабаваў.
Нібы было што-небудзь абяцана",—
Падумала яна... Ён прачытаў
Яе пагляд — і ёй кіўнуў у згоду.
— Хто ён такі? Прадстаў яго народу! —
Вусач буяніў.
— Гэта кватарант.
Былы,— сказала Таня...
Жоўты бант
3 пляча яе, як кураня, скаціўся;
Андрэй —
у с ё й с п і н о ю —
Нахіліўся
Падняць яго... Ніколькі не змяніўся
Пагляд Таццяны...
Ён перачакаў,
Пакуль застолле да яго прывыкла
I больш не заўважала... Ціха ўстаў,—
Як толькі валтузня ізноў узнікла
3 вусатым,—
і падаўся да дзвярэй...
I ўжо за імі не пачуў Андрэй —
I добра, што не чуў ён —
як вусаты
Спытаў услед:
"А хто ўсё ж той... гарбаты?"
I зноў не ведаў ён, куды ісці.
Не меў, куды ісці. Сярод чужога
Стаяў двара. Убачыў тэлефон,
Зайшоў у будку, кінуў дзве манеты.
Набраў на дыску нумар выпадковы.
"Алё...— пачуўся голас.— Гэта ты?"
"Я..." — адказаў ён. Выслізнула трубка
3 далоні — і павісла на шнуры.
Ён споўз уніз. Прыціснуў трубку вухам:
"Але... алё..." — гукаў дзявочы голас,
I голас гэты так яго чакаў,
Так з ім хацеў хутчэй спаткацца — проста
Не мог трываць!..
Ён споўз яшчэ ніжэй,
Хіснуўшы трубку. Голас загайдаўся
Над галавой; чакаў, не заціхаў,
Мацней гукаў! Як звон, гайдаўся голас...
Пад ім ён, у калені галаву
Уціснуўшы,
у трэці раз заплакаў.
...Кудлаценькі, як цацачны, сабака
Падбег да будкі.
— Тэадор, дамоў! —
Паклікала дзяўчо каля пад'езду.
Андрэй — як пераскочыў цераз бездань,
Як жыта мех апошні дамалоў —
У будцы ледзь падняцца змог... Набракла,
Знямела спіна... Цяўкнуўшы, сабака
Да гаспадыні кінуўся, скакаў
Ля ног яе, лізнуць стараўся рукі...
I зноў — з самім сабой пасля разлукі —
Андрэй вясновым горадам блукаў.
Ад Замкавай гары спусціўся ўніз,
Дзе над ракой згарбелаю павіс
Гарбаты мост... Пад ім гарбелі крыгі.
Ва ўсім, ва ўсім гарба яго абрыс!
Яму не скінуць гэтыя вярыгі!
Ён узышоў на мост. Стаяў. Глядзеў.
Падумаў: "Скочыць?..
I ніхто б, нідзе
Шукаць не стаў..."
У думках скочыў.
Лодкай
Яго панесла крыга па вадзе,
Ён паўтараў: "Ніхто. Ніхто. Нідзе..."
Гула, плыла вясновая паводка!
Гукала ледзяная пустата,
Заманьвала: "Даволі. Годзе. Годзе!.."
Ён бег па крыгах.
3 берага, з маста
Ужо крычалі: "Чалавек на лёдзе!
Гэй ты, гарбун! Чаго стаіш? Скачы!..
Дапамажы хто-небудзь!.. Людзі!.. Божа!.."
Андрэй сказаў на лямант:
"Не крычы.
Яму ніхто не зможа памагчы,
Калі ён сам сабе не дапаможа".
Сышоў на бераг. Сеў каля вады.
"Куды ісці, калі няма куды?.."
Упоперак і ўдоўж, як мурашы,
Па снезе разбягаліся сляды
I таялі —
ні следу і ні знаку.
Вясна з усіх бакоў ішла ў атаку,
Зганяла снег, ламала ледзяшы...
Ён ведаў, што рабіць,— і больш не плакаў.
"Дамоў!" — дзяўчо паклікала сабаку.
"Дамоў!.." — азваўся голас у душы.
"Замкнуўся першы круг. Пара дахаты.
Каля сваёй ракі быў круг пачаты —
Завершаны
каля чужой ракі...
Ніхто перад табой не вінаваты!
Ва ўсіх, ва ўсіх свае гарбы і страты.
Гарбаты свет — калі ты сам гарбаты,
Скідай гарбы — абрыдлыя мяшкі!.."
I устаў Андрэй. І сціснуў кулакі.
Ён выпрастаў сябе! I нізавошта
Цяпер слязу
не скоціць па шчацэ!
Людскія крыўды — крыгі па рацэ.
...Андрэй, дайшоўшы да цэнтральнай пошты,
Пралескі ўбачыў у сваёй руцэ.
Ён так і не аддаў іх!..
"Вось чаму
Таццяна паглядала гэтак строга!
Таму і не сказала мне нічога,
Не ўбачыла, што сцёрся горб дарогай..." —
Прыйшла ратункам думка, і яму
Вярнуцца захацелася...
"Дурнога
Прыблуду граць?" — спыніў ён сам сябе...
Ты поўз да гэтых кветак на гарбе,
Я іх дару табе, Андрэй Крушына!
...Няхай ідзе з пралескамі мужчына,
Анёл у небе грае на трубе!..
У кожнага свой лёс,
Свой знак астральны.
Ён з кветкамі ўвайшоў у шум вакзальны,
Кудлаты хлопец да яго падбег:
— Таргуеш?
— Горб скідаю.
— Ненармальны...
Скрозь
бралася
вясна. Хоць вертыкальна
На горад падаў,
падаў,
падаў снег.
Канцэрт для паэта з аркестрам
У высях загуло —
I бездань прагула.
Наскрозь — тваё святло,
Наскрозь — твая імгла.
Наскрозь — дабро і зло,
Цвікамі скрозь далонь.
Хто пойдзе на святло,
Той выйдзе
на агонь.
Хто пойдзе на імглу —
На попел прыйдзе той.
Наскрозь —
дабру і злу —
Адкрыты шлях...
Не стой!
Жыццё
дабром і злом
Спрабуецца на злом,
На злом —
зямная вось —
Наскрозь, наскрозь, наскрозь.
Паэзія
не тэма для паэм,
Тым больш не тэма для паэм — паэты,
Бо ў нас хапае для паэм праблем,
3 любой газеты можна браць сюжэты,
I тэма гэта сярод іншых тэм
Магла б і пачакаць, але паэты
Пра ўсіх пяюць, а самі не апеты.
Таму
К а н ц э р т. Хаця і ў жанры гэтым
Няёмка неяк пра сябе спяваць,
Саміх сябе ўслаўляць ніякавата...
I славіцца ў паэмах лом цыбаты —
Адно за тое, што абняў лапату
I думае: капаць ці не капаць?
Ён ломам
Супраць працы
Паўстае.
А побач з ім —
хто з дудкаю,
хто з лютняй —
Гудуць-гуляюць абібокі, трутні,
Што завяліся ў кабінетах кутніх...
Пад корань бы ўсіх іх, хоць і свае.
Імя ім — муць. Гнілеча. Чад. Імжа.
Нас раз'ядае гэтая іржа,
Брыда каросты на здаровым целе.
Дарэмна мы скрабліся і цярпелі,
Са свалатой па-добраму хацелі:
Яе саскрэбці нельга без нажа.
Паэтам не хапацца за нажы,
Але служы, паэзія, служы,
Не саступай
пасадзе, блату, дружбе,—
Каб не танулі душы, як глыжы...
Паэт заўсёды надзяржаўнай службе,
На службе ачышчэння ад іржы.
Служы, паэт. Паэзія — твой лёс.
Яна не толькі тайны дар нябёс,
Яна— душы народнай спавядальня.
Служы, калі прысягу ён прынёс.
А калі ўзяўся чысціць прыбіральні,—
Не затыкай, як фіфа ў хлеве, нос.
Паэзія —
I ў храмах,
I ў хлявах.
Не ўся зямля ў расе і матыльках,
Не скрозь жыццё прапахлае лавандай.
Мяшчанскія
на нас
папёрлі банды!
Прынюхайся як след, які ў іх пах.
Ім стала мала
проста грошы мець,
Са скуры лезці, каб паболей выдраць.
Яны нам
пачалі
мараль падкідваць,
Сваіх — пацёртых —
Ідэалаў медзь.
Пранік паўсюды
абібочны зброд.
Жывуць — не тужаць.
Голад, недарод,
Агонь, патоп — яны знаходзяць брод
I дажываюць да сівых барод...
Не камень тут у нечы агарод —
Тут у сваім бы палічыць каменне,
Як славы сверб
прымаеш за натхненне,
Б'еш кулакамі ў грудзі за народ...
Народ змаўчыць. Ды не змаўчыць сумленне.
Прачнецца ўночы,
Стане свідраваць...
Хоць не ва ўсіх яно — балець, караць.
Калі сумленне падрэсіраваць,
На задніх лапках навучыць стаяць,
У служкі ўзяць яго і аблакеіць,—
Яно ўсё чыста зможа дараваць,
I будзе для цябе хапаць і рваць,
Мацней за іншых горла будзе драць,
Мардатае, як грузчык з бакалеі.
3 яго
без болю
цяжка звесці бруд.
Загнаць сумленне можна ў цёмны кут,
Узяць яго на подкуп і на спуд,
I — калі нават ты хабарнік, злодзей —-
Цябе не апраўдае
Страшны суд,
А сам сабе
ты апраўданне знойдзеш.
Ва ўласным воку не відно бярна.
Паэт! Твой суд — паэзія адна,
Яна — тваё сумленне, бо яна
Адна непадуладная нікому.
На службе ёй ад ранку да цямна
Працуй штодня, адольваючы стому,
Не бойся, што выносіш смецце з дому —
Душу ад бруду ачышчай да дна!
...Каб чысціць, трэба чыстым быць самому.
Ч а с т к а п е р ш а я
Натхненне
Паэт працуе так:
Пяро бярэ, паперу
I піша:
Я...
Пасля
Паэт шукае рыфму.
Ці не шукае рыфму.
Я... (Шукае рыфму.) Руль — патруль.
Танцы — шманцы! (П'е ваду.) Буль-буль.
(Муху забівае на фіранцы.)
...Гэта ўсё прэлюдыя пакуль,
Калатня нервовая ў чаканцы.
Вершы прылятаюць ніадкуль —
Космасу таемнага пасланцы.
Перад імі шчэ ідзе сігнал,
I душа яго прымае, змершы.
А пасля ўжо, як дзевяты вал,—
Вершы!
Ці падобнае на вершы.
Муляжы васковыя. Падман.
Здольны рыфмаваць і графаман:
Мэты — мэтры, метры — мінарэты.
Толькі графаманы — не паэты.
Графаман — водаправодны кран,
Скуль ён сам і налівае ў збан
Ронда, мадрыгалы і санеты...
Ёсць
водаправодныя
сюжэты
(Пахне з тых сюжэтаў, як з клазетаў),
Ад якіх залежыць графаман.
А паэту
напляваць на гэта,
У паэта
Незалежны стан:
Не водаправодны акіян —
Вольны акіян
душа паэта.
Не прыняць сігнал, пасланы ёй,
Графаману. Ён экранаваны
I яшчэ прысыпаны зямлёй.
А сігнал пасланы...
Божа мой,
Як зямлю гайдаюць акіяны!
Вось пайшоў, узняўся першы вал...
Скалануў ён ля падножжа скал
Валуноў зялёную аслізласць!
Не затым, каб морды ім аблізваць,
3 космасу пасланы быў сігнал!
Навальнічна акіян грыміць!
Хто схаваўся ў мох — служы абедню.
Што зрабіць не здолеў папярэдні —
Вал наступны здолее зрабіць.
У гайданцы гэтай не ўстаяць,
Мёртва
Учапіўшыся
За звычкі.
Валуны пакоцяцца, як знічкі.
Сам паэт не знае, што чакаць,
Што ўсплыве з глыбінь акіянічных.
Акіян яму не паслугач.
Разгрымеўся, разгайдаўся, бач!
Гэту сілу не ўтрымаць аберуч.
Ад яе — у роспачы, зняверы —
Кідаўся паэт у крык, у плач,
Як кіты кідаюцца на бераг...
Быць паэтам — рызыка,
Слухач.
Дзе
у вершаванай
гарадзьбе
Пралягаюць рубяжы і межы?..
Дзе паэт не сам сабе належыць -
Графаман належыць
сам сабе.
Над паэтам вісне, як абух,
Боль сусвету. Бед яго і скрух
Будучая памяць і былая.
Графаман пра тое знаць не знае.
Як
паэта
вылучыць з іх двух?
У паэта нескароны дух,
Вольны дух
I памяць балявая.
Ч а с т к а д р уг а я
Рэмінісцэнцыі
Душа ў нябыт глядзіць блакітна.
Быў час
ракетны і ракітны,
Радарны і гітарны —
Бітлаў
I першых трас касмічных час.
Не змарнаваць ягонай славы!
На бераг левы,
Бераг правы
Не раскідаць
яго і нас
Быў час паэтаў
На планеце.
Гуляла вольніца па свеце —
Губляла вольніца сляды...
Шасцідзесятыя гады.
Як на рацэ вясновай крыгі,
Яны крышылі
край адлігі —
I скрозь грымела і гуло,
I нешта чулася ў тым гудзе
3 таго, чаго ўжо больш не будзе,
Чаго, мажліва, не было.
Усё было. Не ўсё збылося.
Але, каб зноўку давялося
Пражыць нам гэтыя гады,—
Наўрад ці мы жылі б іначай...
Няма чаго пушок юначы
Хаваць у венік барады.
На вопыт скрозь вялікі попыт,
Праз боль і соль прыходзіць вопыт,
Яго набыць — жыццё пражыць.
А тут — краіна ўся. Дзяржава.
Яе — пакуты, гонар, слава.
Ідзе яна —зямля дрыжыць.
Мы брукары твае, эпоха!
Хай выбіваюць кас патроху
Твае маланкі і грамы,
Аднак
адказнасць нам
не скора
Здаваць
За час свой, за прастору...
Час і прастора — гэта
Мы.
Мы —
лёс краіны і эпохі.
I калі нас кусаюць блохі,
Махнём неасцярожна — ох,
Наломім дроў, навалім лесу...
Час навуковага прагрэсу —
Час вельмі прагрэсіўных блох.
Ды што там, зрэшты... Наш савецкі,
Нядаўні час быў;
Рух Плісецкай
Галёрцы шыі выгінаў,
I, як жывы курган Мамаеў,
Спяваў набатна Магамаеў,
I бухенвальдскі звон стагнаў:
"Людзі свету, на хвіліну ўстаньце..."
Не больш, не менш балелі страты.
Чакалі дня, калі на свята
Народаў сыдзецца радня,
I праз агні вайны, праз мукі
Радня
Радні
Пацісне рукі...
Чакалі дня. Чакаем дня.
Выходзіць, змен няшмат у часе...
Едзь на Гнядку ці на Пегасе —
Той самы транспарт гужавы.
Плывуць сцямнела тыя ж хмары...
Але ўсміхаўся нам Гагарын,
Твардоўскі быў яшчэ жывы.
Не лепш было, я не пра гэта.
Было не горш, я не пра тое.
Прыходзяць новыя паэты.
Прыходзяць новыя героі.
Але застаўся знак ахоўны
На часе тым,
як смак няўлоўны
Таго паветра, той вады.
Вяло на стадыёны слова.
Не ведаў свет пра Каралёва,
Але ён быў...
Не напалову —
Перараблялі нас нанова
Шасцідзесятыя гады.
Мы зыркім іх святлом сагрэты.
Не сцерці ў часе іх прыкметы,
Як са стала
Нагар свячны...
У дзённы час і ў час начны
Не забывайце іх, паэты.
Ч а с т к а т р э ц я я
Адчай
Раніцой, як тры разы памёршы,
Да стала начнога ледзьве ўстаў.
Прачытаў напісанае... Горшай
Дурасці спрадвеку не чытаў.
Застагнаў. Паперыны скамечыў.
Грымнуў кулакамі: "Завяршу
Лёс!
Не так жыву, не так пішу!
Словы ўсе— як стылы попел з печы.
Божа, прызаві маю душу!
Калі ёсць ты —
літасці прашу...
Дар твой
не па сіле чалавечай".
Вылаяўся. 3 лютасцю глухой
Паглядзеў на кніжныя паліцы.
"Кнігі, кнігі... Думак бліскавіцы.
Для чаго яны ўсе? Каб пыліцца?
На мышыным свяце стаць трухой?
Геніі сціралі пот з ілба.
Думалі. Гібелі да гарба.
Розуму вучылі, а хіба
Стала разумнейшым чалавецтва?
Войны скрозь, драпежніцтва, калецтва.
Раб, як жыў,— жыве з душой раба.
Зброя, як кавалася,— куецца.
Кнігі ўсе — на камені сяўба.
Столькі напісалі — і дарма.
Праўду вызвалялі з-пад ярма,
Джала ў вусны ўкладвалі прароку.
У-у-у, пасталі!..
Ні з якога боку
Месца, каб уціснуцца, няма.
Вокладкі якія... О-го-го.
Ну, стаяць. А толку? Што з таго?..
Дык нашто пісаць і для чаго
Тое, што нікому не патрэбна?
I пра што
Пісаць?.. 3 грудка свайго
Услаўляць праслаўленых?.. Ганебна,
Бараніць абдзеленых? Каго?..
Не, пара канчаць!..
Труха, кара,
Мітульга наўкола, мішура,
Сцёртых слоў біблейская аскома.
Рві апошні ліст з календара!
Пра жыццё наскрозь усё вядома.
Што за ім? —
даведацца пара.
Хто ў жыцці трымае? Толькі страх.
Страх адзін,
Што там
Таксама прах,
Прах адзін — і болей анічога,
Ні чарцей ніякіх і ні бога.
Як
з труны
глядзіць
нябожчык
строга!
Што ў яго заплюшчаных вачах:
Скончаная,
Новая дарога?
Будучага цені ці былога?
Што ён бачыць у бясконцых снах?
Вершы — сны.
Паэзіі тамы —
Соннікі. Паэты — шарлатаны,
Ашуканцы, шулеры, шаманы,
Вечнікі кайданаў і турмы...
Геніі, прарокі —
з іх гурмы.
Па заслугах — суд ім! Бо якы
Пасярод разбою і вайны
Навявалі залатыя сны,
Клікалі ў завоблачныя высі...
Ну якія
з гэтых сноў
збыліся?
Што ў іх кнігах, акрамя маны?
До маніць. I іншым, і сабе.
До штукарыць. Потам на ілбе,
Балявой крывінкай на губе
Не мана, а праўда праступае:
Слову, што народзіцца ў табе,
Далакоп магілу ўжо капае.
Сіла слоў... Якая ў слове сіла?
Колькі слоў у кроў перамясіла
Сіла ўлады, зброі —
і магіла
Роўная з зямлёй. Пясок ды жвір.
Весяліла слова, галасіла.
Вопратку блазенскую насіла,
Распранулі —
пустата. Пухір.
Зеўрыць пустата. Яна гатова
Праглынуць.
Адрокшыся ад слова,
Трэба адракацца ад жыцця.
Больш рабіць няма чаго...
Хаця..."
Верш начны перапісаў нанова.
Адкаваў радкі, нібы падковы.
Плакаў і смяяўся, як дзіця.
...Пра адчай забыўся канчаткова.
Л і р ы ч н а е а д с т у п л е н н е
Пабочная тэма
Пакуль няма сямі гадзін,
Зганяй у краму...
Паэт на свеце не адзін —
I ў гэтым драма.
Ёсць
у паэта
канкурэнт —
Паэт таксама.
I ў тым паэзіі сакрэт
Таемны самы.
Паэтаў, як травы ў аўсе.
3 іх кожны —першы.
I, славы прагнучы, усе
Складаюць вершы.
Грызуць адну і тую ж млосць,
Куды ім дзецца...
Таму і ў крамах чэргі ёсць
I ў выдавецтвах.
Калі паэт на белы свет
Глядзіць пахмура,
То гэта значыць: канкурэнт
На верхатуры,
Калі на вадапой паэт
Ідзе да квасу,
То гэта значыць: канкурэнт
Ачысціў касу.
Калі паэт, нібыта прэнт,
Ляжыць на ложку,
То гэта значыць: канкурэнт
Зрабіў падножку.
Калі ж паэт разбіты ўшчэнт
(Як кажуць: выпаў),
То гэта значыць: канкурэнт
3 кім трэба
Выпіў.
I тут ужо не шах, а мат,
Пішы прапала...
Адсюль выснова акурат:
3 кім піць не трэба — гэтых шмат,
3 кім трэба — мала.
I канкурэнцыя расце,
Паэт
Цясніцца,—
Бо маладзейшыя ў хвасце
Не хочуць віцца.
Яшчэ не ўмеюць гаварыць,
А пішуць, пішуць...
Ну як тут жыць? I як тварыць?
Не жыць тут, хай яно гарыць,
А хоць бы выжыць.
Пара суняць паэтаў раць,
Што рвуцца ў бойку:
Усіх іх пранумараваць,
Па рангах іх рассартаваць
I па абоймах.
Хто геній — геній. Не — дык не.
Не геній, значыць.
(Я сартавальнікам
Мяне
Прашу назначыць.)
Навошта рваць у бойках поўсць?
Ёсць для дзяльбы парадак, ёсць
Законы неба.
Закон дзяльбы: чым болей ёсць,
Тым болей трэба.
А хто не хоча паспытаць
3 дзяльбы навару,
Тым прывілею даць:
Пісаць
Без ганарару.
Няхай пакажуць свой імпэт!
Няхай крычаць пасля:
Паэт
Не прадаецца!..
А хто паэт? А той паэт,
Хто выдаецца.
Ці раз, ці два разы на год...
Бяда якая,
Чытае там яго народ
Ці не чытае!
Звіняць хай словы пустатой —
I той паэт, і той, і той...
Усе — паэты.
...Ускоч на пастамент —
I стой
Да скону свету.
Ч а с т к а ч а ц в ё р т а я
Імя
Не так і наеты паэты,
Не так і напіты,
але ж
Пасады,
Аклады,
Партрэты...
Хоць музу зарэж.
Я сам не святы перад словам.
Напісана досыць лухты.
Таварыш мой — мех праваты.
3 высокіх пазіцый, сурова
Ён судзіць... А позірк —пусты.
На зайздрасць здаровыя нервы
Ні боль не грызе, ні віна.
Я грэшны, а ён прававерны.
I глуха.
Сцяна.
Ад шчырасці —ножкі ды рожкі.
Нібыта ў паэзіі ўсёй
Мы з ім падзялілі дарожкі
I кожны бяжыць па сваёй.
Таварыш мой, што гэта з намі?
Што ў нас адбываецца, брат?
Страшней за цунамі
Развал і разлад.
Душа па душы лямантуе,
Прабітая плачам да дна,
I ад самагубства ратуе
Святая надзея адна.
Хоць што там надзея... Радзее
Кагорта паэтаў, ірдзее
У небе іх шлях праз вякі...
Учора ўскладалі надзеі —
А сёння ўскладаюць вянкі.
Як жыць, калі не спадзявацца?
Не страшна з жыццём развітацца,
Сканаць на крыжы за яго,
Адно толькі страшна: баяцца...
Таварыш! Каго і чаго?
Засцелем сталы абрусамі,
Успомнім у горасны час,
Якія імёны за намі
Стаяць
і ўзіраюцца ў нас!..
Таварыш!
Калі называюць паэтам
! пішуць у кнігах
П а э т —
Няёмка,
нібыта ўвайшоў без білета
Туды, дзе спытаюць білет.
Я ведаю: я вінаваты,
Віна мая — не навіна,
1 ўзнята дзясніца расплаты...
Пакайся! I ты вінаваты,
Таварыш мой, толькі віна
Хаваецца ў норы, у спраты.,,
Якія балючыя страты!
Якая глухая сцяна!
Мы ўсе вінаваты! Павальна!
За чыстым сталом памінальным
Давай спавядацца ў віне...
Ты —не. Ну, вядома, ты не.
Выносіш чарговыя труны.
На сходах
з высокай трыбуны
Шпурляеш маланкі і гром.
Ты зблытаў з трыбунай
Трыбуна,
Паэта — з гаваруном,
3 якой недаступнай парыльні
Ты гэтакі выйшаў стэрыльны —
Хоць рві на бінты?
Не кожны там мыўся, дзе ты.
Чакай, не хавайся ў кусты.
3 брыдоты крычу, з бруднаты:
Паэзія — не гаварыльня
Малой ці вялікай лухты.
Паэзія — не апяванне
Айчынных дубоў і балот,
Паэзія — адчуванне
Адказкасці за народ.
Народ— не трыбунная помпа.
Не шырма для ўласных выгод.
Народ — гэта кожны, хто помніць,
Што ён, а не хтосьці,— народ.
Народ — не агульнае
Нешта,
Не схованка для гультая...
Паэт — гэта кожны, хто ўрэшце
Дакажа: народ — гэта я.
Народам не стаў, хто папала.
Машэраву, як і Купалу,
Народ курганы насыпаў
За слова, што з лёсам супала,
За лёс, што са словам супаў.
Якія імёны за намі!
Укленчым прад іх курганамі —
I ўстанем...
Якраз самы час
Спытацца: якія мы самі?
Якія
імёны
у нас?
Ч а с т к а п я т а я
Агонь
Прамыем горла боскаю слязой,
Таварыш мой... Прысядзем ля цяпельца.
Нацэлімся павелічальным шкельцам
На тое, што лічылі драбязой.
У ліпеня
Пакуль што дзень даўгі,
Але і ён няўмольна карацее.
Мы доўга-доўга жыць і жыць хацелі!
I дажылі... Пара плаціць даўгі.
Шчасліўчыкі! Не ведаючы страт,
Мы беглі ад світання да палудня
I сярод свят не заўважалі будняў...
Ну што ж: насталі будні акурат.
Цвярозыя. Крутыя. Як ва ўсіх,
Хто больш не мае аніякай скідкі
На спробы,
на памылкі,
на прыкідкі...
Не ў нас, не ў нас цяпер правы на іх.
Даўгі растуць.
...А слова не ў цане.
Ці варта верыць словам? Тым, што ўпарта
Ад нас хаваюць ісціну,
Як варта
Стаяць пры ёй...
Дык верыць ім ці не?
Таварыш мой, ты ведаеш мяне?
3 такіх пытанняў
закіпае злосць,
Але скажы: хіба не словы клічуць
Нас быць такімі, за каго нас лічаць,
I забываць пра тое, хто мы ёсць?
Хто ведае, якія мы?.. Спрадвек,
3 пары, як быў на гэты свет прызваны,
Жыве нераспазнаным чалавек,
I памірае ён нераспазнаны.
Нібы не жыў. Нашто ж паэтаў рой,
Таварыш мой? Якая ў іх патрэба,
Калі мы ні на крок пад вечным небам
Не адышлі ад ісціны старой?
Ад той, што кожны з нас — нямы сусвет,
Што сутнасць чалавека — адзінота,
Што наша памяць — памяць ідыёта,
Які не знае, хто ён...
Хто ж — паэт?
Прарок? — альбо пралаза ён з пралаз?..
Якое на зямлі ў яго прызванне?
Адно: прымусіць задаваць пытанні
Дзеля таго, каб вынайсці адказ.
Ён ведае: адказ павінен быць.
Але таксама ведае адразу,
Што не знайсці агульнага адказу...
Таварыш мой, скажы ты: як мне жыць?
Усё, што называецца жыццём,—
Пытанні... Шлях ад згадкі да здагадкі.
Паэт — дзіцё, што плешча згадцы ў ладкі,
I быць яму не сорамна дзіцём.
Мы дзецьмі ўсе паэтамі былі,
Пакуль прырода не замкнула геній
Ключом, які, нібы іголку ў сене,
Дарма шукаем... Геніі — знайшлі.
Знайшлі — і што ж?..
Здавалася б: шчаўчок—
I сэнс жыцця павінен нам адкрыцца...
А тайна як імглела, так імгліцца.
Таму што на ўваходзе ў таямніцу
Няма замка... Сам чалавек — замок.
Свядомасць... Розум...
Што ён — розум твой?
Мо праўда, ён — матэрыі хвароба?
Мо праўда, разумней за нас амёбы,
Якім хапае клетачкі адной,
Каб існаваць, дзяліцца, памнажаць
Амёбны лік — і не
самазнішчацца...
Таварыш мой, за розум не схавацца.
Глядзі, як дровы весела трашчаць!
Не наглядзецца на жывы агонь,
На зменлівасць яго імклівых ліній...
Агонь жывы, пакуль у іскрах сініх
Не дагарыць да стрыжня абалонь.
А потым
попел. Галавешак чад.
А тое, што свяціла, дзе падзета?
Іскрынкі... змена ліній... Словам, гэта,
Што і было агнём тут
Міг назад?
"Энергія?.. Законы?.."
Не смяшы,
Таварыш мой!.. Якая ўсё-ткі проза!
Агонь — душа, таварыш мой,
А розум —
Нязведанае паліва душы.
Не ён —агонь. Не ён — наш валадар.
Сябе самога розум спасцігае.
Душа жывая, што ж нас спапяляе?
Скуль у смяротных бессмяроцця дар?
Дакажа розум: нам усім сканаць.
Душа — нам жыць. I розум хмурыць бровы.
Замест
"гарыць агонь" —
"згараюць дровы"
Наш розум нам падказвае казаць,
Але гараць,
гараць,
гараць агні
У гоне дзён, у зменлівасці ліній...
Таварыш мой, якія ў свеце ліўні!
Схавай адну жарынку ў далані.
Я веру ў розум. Не яго віню.
Напрогся ён — і вынайшаў браню,
I сталі верталётамі стракозы...
Ды хай яму
таваркай будзе
проза.
Паэзія — таварышка агню.
Таварыш! Мы ўстаем насустрач дню —
Хто апяваць, хто пілаваць бярозы...
Што розум —
Розум, —
ведама каню.
Баронячы душу, я бараню
I розум тых, хто ўжо губляе розум.
Яго я ад вар'ятаў бараню,
Ад прайдзісветаў, што яго шальмуюць...
Якія толькі шэльмы ні начуюць,
Таварыш мой, ля нашага агню.
Пры чым тут мы з табою? Ні пры чым.
Агонь для ўсіх, хто змог яго заўважыць.
А хто на ім гарыць, хто сала смажыць —
Адразу і не скажаш. Памаўчым.
Саміх сябе засмажыць не дадзім.
Шчэ пахрумсцім, як качаны з марозу.
Таварыш, ці не надта мы цвяроза
Каля цяпельца нашага сядзім?
Жыццё ідзе. I справіцца яно
3 атрутным жахам, што з прадоння выплыў.
Мы пройдзем шлях, які на долю выпаў.
Глядзі, як ясна свеціцца віно...
Агонь гарыць... Давай за гэта вып'ем.
Л і р ы ч н а е а д с т у п л е н н е
Працяг пабочнай тэмы
Паэт
знішчае алкаголь!.. Яшчэ
Закусвае. I рэдка чысціць зубы.
Такі распуснік! Павуціну тчэ:
Як гляне на жанчыну — урачэ.
Бандыта ўночы ўбачыць — уцячэ.
Бандыты з ім сябе паводзяць груба.
Якую б мне, слухач,
Дэталь
Дадаць
Да гэтага
узнёслага
партрэта?..
Баюся, каб не кінуў ты чытаць,
Дакладней, слухаць пра жыццё паэта.
Таму, каб не труціць далей душу
I не псаваць прыстойнага тавару,
Адразу ж адступленне завяршу,
Прызнаўшыся ў канцы, у чым грашу,
Што ўсім зусім паэту не да твару:
Напісана
яно
для ганарару.
Давай з яго
гульнём на пару мы!
Абдымемся. Спяём. Хаця б фальцэтам.
Давай адрознім
лета ад зімы
У шостай частцы
Нашага канцэрта.
Ч а с т к а ш о с т а я
Крамольная
Слухач, ты ўжо вуха наставіў:
Крамола?.. Паэтавы выбрыкі!..
Так, гэтае слова я ўставіў,
Каб ты яго выкінуў.
Крамола — не з матам куплеты,
Не песні блатныя пра Мурку...
На службе дзяржаўнай паэту
Быць нельга прыдуркам.
Паэт! Калі страх — неадольны,
Калі асцярога скавала,
Успомні:
быў Ленін крамольны,
Крамольныя Пушкін, Купала.
Псторыі кола
Заўсёды круціла крамола.
Стагналі Афіны,
Цары вар'яцелі на тронах —
Чырвонай цаглінай
Слізгала крамола па скронях!
Пра час лапачы...
Яно не ў карысць і не ў шкоду.
Краналі мячы
Лілейную шыю свабоды.
Яе бараніць
Уставала насупраць дазволу,
Каб антыскарыцца і антыскарыць -
3 каламі
крамола!
Усе сховы — часовыя.
Хай рукі скрыжуюцца змучана —
Крамольна галовы
Да жылістых каркаў прыкручаны!.
Крамольніка слава
Мінуе
на ўчынак не здольных...
Апошняя справа
Хадзіць у крамольных.
На слізкія дыбы
Вялі іх. Жалезам пласталі.
Драпежныя рыбы —
Кастры інквізітараў білі хвастамі.
На пыл іх малолі,
Але не было паратунку —
Крамола ў крамоле,
Нібыта ў матрунцы
матрунка!..
На чорта нам гэта
Здалося,
крамольны мой дружа?..
Аднак паглядзі:
Палымнеюць штолета
Крамольныя ружы.
I, не растаптанае ворагам,
Плешчацца вольна
Палотнішча сцяга чырвонага —
Ветразь крамольны.
Крамольна пад ім
у замшэлым балоце
Тлусцець неспатольна.
Крамольна
загінуць на ўсплеску, на ўзлёце,
А жыць —
не крамольна.
Крамольна
самнамбулай бегчы па даху
На голас прамоўны,
Крамольна
наскрозь асцярогай прапахнуць,
А рызыкай —
не крамольна.
Вядома, не горшы з людзей,
Хто прамовы ў цытатнікі выпісаў.
Ёсць выпас ідэй —
I ідэйныя коні на выпасе.
Мяшкі травяныя. Пасуцца, заразы.
Трактаты складаюць прыстойна,
Уцяміўшы: базіс — надзейная база,
Падмурак
пад конскае стойла.
Зусім не на тое
крамольна
Кастрычнікам век узрывалі,
Каб гэтыя коні
Бакі нагулялі!..
Таварышы коні! —
і кожны, і разам —
Гэй вы, прысцяжныя мае:
Сягоння
для сацыялізма
абраза
Даказваць, што ён існуе!
Няўмольнай хадою па свеце ён крочыць,
Чырвоных сцягоў расстаўляючы вешкі;
Ні атамнай доўбняй яго не прыкончыць,
Ні конскай даўбешкай.
Выграбем
конскія яблыкі з дому
Шуфлямі і качэргамі!..
Сацыялізм — не догма.
Сацыялізм — энергія!
Плюс (!)
электрыфікацыя ўсёй дзяржавы,
Каб зводдаль было відно:
Хто служыць і робіць дзяржаўную справу,
А хто вырабляе...
Глядзі, як гарцуе коннік раённы!
Яблыкаў — толькі збірай.
Нібыта раён —
Персанальны ягоны
Рай.
Няма нейкай праўды ў раённым маштабе
I веры ў раённай меры.
Мы скрозь
на службе ў дзяржаўным штабе
Адзінай праўды і веры.
Будні, парады
3 Леніным зверым:
Якой будзе праўда —
Такой будзе вера.
Нам крочыць супольна
Да гэтае веры адзінай
Пад небам крамольным
Савецкай
крамольна-чырвонай
Краіны!
Што ж, слухач,
як кажуць: песня спета.
Пішуцца апошнія радкі,
У якіх, хоць мы не тукмакі,
Я хацеў бы ўдакладніць-такі
Сутнасць,
Сэнс канцэрта для паэта.
Тут няма з чаго рабіць сакрэта:
Я прашу пад іменем паэта
(Іменем сапраўднага Паэта)
Разумець ратая, каваля,
Фізіка, міністра, верхалаза —
Паасобку ўсіх і ўсіх адразу,
Хто не можа зняць з сябе адказу
За жыццё, што будзе нас пасля...
Хто не даў зямлі згарэць каметай,
Кім зямля апета і сагрэта
I на кім трымаецца Зямля.
