Вольга Гапеева
Рэканструкцыя неба
Пекла - гэта іншыя людзі
Жан Поль Сартр
Дзеючыя асобы
1 — Думка (асоба жаночага полу)
2 — Ён (асоба мужчынскага полу)
3 — Супрацьгаз (асоба ніякага полу)
4 — Мужчына з вазком
5 — Жанчына з кейсам
6 — Жаночы голас
Ложак пасярод прасторы. Сьцяна, да якой прыкутая дзяўчына за рукі, паднятыя ўгору. Ейныя вочы перавязаныя чорнай стужкай. Збоку асобна стаіць Ён, апрануты як пажарны, у руках трымае супрацьгаз. Глядзіць уперад. Тэкст прамаўляецца безэмацыйна.
Ён. Я пажарны. Я старанна выконваю сваю працу. Я ніколі не спазьняюся і вяртаюся дадому своечасова, бо я жыву адзін. (Паварочвае галаву да дзяўчыны.) Амаль што адзін. (Уздыхае, зноўку глядзіць уперад.) А тэта — мая думка. Яна яшчэ зусім маленькая, але надзіва нахабная. Тыдні тры таму яна прыперлася ў маю галаву. (Рэзка хапаецца за галаву і лямантуе што моцы.)
(Гэтак жа рэзка спыняецца і прамаўляе звычайным голосам.) Мабыць, памылілася адрэсай, але я не жадаў, каб яна сыходзіла, і таму прывязаў яе да сьдяны.
Маленькая паршыўка, яна ня ведала, што я зусім не пажарны. О, не, зусім не пажарны.
Я калекцыянэр. Я старанна выконваю сваю працу. Я ніколі не спазьняюся і вяртаюся дадому своечасова, бо я жыву адзін. (Паварочвае галаву да дзяўчыны.)
Амаль што адзін. (Уздыхае, зноўку глядзіць уперад.)
А гэта — мая жонка. Яна яшчэ маленькая, але надзіва нахабная. Тыдні тры таму яна прыперлася ў мой пакой і (дзявочы лямант) пабачыла мой труп. Варта дадаць, што быў аўторак.
Мабыць, яна памылілася днём тыдня? - скажаце вы.
Глупства — скажу я. Як можна памыліцца днём тыдня, калі ў тыдні ўсяго адзін дзень... аўторак.
Таму дзеля прафіляктыкі я прывязваю яе да сьцяны, але гэта толькі па аўторках, я ж не садыст.
Я пасажыр, таму з абавязку службы я вымушаны карыстацца грамадзкім транспартам. Але я старанна выконваю сваю працу. Я ніколі не спазьняюся і вяртаюся дадому своечасова, бо я жыву... (Застывае ў адной позе і стаіць так да заканчэньня дзеі.)
(Жаночы голас аднекуль зьверху)
— Атаньсьён, атаньсьён. Запаволены цягнік нумар 521 адыходзіць зь пятае пляцформы праз 6 месяцаў і 31 дзень. Просьба спазьніўцаў падысьці да адміністрацыі чыгункі... (Голас паступова заціхае, чуецца шум цягніка.)
(Уваходзіць мужчына з вазком, сядае на ложак, дастае з кайстры плеціва, пачынае калупаць пруткамі, зусім не зважаючы ні на Думку, ні на Яго).
Мужчына( кажа нэрвова, з раздражненьнем, азіраецца час ад часу).
Учора, калі я ехаў у трамваі, на сядзеньні для двух, бо ведаеце ж, ёсьць яшчэ і на аднаго, акурат ля мяне сядзелі дзьве кабеты.
Ну і сьпёка ж тады была, і трамвай быў перапоўнены як і заўжды.
(Дзіцё ў вазку пачынае раўсьці, мужчына ўстае, нахіляедца над калыскай і пачынае душыць дзіця, пакуль яго плач не пераходзіць у хрыпеньне. Мужчына абцірае рукі аб вопратку, сядае й працягвае.)
Я падумаў: добра яшчэ, што яна сядзіць, ну, тая, што з краю. Уяўляеце, што было б, калі б яна церлася тут, стоячы ля мяне. Гузікі ейнае сукенкі былі зашпіленыя, але тканіна проста не вытрымлівала такога сьвінства й разыходзілася, агаляючы ейную бялізну. Ад яе сьмярдзела потам, малаком і таннай парфумай.
Цікава, што яна адчувала? Ейнае цела большае за маё. (Са шчырым задуменьнем, нават прыпыняе свае плеціва.) Мабыць, яна ўяўляе сябе Маці ўсіх сваіх знаёмых ці (задумліва) самкай-павучыхай. Натуральна, (як быццам бы зразумеўшы ўсё) яна ж займае больш прасторы. (Падхопліваецца й сыходзіць разам з вазком, прыгаворваючы.) Ну-ну, цішэй-цішэй.
(Зацямненьне)
ДЗЕЯ II
Ложак. На ім сядзіць Ён у супрацьгазе.
Д у м к а. А табе што больш даспадобы, дзейнік ці выказьнік?
Ё н. Мгыыплдлшўшуле. (Нічога не разабраць, кажа праз супрацьгаз.)
Д у м к а. Ты што, не падлічваеш колькасьці ўжытых табой дзейнікаў і выказьнікаў за дзень?
Ё н. Ыгмыыквыгаквые.
Д у м к а. А' я лічу, што яны павінны мець роўныя правы. Таму кожны вечар, кладучыся спаць, я лічу свае дзейнікі й выказьнікі. I калі раптам кагосьці я ўжыла болей, наступным днём я рэабілітую таго, каго пакрыўдзіла ўчора.
Сухі матэматычны падлік, — скажаш ты.
Раўнапраўе, — скажу я.
Яны ж такія крыўдлівыя. Ну, акурат муж з жонкаю.
Ё н. (Стогне.)
Думка. Ой, выбачай, я забылася. Гаротнік ты мой, адзін, зусім адзін. (Спачатку спачувальна, потым паступова — зьдзекліва.) Ніхто не разглядае з табой газэт й фатаздымкаў тых спаленых целаў, якія ты выцягнуў з затопленага дому падчас вясновае паводкі. Табе нават не абавязкова здымадь твайго сябра-супрацьгазу дома, усё адно ніхто не папракне цябе за непаголенае падбародзьдзе. (Ён пачынае мітусіцца па пакоі.)
Няма з кім лаяцца. Няма каго ўшчучваць за патаўсьцелыя сьцёгны. Жах. (Ён ужо не знаходзіць сабе месца.) Трэба абавязкова паведаміць належным органам.
Я ж Думка. Я старанна выконваю сваю працу. Я ніколі не спазьняюся паведамляць камусьці пра штосьці, бо хтосьці й дзесьці ўжо забыўся на кагосьці калісьці.
(Ён ня ў стане болей трываць і пачынае паволі, але з усёй моцы. рытмічна біцца галавой аб сьцяну. Думка адначасова зь ім б’ецца патыліцай аб сьцяну, да якой прыкаваная. Думка губляе прытомнасьць. Ён, змарнелы, здымае супрацьгаз).
Думка (апрытомнеўшы, зьдзекліва): Гм. Бачылася я з тваёй... як там яе — свабодай. Яна ж нават макароны ня здолее прыгатаваць. Я ўжо не кажу пра сьвяточны пірог.
Ё н. У той дзень, калі на вуліцы, паралельнай маёй, мянялі лямпачку ў чацьвертым зь левага боку ліхтары...
Думка. ... я вярталася з суседняе крамы...
Ён. ... я адпусьціў сабе бараду й прысьвяціў яе табе...
Д у м к а. ... у той дзень, калі на вуліцы, пэрпэндыкулярнай маёй, згасла лямпачка ў пятым з правага боку ліхтары...
Ён. ... каб ты не сумавала і пляла мне па вечарох коскі.
Д у м к а. А чаму яна рудая?
Ё н. (Бярэ люстэрка і ўважліва глядзіцца ў яго. Ніякай барады ў яго няма.) Ну-у. Гэта ж маскіроўка. Каб агонь не распазнаў мяне.
Д у м к а. A-а. Традыцыя.
Ё н. Мг.
Д у м к а. Прафэсійная?
Ё н. Сямейная. (Паўза.)
Я хачу падарыць табе вершык. Ён належаў маёй бабулі, але зараз я хачу, каб ён быў твой. (Чытае вершык.)
Агонь ахутвае твае валасы
рукі сьцёгны
сонечным зьзяньнем
ты пахнеш падсмажанай куркай
мы п’ем гарбату з попельных кубкаў
ты — мая думка
Д у м к а (крычыць). Я не твая думка. Я мая думка. Ма-а-я-а-а...
(Ён хапаецца за голаў і зьбягае.)
(Чуецца бум-бум-бум, як сыгнал небяспекі.)
(Убягаюць мужчына з калыскай, жанчына з кейсам, становяцца ў шэраг, за імі два крэслы, на якія яны й сядаюць.)
Думка. Дзядей заводзяць таму, што адно адному яны надакучылі і паступова зьяўляецца прага чаго-небудзь новага.
Мужчына з калыскай падымаецца). Я хачу сына (сядае).
Жанчына з кейсам( падымаецца). А я дачку (сядае).
Д у м к а. А як жа ваша гульня «Трэці залішні»?
Мужчына з калыскай (абурана устае). Як ты можаш? (Сядае.)
Жанчына з кейсам( устае). Ну і ну. (Сядае.)
Д у м к а. А потым яны не разумеюць, адкуль бяруцца комплексы. (Быццам тлумачачы нешта і так зразумелае.) Адкуль і дзеці бяруцца.
Мужчына з калыскай (устае). Амаралка. (Сядае.)
Жанчына з кейсам( устае). Эгаістка. (Сядае.)
Думка. Прабачце, я, мабыць, памылілася дзьвярыма
Яны (у адзін голос). Дзівачка. Тут адны дзьверы.
(Зноўку чуецца «бум-бум-бум». Усе падхопліваюцца й зьбягаюць)
(Зацямненьне.)
(Думка так і вісіць на сьцяне. Ён сядзідь на ложку тварам да яе і чытае газэту.)
Ён... калі раптам вы забыліся на малако і яно ў вас зьбегла, не ўсчыняйце панікі, набярыце нумар 000-000 — і наш дзяжурны падкажа, што трэба рабіць ў гэтай надзвычайнай сытуацыі. Hi ў якім выпадку ня дзейнічайце самастойна. (Задуменна.) Ой, трэба тэта выразаць. Такую інфармацыю нельга губляць. (Выразае кавалак з газэты і прышпіляе яго на Думку. Сядае й чытае далей.)
Учора грамдзянін Грамадзкі Грамада Грамадавіч пры напісаньні чарговага ліста свайму брату не адступіў належныя тры з паловай сантымэтры ад краю паперы, (жахліва) ня можа быць!!! тым самым парушыўшы ўсе найважнейшыя нормы й стандарты напісаньня лістоў.
Па словах ягонае жонкі, грамадзянін Грамадзкі ўжо неаднаразова ігнараваў правілы ў нейкіх дробязях, але да ўчорашняга выпадку гэта не набывала такіх сусьветных маштабаў. Прысуд быў вынесены адразу ж — сьмяротнае пакараньне. (Рукой прыкрывае рот.) Божа мой (Сядзіць задуменны і занепакоены.)
Думка(як у ліхаманцы). ... Дзе цукар?.. Дзе-е-е?.. Мая кава-а-а-а (плача), чаму яна з цук- ра-а-ам? Гам-гам-гам ...Ён жа хацеў.
Ё н. Цішэй, ты. Цішэй. (Азіраецца вакол, каб ніхто не пачуў.)
Думка ..хацеў..каб я сталася ягонай.... яго- най..
Ё н (вельмі хвалюецца і шкуматае яе за плечы). Я прашу цябе: ня трэба гэтак крычаць...
Думка... ягонай і толькі ягонай... асабістай (Ён затыкае ёй рот, але яна, матляючы галавой, вызваляецца й крычыцъ) ... д-у-м-к-а-й !!!
Ё н (хапаецца за галаву, адбягае й крычыцъ што моцы). А-а-а-а-а-а-а!..
(Трошкі супакойваецца, потым зноў пачынае енчыць і хаваецца над ложак...)
(Уваходзіць жанчына з кейсам, на ёй гарнітур і гальштук, яна сядае на ложак. Ёй нязручна сядзець, бо пад ложкам — Ён. Жанчына нахіляецца і выцягвае яго адтуль, супакойваючы... Дастае з кейса вяроўку, абвязвае ягоную шыю, а другі канец прывязвае да ножкі ложка. Галубіць яго па галаве. 3-пад ложка дастае вялікі плякат, на якім напісана: «ПАНЕНКІ АБАРОНІМ БРАТОЎ НАШЫХ МЕНШЫХ !» і ставіць побач зь ім.)
Ж а н ч ы н а. Хутчэй за ўсё у маёй жонкі была б палюбоўніца. Ну, і ў мяне вядома ж.
Я шмат думаю пра сваю будучую жонку. (3 замілаваньнем.) Пра тое, якая яна павінна быць і ці ўмее яна пячы блінцы. I колькі ў яе радзімак, і ці істотны для яе памер майго абутку.
Я павінна думаць пра свайго будучага мужа, — скажаце вы.
Бздуры, — скажу я, думала адна такая. (Дастае з кейса вяроўку і пакуль абвязвае яе вакол шыі, нэрвова прамаўляе.) Што пра яго думаць. (Зьдзекліва.) Ці ўмее ён пекчы блінцы? Колькі ў яго радзімак? I ді істотны для яго памер майго абутку? (Падыходзіць да лямпачкі, завязвае другі канец вяроўкі на ёй.)
Я не магла гэтага больш трываць і... шчоўк. (Торгае вяроўку — сьвятло гасьне. Вакол цёмна і толькі ейны голас,) Я скінула з наццатага наверху ягоную калекцыю засьпіртаваных спэрматазоідаў. (Торгае за вяроўку, лямпачка ўключаецца.) I што вы думаеце? Ён пачаў зьбіраць новую. Я не магла гэтага больш трываць і... шчоўк. (Торгае вяроўку — сьвятло гасьне.) I я падсмажыла на патэльні ягоную калекцыю. (Торгае за вяроўку,лямпачка ўключаецца.) I што б вы думалі? Ён быў зьдзіўлены маёй незалежнасьцю і маёй катэгарычнай незацікаўленасьцю ягонай каштоўнай калекцыяй і папрасіў мяне стацца ягоным мужам. Ну, я, натуральна, падзякавала, але адмовілася, бо ў мяне ўжо ёсьць жонка. Ён ня мог гэтага больш трываць і... шчоўк. (Торгае за вяроўку, сьвятло зьнікае.)
(Чуецца сыгнал небясьпекі, усе дзеючыя асобы выбягаюць, мітусяцца, трапляюць адно адному пад ногі, шукаючы супрацьгазы. Знаходзяць і нацягваюць іх на твары. Становяцца у шэраг, рукі па швох.)
(Жаночы голас аднекуль зьверху.)
Атаньсьён! Атаньсьён!
У сувязі зь перапаўненьнем слыхавых органаў галюцынацыямі невядомага паходжаньня, а таксама па незалежных ад нас прычынах зь сёнь- няшняга дня пачынае сваё дзеяньне новы антывірусны Загад.
Пункт першы:
хлусіць павінны ўсе. Для падтрыманьня нормаў асабістай гігіены раім спалучадь выкананьне Загаду з абліваньнем сьцюдзёнай вадой.
У мэтах прафіляктыкі — тры-чатыры дробныя хлусьні на дзень.
Пункт другі:
будзьце асабліва пільныя пры кантактах зь нявашым полам.
Штраф за невыкананьне Загаду — 0,5 ад мінімальнага заробку.
(Усе здымаюць супрацьгазы.)
3ацямненьне.
к а н е ц
* патрэбнае падкрэсьліць
Чытач мае права.
- карыстацца рознага кшталту пішучымі рэчамі падчас чытаньня
- уяўляць сябе на месцы галоўных герояў, якім аўтар, усьведамляючы патрэбы двухполавага грамадзтва, надаў як мужчынскія так і жаночыя канчаткі
- спрычыніцца да замацаваньня (не)раўнапраўя ў грамадзтве шляхам жорсткай крытыкі ці ўзьнёслага одапісаньня
- выкарыстоўваць пэўныя ўрыўкі як замовы ад зубнога болю, няшчаснага каханьня і сурокаў
Пажадана пазьбягаць:
- завучваньня на памяць асобных выразаў
- публічнага цытаваньня ў месцах масавага збору
Сонца сядала не куды-небудзь, а за левы ўзгорак ейных грудак. Вазьмі я аловак - можна было б правесьці дасканала простую лінію ад ейнае смочкі й да маёй зрэнкі, узбуджанай да такой ступені, што цяжка было разабраць: дзе вока, а дзе смочка.
Было рана.
Было рана датыкацца гэтай ледзь кранутай індуктаванай мэлянінавай пігмэнтацыяй скуры, і таму мая зрэнка, не зважаючы на тое, што за ёй сачылі, працягвала балянсаваць на той лініі, якую так старанна вымалёўвала натхненьне. Гэта былі яны, блякла-ружовыя, з морквавым адлівам вочы-смочкі, якія ўтаропіліся з уласцівай ім нахабнай засяроджанасьцю. Адна зь іх час ад часу ажно пакрывалася пупышкамі або ад таго, што сонца ўжо сядала й рабілася прахалодна, або ад таго, што сонца сядала менавіта за яе. Смочку так і расьпірала ад сваёй значнасьці, самаўпэўненасьці й ганарлівасьці. Яна ведала: яе абавязкова нехта пацалуе, лізьне, папесьціць, а мо нават і пакусае.
Такой самаўпэўненасьці заўсёды бракавала мне.
Сон, якога, па Борхесу, варта баяцца. Не, не лябірынты й не люстэркі, а ўсяго толькі адна маска. Гэта непрыемная размова з тым, хто ўмее размаўляць (у адрозьненьне ад цябе самога), памятаеш? ты што-небудзь памятаеш з тае размовы? Пажадана ўспомніць. Было 5 ці амаль 5. Ня выключана, што было 6. Я сустрэўся з табою ў надзеі /ня блытаць з імем/ палашчыць хоць чым-небудзь твой раток. Перад гэтым я нават памыўся, прыбраўся й бачыў сябе ў люстэрку. Нейкая мешаніна /венскім навукоўдам прыйшлося б даспадобы/.
Чамусьці мы стаім ля ўваходу ў мой дом, хоць па графіку павінен быць твой.
Да мяне нельга, - катэгарычна-сьлінява прамовіў я.
Мы блукалі да зімы, а потым да вечара. мешаніна № 2. за маёю сьпінаю - сьцяна /Вы чыталі “Сьцяну” Сартра?/ Памятаю, памятаю, гэтак за- пыталася ў мяне бібліятэкарка. Яна была нечым падобная да птушкі, і я падумаў, што няблага было б узяць яе ў нашае падарожжа. і я падумаў. А пасьля ўзгадаў, што...
Калі Эжэн ня мог заснуць, ён уяўляў сабе высачэзную гару, а потым спрабаваў узьлесьці на самую вяршыню. I пакуль поўз, ён засынаў. Эжэн малайчына. Ён шчыра поўз, ягоная гара ніколі ня мела вяршыні, яна была бясконцаю. 3 маёй сьвядомасьцю такія хітрыкі не праходзяць. Звычайна гара абвальваецца, або я пасьпяваю дасягнуць ейнае вяршыні раней, чымся засну. Я спрабую ратавацца па-свойму. Праз 2-3 хвіліны ў маім роце камячком ляжыць лыжка мёду. Чамусьці яна падаецца мне жанчынай, пульхнай і немаладой. Падобнай да скульптураў Генры Мура. Ну, вось, - падумаю я, - цяпер я ведаю, якія гэтыя жанчыны на смак. Круглыя й жоўтыя.
Рассмоктваць гэты камячок ня дужа хочацца, бо - лянотна. Няхай сама расьцякаецца. Ейны вобраз самы салодкі, саладзейшы за вусны-ракавінкі. Ён такі мяккі, што ў яго можна класьці яйка й не баяцца, што яно паб’ецца.
“Трактат пра курыныя пёркі, чорныя й белыя, якія я зьбірала на замову бяскрылых анёлаў”. Назва - нішто сабе, даўгаватая, але ўсё адно я была вымушаная зьбіраць тыя пёркі. Насамрэч яны не былі белыя, бо канчаліся рудаватымі прожылкамі. I толькі некаторыя рабіліся выключэньнем з гэтай недасканаласьці - паветраныя трусачкі пуху, што гадаваліся зусім ля цельца. Расхваляваныя, яны ніколі не былі ўпэўненыя, з кім і ў які бок ляцець. Што ж тычыцца чорных, дык яны былі пругкімі й сьпічастымі, якімі й павінны быць жаўнеры.
Калі зьбіраеш пёркі, рукі маюць быць сухімі, нават ня столькі рукі, колькі пальцы, самыя іхнія кончыкі. Інакш выпадкова прыхопіш зь пёркам пяску ці сьмецьця, якога адразу гэтак і не пазбавішся, прыйдзецца адкладаць пёрка, абтрасаць бруд, а гэта заўсёды забірае час. Пёрак у той дзень назьбіралася няшмат - 37, калі казадь дакладна, асьцярожна паклаўшы іх у пачак з-пад гарбаты, я вырашыла ўзяць ровар і паехала катацца.
Адметнасьцю таго дня была ягоная безвыразнасьць. Амаль кожны з нас у той дзень ня меў свайго колеру. Сонечны пылок ставіў пад сумнёў магчымасьць існаваньня як такога, і ўжо цяжка было зразумець, ехаў ты сам ці цябе везьлі. А калі нага пачынала ныць, хацелася ўзгадаць ня- добрым словам гаспадара, які зноўку забыўся паставіць новую падкову.
...кую кую ножку паеду ў дарожку
буду коніка каваць на дарожцы начаваць... гэтак прыемна казытала маю пятку толькі бабуля ( і ты-)
Мы жывем у розных краінах і ў розных часавых паясах. Калі тут 10, там яшчэ 9. Так што ў мяне ў запасе гадзіна.
Я вучуся ня хлусіць. Хоць, калі ня хлушу я, абавязкова знойдзецца нехта, хто будзе хлусіць мне. Я старанна праектую свае сказы, нібыта архітэктар, асабліва, калі кажу, што ты - чалавек, якога я кахаю, пазьбягаючы пры гэтым слова “адзіны”, якое пазбавіць мяне магчымасьці будаваць іншыя палацы ў гонар іншых чалавекаў, якіх я кахаю. Да таго ж, калі я цалуюся зь нетабой, гэта адбываецца на гадзіну раней. У тваім часе я заўсёды шчырая й заўсёды з табой. Так што, калі ты вырашыш зьехаць у Аўстралію, 6 месяцаў вольнага жыцьця мне гарантаваныя. Як гарантаванае табе маё вечнае чаканьне, бо адзіны, каму я здраджваю, - гэта час.
У мяне сьлізкія боты. Напэўна, ты гэтага ня ведаеш, але я збочваю на сьнег і чую, як ён файна рыпіць, так што хочацца зьляпіць зь яго сьнеж- ку й шпульнуць вунь у таго тоўстага дзядзьку, а потым бегчы, не азірацца й бегчы, правальваючыся па лыткі ў сумёт і адчуваць, як ліпнуць да скуры ўжо мокрыя нагавіцы. Амаль зіма. Амаль вечар. Амаль дома. Я націскаю кнопку ліфта.
...Ух ты!!! А ў маім пакоі нейкая вечарынка. Людзі п’юць гарбатку, размаўляюць. Вы седзіце побач і цалуеце маю шыю, у той час як я намагаюся прымусіць свае пальцы прабегчы па клявішах у бок гармоніі. Да д’ябла гармонію! Гармоны über alles, - крычаць яны. I я прымаю рашэньне: трэба прачнуцца.
Я вызваляюся ад вашых абдымкаў і накіроўваюся, куды звычайна накіроўваюцца пасьля сну - у прыбіральню. Менавіта там я прачынаюся. Мыю рукі, іду у пакой, аднак некаторыя рэчы прымушаюць мяне задумацца, і я разумею, што: варыянт А - я так і не прачнулася, варыянт В - гэты гармідар - няпроста сон. Чамусьці мая (пад)сьвядомасьць абірае варыянт В і я пачынаю лямантаваць, клікаць Цябе, потым Вас, не разумеючы хто з вас хто, і каго ж у рэшце рэшт я клічу. Адзінае чым ня розьніліся людзі ў маім пакоі былі іхнія імёны, якія я так і выгуквала
Э.-..Й.-..Р..-.А.-..Н.-.Д. Ніхто не зьбіраўся мяне ратаваць, а мой пакой папаўняўся новымі гасьцямі: мядзьведзямі ў матроскай амуніцыі, коньмі з разгубленымі позіркамі і усім тым, што валодала майстэрствам мімікрыі ва ўмовах маёй псыхікі. Гэй, хто тут гаспадар? Працяглы час я ляжу, не варушачыся, і слухаю, як арытмічна пульсуе артэрыя на шыі. Гэта яна будзе вырашаць, прачынацца ці не.
- чытаеш?
...ён падраўняў лісты, з манернасьцю маёй знаёмай-алькагалічкі. Мяне начало цягнуць на ваніты, але я стрымалася: псаваць уражаньне ад прачытанага не хацелася.
- ну й як?
...ён пастукаў аркушамі аб стол так, быццам расшпіліў верхні гузік на маёй сукенцы (хаця не, на мне была сукенка з маланкай, але гэта не істотна).
- што? што ты кажаш?
...ён - быццам адзіная вялізная смочка, падумалася мне, смочка што падрыхтавалася да пацалунка-мацунка. Не-е, даражэнькая, ня пойдзе. Шукай сабе іншы дэлікатэс.
- добра, я падумаю
...гэта для навакольных ты абтрасаеш попел са сваёй сьмярдзючай цыгарэты, а я вось уздрыгваю, адчуваючы, як расшпільваецца станік на сьпіне.
- няма экспрэсіі?
...затое ў цябе яе зашмат... зараз ён возьме кубак, паднясе яго да свайго рота, быццам гэты кубак - мая голаў, якую дазволена бессаромна аблізваць кожны раз, калі пачынае дапякаць смага.
- яшчэ кавы?
...добра што ён не замовіў вячэры, інакш бы маё цела ператварылася ў канапку, і ранкам я прачнулася б пагрызеная й надкусаная з усіх бакоў. I як толькі я гэта разумею, рашуча прамаўляю:
- Хадзем, мне тэрмінова трэба дадому
...гэта называецца перарваны (ежавы) акт. Я ведаю, пра што думае цяпер наш любімы-сарамлівы Юрасік-карасік Б., калі бачыць у маім тэксьце слова “кава”. Ён узгадвае верш паэткі В.Г. і ў думках пытаецца: ці то была ў гэтай каве спэрма, ці то не? Адказваю - нЕ б-ы-л-о-о.
Я згодная ўявіць цябе ў позе лётаса пры адной умове: ты маеш быць асобай мужчынскага полу, бо цябе-жанчыну я ўяўляла б ў іншай прасторава-часавай камбінацыі. Да таго ж зь цябе атрымалася б ня самая лепшая паненка. Не хавайся, вопратка табе не спатрэбіцца, а вось я прыхаплю тое-сёе. У тым ліку й кніжкі. Я прымушу цябе чытаць уголас усё, чым ты завальваў мяне падчас нашага Вы-кальнага пэрыяду, які, мяркуючы па ўсім, мог бы цягнуцца бясконца, калі б не мая рашучасьць і жаданьне быць першай. Гэта дзякуючы мне ты меў выключную магчымасьць пачуць, як я (дакладней мае галасавыя вязі й моўны апарат - шчыра кажучы, слова “апарат” трохі пужае, яно большае за мой раток) спалучаю выбуховы пярэднеязычны цьвёрды гук “т” з галосным сярэдняга раду верхняга пад’ёму “ы”.
Ты выгульваеш свае думачкі на павадках, у кожнай зь іх матузок свайго колеру. Так яны меней блытаюцца. Вось ты вяртаешся зь вечаровай шпацыркі, перакусваеш марской капусткай, а потым бавіш час, гуляючыся зь імі, сваімі паслухмянымі жывёлінкамі. I ўсё ідзе як мае быць, пакуль у тваёй кватэры не зьяўляюся я й не ўчыняю крывавую масакру тваіх гадаванцаў. Кагосьці я адстрэльваю на месцы, кагосьці прост зачыняю у ванным пакоі, а хто й сам паслухмяна складае лапкі і добраахвотна саскаквае з 9-га паверху. Ты бездапаможна азіраешся вакол. Але маўчыш. Цалуеш мяне ў вусны і маўчыш. Я той, хто парушае звычайную хаду рэчаў, я ня дзейнічаю паводле схемы (прынамсі табе такая схема не знаёмая), я не жадаю, каб у тваёй галаве жылі штучныя індустрыяльныя мутанты, я павяртаю цябе да коней зь лябірынтавымі вачыма, да птушак, да сярэднявечных вядзьмарак, валасы якіх пахнуць вогнішчам і нечым далёкім-далёкім... ты маўчыш. I тут я бачу, як паказваецца галоўка чарговай маленькай паскудніцы, і ты прамаўляеш яе:
- мне так сорамна, але я не кахаю цябе.
1..2..3..4...6..8..9.5.67..4ц.2.оал..74.2палво40-
958лопавфзўш430975е8_556..0..0..0..0..0 ад
мяне амаль нічога не застаецца.
я сашкрабаю з кіліма кавалачкі сябе,
усьведамляючы, што прастора ўзарвалася зь сярэдзіны.
Кожны дзень я кагосьці зьядаю.
Кожны дзень я кагосьці зьядаю. I мне пляваць, што ніхто не глядзіць на такія дзеяньні як на злачынства. Ніхто мяне не папракае, мне ўсё адно сорамна, і я ўжо не магу трымаць відэлец, рукі робяцца ці то ватнымі, ці то гумовымі, сківіцы нямеюць, вочы засяроджваюцца на адной бясконца белай (паступова бясконца чорнай, а потым зноўку белай) кропцы, наліваюцца-напаўняюцца нечым сьлізкім, ім на мяне пляваць, вочы пачынаюць жыць сваім асабістым жыцьцём, і есьці ўжо робіцца немагчыма. Мяне паралізуе. Калі ты кагосьці ясі - нехта абавязкова павінен зьесьці й цябе. Ад гэтай думкі робіцца ніякавата, і я ўзгадваю Генрыха, які часам ня можа прымусіць сябе ўскрыць бляшанку кансэрваў, бо гэты працэс топіць яго ў дэпрэсіі. Нешта такога кшталту робіцца й са мной.
Не, гэта не лянота, не ля нота... не мі нота ды й ня рэ, напэўна, тэта нейкая какафонія.
Я адкручваю кран - і праз колькі хвілінаў у мяне будзе сваё мора, не, нават акіян. Пайду плаваць. Стануся мараком. Выратую тубыльскую прыгажуню ад салёнай сьмерці. Ейны бацька будзе бязьмежна мне ўдзячны, і гэтая бязьмежнасьць скончыцца як мага хутчэйшым шлюбам ягонае донечкі, вядома ж, са мной. Гэтак тубыльскія плямёны наладжваюць вонкавыя сувязі. А я буду раўнаваць яе да ветру, да пырскаў, што прызямляюцца на ейную ледзь кранутую індуктаванай мэлянінавай пігмэнтацыяй скуру і, высыхаючы, пратачаюцца праз поркі да крыві. Я ж ніколі ня здолею так вось высахнуць і трапідь у тунэлі ейных судзінаў. I мне нічога не застанецца, як пакутаваць ад сваёй недасканаласьці. Яна будзе мяне любіць, але неяк па-спакойнаму. I гэта правільна, бо дзяцей не кахаюць - іх любяць.
Я вярнуся героем.
- Куды. Куды ты вернешся? У эмаліраваную ванну, па ўскрайку якой маршыруюць непрыдуманыя інсэкты? Я ня слухаю.
- У якой і аднаму месца малавата? Я не жадаю гэтага слухаць.
- Ванну, якая перажыве твае аднадзённыя думкі? - вушы ўжо нямеюць ад модна прыцісну- тых да іх далоняў, і тут я разумею:
трэба схавацца. I я хаваюся з галавой, каб ня чудь, але каб слухаць.
I я слухаю.
Раз - два - тры елачка згары - суседзкія дзеці адзначаюць новы год у лютым.
Ты - як - дзіця - мяне (я) кіда-е (ю) был-ы (ога) кахан-ак (ка)*
* на выбар
Не - грызі - шалік. Ты - ж - ня - тутавы - шаўкапрад - я іду ў кіно без асьпіранта № 2. Ён станецца маім пацыентам і будзе вучыцца жыць сёньняшнім днём. Нічога ў яго не атрымаецца, кажу гэта цяпер, бо як толькі я спрабую залезьці пад ягоны каўнерык пагрэць далоньку, ён пачынае напружана думаць - што гэта я раблю і, галоўнае, навошта, паступова пераходзячы да сьмярдзючай думкі “напэўна яна ў мяне закаха- лася”. А там, за каўнерыкам, было проста цёпла.
I — магчыма - хутка - ты - атрымаеш - свой - кавалачак - цукарка - а гэта асьпірант № 1. Ён мае блакітныя вочы, якія зіхацяць непрыхаванай нахабнасьцю пяцігадовага дзіцёнка. Чорны швэдар. Ідэальна-дагледжаныя рукі. 41 памер абутку. Шчыры сьмех. М-так, занадта ідэальныя рукі. Такімі пальчыкамі нават у носе калупаць шкада.
Дзеці - вельмі — жорсткія - а гэта думка, на якой асьпіранты зазвычай сыходзяцца.
Першым памерла дрэва, што стаяла за хлявом. Нечаканасьць - гэта не заўсёды дрэнна. У маім выпадку нават добра.
Яно слухала ўсё, што я казала, і ўсё, пра што я маўчала. Слухала й пахла. Пахла й слухала. I гэтак да бясконцасьці. Да бясконцасьці, пакуль не памерла. Зрэшты, так атрымалася нават больш трагічна. Ніякіх табе разьвітаньняў, прабачэньняў, абяцаньняў наведваць могілкі. Як і павінна быць насамспраў.
Часам навакольныя дрэвы ўяўлялі нас каханкамі, ад чаго рабілася трохі ніякавата. Але мяне не падманеш - мы ніколі не былі адзін на адзін, значыцца і каханкамі мы быць не маглі. Нас падслухоўвалі тысячы, мільёны вушэй. Я ня здолею іх падлічыдь, нават за ўсё сваё жыдьцё. А калматы вусень, старанна перажоўваючы зялёнае лісьце, ня ўпусьціць магчымасьці сказаць свайму суседу па галінцы- не, ты бачыў? адкалупнуць кавалак кары і запхаць туды валосьсе, людзі пэўна звар’яцелі, а нам што з голаду памірадь ці што?
Мужчыны заўсёды былі большымі плеткарамі, чымся жанчыны.
Яна - блакітная кветачка ва ўжо выцьвілым палісадніку тралейбусных пасажыраў. Яна - мой кавалачак неба, такі трошкі, ледзь-ледзь крануты сівенькімі прожылкамі аблокаў. Яна ня пахла, бо такая дасканаласьць блакіту прост ня мае права на пахі. Менавіта таму яна так сакавіта і рэзка сьмярдзела. Аднак гэта толькі на пачатку, потым... - а потым было ўжо неістотна. Нашыя пахі пачалі перамешвацца, малекула па малеку- ле. Яна сядзела даволі нязграбна, але надзіва правільна. I нідзе болей яна так добра не глядзелася б, як там, на сядзеньні тралейбуса ля апошніх дзьвярэй, яна была павернутая сьпінай да ўсіх астатніх, але тварам, тварам - да мяне, ейнай ахвяры і ейнага гаспадара. У той час як яна ўяўляла сабой трохмерную прастору, што забілася ў кут гарадзкога тралейбуса № 33, мае пыласосы-вочы намагаліся ўсмактаць хоць што-небудзь - імя, век, занятак, захапленьні. Хто і калі мог скатаць яе з рэштак нябеснага цеста? - ...nichts - нічога ... я не знаходжу анічога, апроч сацыяльнага статусу.
Я - цынамонавая кветка ў такім стракатым палісадніку тралейбусных пасажыраў. Я чыйсьці кавалачак зямлі, такі трошкі, ледзь-ледзь крануты сівенькімі прожылкамі сьняжка. Я пахну зрэдку, калі пройдзе дождж (але хто паверыць у бруднаваты гаркавата-кіслы дождж?).
ПАРАСКЛЕЙВАЦЬ АБВЕСТКІ. Трэба парасклейваць абвесткі. “Маладая сям’я з аднаго чалавека здыме кватэру ў вашым доме. Цішыня й парадак гарантаваныя. Тэл. 2428677”.
Вось ужо й прысьпеў час пра асобны кут падумаць. Ён мне прост неабходны, гэты самы асобны кут. Мая сям’я расьце з кожнай крызай, з кожным новым каханкам. Мяне робіцца столькі, што я ўжо ня ўпэўненая ў дакладнай лічбе сваіх воляў оляў вольгаў волечак вальжынаў вальцісяў вольцяў... ад усіх гэтых бяздомных і напаўжыцьцяздольных дармаедак круціцца галава. Час думаць і пра самастойнае жыцьцё. Я прыклейваю адну абвестку да дзьвярэй бібліятэкі, там дзе працуе адна мая знаёмая, нечым падобная да птушкі. Другую - да дзьвярэй крамы, там заўсёды ў цябе пра нешта пытаюцца. Пытаюцца, які памер, улюбёны колер, а ваш стыль? Толькі перакроч ганак - ты адразу адчуеш як усе й усё прапахла адзіным жаданьнем - уціснуць усіх у нейкія памеры, нумары, знакі, лічбы, адрэсы, гендэры, статусы, іміджы, ня ведаю я, які ў мяне памер.
Расшпіліце-тка паліто.-.напэўна... - яна кудысьці зьбягае потым вяртаецца, я думаю толькі пра яе: якая яна прыгожая і што вось пасьля працы яна сьпяшаецца дадому гатаваць вячэру. Дзяцей у іх пакуль няма, праўда яны ўжо знайшлі рэдкаснае імя для дзяўчынкі, аднак жа хлопчыка хочацца болей. Яна дэманструе адшуканую кашулю й чакае маёй рэакцыі. У сваю чаргу, я, вядома ж, заўсьміхаюся неяк вінавата і буду стаяць і чакаць, пакуль яна будзе перабіраць усе магчымыя варыянты. Зараз я ніхто іншы як лялька, якую трэба ПЕРА-апрануць. Тут галоўнае працэс, а ня вынік. Мне робіцца сьпякотна, мне няўтульна, я ня ведаю, ці хопіць мне грошай, ня ведаю, ці хопіць мне мужнасьці, ня ведаю, ці хопіць мне часу, ня ведаю, ці хопіць табе цярплівасьці, ня ведаю, ці хопіць цярплівасьці мне. Я куляй вылятаю з крамы, бо ўзгадваю: трэба парасклейваць абвесткі, дарабіць пераклад, пад’есьці, памарыць, распланаваць свой магчымы сыход, падрыхтаваць тваё магчымае прыйсьце.
Але выкруціцца немажліва. Цябе ўсё адно заклясыфікуюць, дадуць асабісты нумар, падбяруць адпаведнае азначэньне, падпішуць цану, знайдуць пакупніка, па-сьвяточнаму запакуюць і адправяць. Куды? Куды-небудзь, лёс - ён як і нумар - ва ўсіх свой асабісты. Трэцюю абвестку я прыклею да дзьвярэй свайго дому. Буду павяртацца... - а раптам зацікаўлюся.
Новы дзень
(пераклад з ангельск.)
Ад каго
...значыцца, гэта была ты. Я здолею адкрыць тваё паведамленьне пры ўмове, што ты дашлеш яго мне яшчэ раз. Гэта магчыма? Як ты? Я правёў шмат часу ў сябе на лецішчы непадалёк ад мяжы з Расеяй. Ты вучышся ці працуеш? Калі ласка, напішы мне зноўку. Выбачай, але мы па- вінны быць пільнымі з гэтымі вірусамі-крыміна-ламі.
Ад каго
...калі я вярнуся ў Хельсынкі, я абавязкова запытаюся наконт фінскай мовы. Жудасныя навальніцы амаль кожную ноч тут! Буду радая ад цябе пачуць.
Ад каго
...Дарагая Воля. Было файна пачуць ад цябе. Мне шкада што ты ў down'e, я ведаю што гэта такое. Магчыма, ты занадта сур’ёзна прымаеш некаторыя рэчы... магчыма, трэба меней зважаць на людзей. “Ёсьць кветкі, што былі народжаныя, каб квітнець незаўважанымі, непрыкметна, і дарыць свой водар паветру пустэльні”.
Ад каго
...хай, sweety, як ты там маешся?
Твой апошні ліст вельмі дзіўны. Хто можа цябе пакрыўдзіць, мо гэта я? якія ў цябе могуць быць праблемы? Што ў вас там здарылася? У мяне ўсё добра. Зараз працую на дзвюх работах: у макдональдзе з 7 аm - 3 pm, потым у другім фаст-фудзе (Арбіс), 5 дзён на тыдзень. У макдоку я працую касырам, праца дурная, увесь час заняты, у Арбіс я канструктар сэндвічаў: ляплю сэндвічы па кніжках ды схемах - прыкольна.
Ад каго
...Прывітаньне, гэта зноўку я. Сумую па ўсіх, а яшчэ я захварэла і не магу хадзіць на мора. Здаецца наш Вітал не сьпяшаецца вяртацца са штатаў, я яго заб’ю, шчыра, ня сьмейся. Спадзяюся ён не застанецца там з тымі тоўстымі амэрыканскімі дзеўкамі. Пакуль.
Ад каго
...ты даслала мне віншаваньне на дзень валянціна, а потым сышла зь кімcьці іншым. Я тэлефанаваў табе даволі позна, але цябе не было. Гэта ня добра, зусім ня добра. Калі ў цябе хтосьці ёсьць, проста скажы, навошта хавацца й хлусіць увесь час. У мяне новы нумар тэлефона, але я ня думаю, што ён табе патрэбны, і, вядома ж, табе пляваць, як мне на новым месцы.
Бывай.
Час быў класьціся спаць. Ці то прачынацца? Трэба было абіраць, зноўку абіраць, спаць-прачынацца, прачынацца-спаць. I я абіраю.
На падваконьні ўжо доўгі час не было нічога. Фартэпіянныя пальчыкі з задавальненьнем лашчылі палатняную скуру, гаспадар якой прымружваў павекі й час ад часу ўздрыгваў, падаючы прыкметы жыцьця. Пэўна, Шапэн яму падабаўся. Аднак ад доўгай практыкі пальчыкі пачалі стамляцца, блытацца й запавольваць свой pyx. Бедныя, яны ня ведалі, што хутка па іх прыйдзе дзядзька з малінавымі рукамі й прымусіць цыраваць ягоныя капелюшы, ужо неаднойчы прастрэленыя (разам з галавой) мясцовымі хлапчукамі.
А раней на падваконьні было шмат чаго...
Гаспадар малінавых рук, стаміўшыся ад самазадавальненьня, вырашыў запытацца, і ў ягоным голасе прагучала сапраўдная зацікаўленасьць: Вольга, а чаму б табе не завесьці хлопца? гэта прагучала як: Вольга, а чаму б табе не завесьці сабачку. На што я адказала: што тычыцца жывёлак, тут я за грынпіс, няхай жывуць на волі. А ў мяне шосты паверх.
Думкі чарговым разам недзе нашвэндаўшыся, вырашылі вярнуцца ў галаву. Аднак ня ўсё так проста. Блудныя дзеткі са зьдзіўленьнем утаропіліся ў рэчы незразумелай формы. Toe былі новыя думкі. Яны пасьпяхова занялі вольную жылплошчу, пераклеілі шпалеры, пабялілі столь і нават павесілі новыя фіранкі. Такое нахабства не магло не абурыць былых жыхароў, і яны, пачырванелыя й раззлаваныя, з усёй моцы ўпіхнуліся назад у галаву. Галава начала балець. Там увесь час нешта дзеелася. Варожыя лягеры сутыкнуліся не на жарт. Пачуўшы дзікія выгукі - “трава расьце - я расту - адпаведна - я - трава, трава - гэта я - пафарбўйма ўсё ў зялёны”, я вырашыла, што трэба дзейнічаць. I гаркавы прысмак кактэйлю “пігулкавы” пакінуў увушшу адно рэхава-гукавыя хвалі
“ ....я-я...-сту-....-дн-...-я-а..а...”, паволі збочыўшы на частату 16 гц, якая была ўжо недасяжнай.
А зрэшты ён чарнеў не адзін.
Анёлы ягонага веку вельмі непакояцца, калі пачынаюць чарнець. Таму я супакойваю цябе й нават згаджаюся на спатканьне. Дайсьці адразу і своечасова неяк не атрымоўваецца, і я спазьняюся на два дні. Ты злуешся, але нядоўга. I ўжо вядзеш мяне на каву зь пірожным, якое я буду абіраць сама. А ты? Зубы. У анёлаў часам таксама баляць зубы. Ведаю. Касырка-піяністка старанна адбівае кошты пірожных, кексаў, бутэрбродаў. Яна выконвае смачную гастранамічную сарабанду. Ейны пузаценькі раяль-апарат грукоча ад задавальненьня, паглынаючы рознакаляровыя паперкі зь лічбамі. А я паглынаю пірожнае “мядок” і слухаю твае здымкі. Такое ўражаньне, быццам ты хочаш іх перакрычаць, і таму голас твой гучны ня толькі для мяне, але і для іншых наведнікаў крамы. - А ГЭТА - ВОСЬ XJIEБHAE ДРЭВА, - крычыш ты, хітра азіраючыся навокал, ці пачуў хто. I пакуль я разглядаю здымак, ты корпаешся у стосе сваіх успамінаў і знаходзіш другі. - А ГЭТА - СУСЕДЗКІЯ ІНДЗЕЙСКІЯ ДЗЕЦІ - ну ўсё, я не адзіны твой слухач, увага з боку пакупнікоў гарантаваная. Я як мага хутчэй дапіваю каву і вылятаю на вуліцу. Ты хапаеш мяне за руку акурат у той момант, калі цягліца на маёй правай назе ўжо гатовая зрабіць крок насустрач “вечнага кола жыцьця” (ці кола самаходу, калі прасьцей). - Чаму ты так няўважліва чытала Міларада??? Там жа і пра цябе было, - анёл запальвае цыгарэту, а я бягу на францускую мову, забываючыся на прыгожых мужчыну й жанчыну, што нарадзілі анёла.
Толькі потым я ўзгадваю Яе, сваё апраўданьне, якое мусіла пачынацца так:
... аднойчы я пабачыла Марыю Ст’юарт. У мэтро. Нейкая жанчына ўздымалася па лесьвіцы (але ж мяне не падманеш) я адразу зразумела: гэта яна. Справа ў тым, што калі ісьці па лесе ня першым, а за кімсьці, галіны заўсёды хвастаюць цябе па твары, па руках, і ты нічога з гэтым не паробіш. Раней я яе ніколі ня бачыла, таму вярнуўшыся ў бібліятэку, удакладніла сваю сустрэчу і я ўдакладніла.
Клуэ Ф. Партрэт Марыі Ст’юарт.
Марыя Ст’юарт (Mary Stuart) (1542-1587). Стаўшыся ўдавой у 1561-м вярнулася ў Шатляндыю. Дамагалася ангельскага пасаду (у якасьці праўнучкі караля Генрыха VII). Спробы Марыі Ст’юарт умацаваць сваю ўладу ў Шатляндыі, абапіраючыся на каталіцкую шляхту, выклікалі незадаволенасьць шатляндзкіх кальвіністаў, якая вылілася ў паўстаньне 1567 году. Абвінавачаная ў забойстве свайго другога мужа лорда Дарылі, Марыя Ст’юарт была вымушаная ў 1567-м адмовіцца ад пасаду на карысьць сына (шатляндзкі кароль Якуб VI; з 1603-га ангельскі кароль Якуб I) і ў 1568-м уцякаць у Англію. Па загадзе ангельскай каралевы Элізабэт яе пасадзілі ў турму. У Англіі Марыя Ст’юарт фактычна была цэнтрам прыцягненьня найбольш рэакцыйных сілаў ангельскіх фэадалаў у іхняй барацьбе з прыхільнікамі ўраду Элізабэт. Пасьля раскрыцьця сэрыі каталіцкіх змоваў супраць Элізабэт, Марыя Ст’юарт была асуджаная і пакараная сьмерцю... Насычанае драматычнымі падзеямі, жыцьцё Марыі Ст’юарт сталася для шматлікіх пісьменьнікаў (Ф. Шылер, С. Цвэйг і іншыя) сюжэтам літаратурных твораў, у якіх вобраз Марыі Ст’юарт, залішне ідэалізаваны.
Запалкі ёсьць?
Ён пайшоў далей, і я ня стала яму крычаць усьлед, што ў мяне няма запалак, але ёсьць запальнічка. Ён жа пытаўся запалак.
Не, я не палю, прост часам дзе-нідзе выключаюць сьвятло - і я на ўсялякі выпадак цягаю з сабой запальнічку. Раней у мяне была лямпачка, свая, уласная. Я думала: ну вось, цяпер і ў мяне ёсьць нешта сваё, роднае, як у кожнага нармальнага чалавека. Аднак мая лямпачка ня доўга зіхацела. Не, яна не перагарэла, яна ўсяго толькі зьмяніла месца жыхарства. Паехала рэклямаваць беларускую вытворчасьць на замежны рынак. Мая сяброўка Надзея парадзіла абзавесьціся лямпачкамі айчыннай вытворчасьці (мясцовымі, значыцца) і з задавальненьнем прадэманстравала мне свой нядаўна прыдбаны экзэмпляр. Год як яна карыстаецца сваёй лямпачкай і так прызвычаілася да яе, што ўжо ня можа й гадзіны безь яе пражыць. Я за Надзею радая.
Мне 14 гадоў. Я вучуся ў звычайнай школе. Самай звычайнай. Там існуюць свае законы й парадкі. Мне падабаецца дапамагаць людзям, часам здаецда, што гэта тое, чым я павінна займацца ўсё сваё жыцьцё. Больш я нічога ня ўмею. (I, як даводзіць практыка, - нават гэтага.) Мне ўсё яшчэ 14 гадоў, і нас зь сяброўкай пасылаюць да старой жанчыны. Аказваецца, мы ўзялі над ёй шэфства. Дакладней, ня мы, а нашая школа. Я даведалася пра гэта зусім нядаўна, і калі даведалася, то згубілася ў часавым вымярэньні, бо тое, што мусіла здарыцца са мной, ужо адбылося гадоў 60 таму. Часавыя дзіркі такога кшталту запаўняюцца ў сьвядомасьці чым заўгодна, толькі ня тым, што ёсьць насамрэч. Прыкладам, я еду ў трамваі. Мне не халодна, бо ідзе сьнег. Калі ідзе сьнег, халодна быць ня можа, можа быць па-дзіўнаму сумна (па-сумнаму дзіўна). Я еду праз старыя будынкі яшчэ не старога гораду, хутка іх пачнуць бамбіць, ля крамаў выцягнуцца доўгія чэргі, а я ўсё буду ехадь, не разумеючы, які цяпер час і куды я еду.
Наша падапекаванка не была бабуляй, яна была старой жанчынай. Бабуля - гэта такое добрае зь вясёла-сумнымі вачыма стварэньне, якое пахне мёдам-сырым цестам-спакоем-упэўненасьцю-самадастатковасьцю й стомленым дыханьнем. Яна памятае тое, на што я ўжо забылася. Потым усё будзе наадварот.
Старая жанчына жыла ў двухпакаёвай кватэры. Здаецца, у яе нават быў муж. Гэта мяне страшэнна абурала, бо я не разумела, чаму ён не прыбірае за сваёй жонкай. Яна была надобная на самку-павучыху, а ён на самца, якога яна праз сваю хваробу не пасьпела зьесьці. Ёй было цяжка хадзіць, і таму большую частку свайго нецякуча-застылага часу яна праводзіла ў ложку, які пакідала толькі зрэдку - адчыніць дзьверы сваім “прыбіральшчыцам”. Яна не выказвалала асаблівай удзячнасьці і ўспрымала нашую прысутнасьць як належнае, чаго нельга было сказаць пра нас. Toe, як яна аддавала за гады, выклікала адчуваньне, што гэта я была вінаватая ва ўсіх ейных хваробах і ў тым, што была малым дзяўчо, якое спрытна гэтак рухалася па ейнае тэрыторыі. А рухалася я так спрытна, таму што мела толькі адно жаданьне - як мага хутчэй выбегчы з гэтага клінічнага сьвету, дзе ўсё сьмярдзела лекамі - потам - лекамі - урынай - лекамі - пазалеташняй ежай - лекамі лекамілекамілека мі ле кам і лекамілекамілекамілекаміле каміле камілекаміле камі калекамі і гэтыя пахі ўжо не былі пахамі, яны мутавалі ў гукі й нахабна гэтак чапляліся за мяне, за мае валасы, за рукі, за ногі й абараніцца не было чым. Свайго паху я пакуль на займела. Хоць з гэтым можна паспрачацца.
Мне 19 год. Ён нахіляецца да маёй галавы й кажа, як цудоўна, але ты пахнеш нічым, нічым штучным. Калі б ты была вышэйшая ростам - я намаляваў бы зь цябе Вэнэру. Сядзедь перад камэрай чужых вачэй і ўсьведамляць, што цябе ня бачаць, бо зараз ты мітычная істота з чужым імем і чужой біяграфіяй. Не, усё ж добра, што я не такая высокая. Мне ўсё яшчэ 19, і ўжо другі ён абдымае мяне, уцягвае пах маіх валасоў і кажа, ты ніколі ня вырасьцеш, таму што пахнеш малаком. Я прыкладаюся да ягонага вуха, як да марской ракавіны, і слухаю.
Малака я ня п’ю, я яго не люблю.
Я п’ю каву. Я п’ю каву на кухні - другі кубак запар сёньняшнім ранкам. П’ю, бо не магу ня піць. Як не магу стаяць, таму я апускаюся на падлогу, паволі праяжджаючы сьпінай па белых паліраваных шафах, за дзьвярыма якіх жывудь слоікі розных памераў і формаў. Большасьць зь іх пустыя, але гэта неістотна. Істотна тое, што блытаецца патэфон з патысонам, Колас з Купалам, а разынкі здаюцца асобнай расьлінай, прычым нават дрэвам. Мая сьпіна адчувае вострую ручку шафы, і вось я на падлозе. Я на падлозе. Я п’ю каву і пра нешта там думаю. Думаю, вазьму-тка я “Пэрвэрзію” пачытаць ці што. I вось я ўжо чытаю, я на кухні, п’ю каву, чытаю пэрвэрзію і пра нешта там думаю. I вось калі я амаль перапыняюся думаць, чую як зьлева ад мяне з падваконьня тое, пра што я думала, скідае гаршэчак з пальмай. Ягоны гук ляціць хутчэй за яе самую, таму я спачатку чую, а потым бачу. Я гляджу на пальму, якая ўжо на падлозе зьлева ад мяне. I я ўжо ня п’ю кавы, не чытаю “Пэрвэрзіі”, але думаю.
Калі й крыўдзіцца, дык толькі на сябе. Калі крыўдзіць...
Мы сустрэліся ў мэтро. Мы заўсёды сустракаемся ў мэтро. Гэтым разам я не вымала з заплечніка кніжкі. Насупраць было куды цікавей. Тры асобы: жанчына, мужчына й дзіця, клясычнае існаваньне. Мяркуючы па іхніх тварах, льга было пацьвердзіць думку, што яны - сярэднестатыс- тычная сям’я. Вывучаючы рысы іхніх твараў, прагнулася даведацца чагосьці болей, але на наступным прыпынку пачалі ўваходзіць людзі, і мне застаўся толькі мужчына. Мяне адразу зацікавіла форма ягоных вуснаў. Здавалася, быццам верняя частка была караткаватаю, і гэта не дазваля- ла ёй цалкам злучыцца зь ніжняю. Атрымлівалася, што рот ягоны быў трохі раскрыты й можна было пабачыць заечыя зубы. Усё ж я пагадзілася з сабой і вырашыла адзначыць: ён - даволі прывабны экземпляр. Ягоны твар быў павернуты ў профіль, і таму я магла спакойна сноўдаць вачыма па ягонай шчацэ, сківіцы і далей уніз - па шыі. Праўда, там я натыкалася на шалік, потым - на куртку, і мне падумалася, што нашмат лепей ён глядзеўся б у паліто і бяз гэтай шапкі, што хавала (я ўпэўненая) ня менш прыгожыя валасы, па якіх мае вочы таксама не адмовіліся б прабегчыся сваёй упартай нахабнасьцю. Была зіма, але ягоная скура нагадвала пра лета. Жонка карміла яго добра, ён зьядаў з апэтытам (якога заўсёды бракавала мне) і першую, і другую, і трэцюю. I ўжо шукаючы прабачэньня за свае вандроўкі, я пачала апраўдвацца, што, магчыма, ён ніякі ня бацька, можа ўвогуле левы чалавек, ну, хаця б брат. Дзяўчынка падсунулася да яго бліжэй запытацца пра нешта, а ён неяк разгублена паціснуў плячыма, нават не паціснуў, а так, быццам зьбіраўся паціснуць. Ён разумеў, што выконваць гэты рух да канца ня мела аніякага сэнсу, бо той, каму ён быў адрасаваны, быў здольны ўжо здагадацца пра яго. Дык навошта? Гэта, як не дамаўляць словаў - не дагаворваць сказаў - не даслухваць да канца показак - у прысутнасьці таго, каго добра ведаеш. Так пачынаецца маўчаньне. Ён глядзеў на сваю жонку і на дзіця, пытаючыся ў мяне і іншых - гэта сапраўды мая жонка? - а гэта мая дачка? — і я зь імі жыву? - а яна кладзецца ля мяне кожную ноч і кожны ранак я не магу прачнуцца? - і гэтае дзіцё - гэта імгненная сустрэча майго спэрматазоіда й ейнай яйцаклеткі?
I я адзіная з пасажыраў гатовая паверыць яму, падтрымаць яго, скрасьці і сівым ранкам абудзіць грукатам дзьвярэй вэнэцыянскага гатэлю, забыўшыся на сваю шкарпэтку і неаплачаны рахунак. Чаму я не застануся зь ім. Ягоныя вочы так нічога й не прамовілі. Іхняя пустэча была дасканаласьцю, не кранутай ані літарай прачытанай кнігі. Які быў сэнс рабіць з гэтай бясконцасьці ручную малпу са штучна запханымі ў яе ідэямі. Дасканаласьць не для мяне.
Ейная маці была руская. Ейны бацька - габрэй. А яна сама была маёй сяброўкай.
Перакрочыўшы ганак дзіцячага садка, куды мяне ўпарта не хацелі браць з-за нізкага гемаглябіну, я прашаптала:
- мам, паглядзі, якія ў той дзяўчынкі доўгія валасы. Я хачу зь ёй сябраваць.
Гэтак першы раз у жыцьці я пазнаёмілася зь дзяўчынай. Я ганарылася сваёй сяброўкай, у яе былі валасы да попы і экзатычнае імя, якога не было ні ў кога. А'яшчэ ў яе быў старэйшы брат і бацька.
Я раўнавала яе да кожнага слупа і хацела, каб яна належала толькі мне. Потым мы нават вырашылі ажаніцца (вядома ж, калі вырасьцем) і жыць разам. Я прыляплю сабе вусы падчас рэгістрацыі, і ніхто не здагадаецца, што я - гэта я.
...20. У Міляне +20. Вэрдзі даўно памёр. Праўда, мабыць, не ў Міляне, але там усё адно +20, таму Іялянта сядзіць на падмурку калёны музэю мастацтваў, скрыжаваўшы ногі. Іялянта чакае Артура, яна не чакае мяне, пра мяне яна нічога ня ведае, зрэшты, як і я. Аднак у мяне перавага. Я ведаю, што яна мусіць цяпер сядзець тут, і мне няцяжка здагадацца, што яна - гэта менавіта яна. Толькі італьянка можа гэтак глядзець на архітэктуру супрацьлеглага дому і атрымліваць асалоду ад адсутнасьці аўтамабіляў і наяўнасьці вольных парковачных месцаў. Яна сьмяецца й абяцае, што абавязкова прыедзе сюды са сваёй уласнай машынай, каб паркаваць яе дзе толькі можна. Гэтак яна будзе адпачываць.
Маўчы, толькі маўчы.
Навошта словы, калі размаўляеш вачыма. Я буду вучыць цябе слухаць кожную ноту кожнага акорду з кожнага накцюрну, якія мы завучым на памяць. Слову патрэбная папера, а не твае вусны, як патрэбныя вусеню лісты, а ня вершы, што на іх занатаваныя. Ведаю, цяжка, але паступова ты звыкнешся з гэтым. Людзі прызвычайваюцца нават да паскудзтва і бруду, дык чаму б не прывыкнуць да маўчаньня.
У адзінай сукенцы з водарам, які табе так падабаецца, я выпрастаюся на зімовым кіліме і ўспомню, што рамонкі, на жаль, не існуюць у кубічнай прасторы. Нічога, скажаш ты, мы будзем смажыць яечню, яна таксама надобная на рамонкі. Я моўчкі згаджуся і выцісну зь сябе ўсьмешку.
Шэрае неба не злуецца, яно разважае. Можа, нават пра колер маіх валасоў.
10 крыўджаньня (па новым стылі) 0001 году, гэта калі? Заўтра, сёньня, учора, пазаўчора? Якая розьніца. Сьвята ёсьць сьвята, няхай сабе і фіранак. У гэты дзень яны ляцяць за межы свайго існаваньня - ператвараюцца ў летуценьніц. Аднойчы я набяруся сьмеласьці і скажу: - Паважаная мадам Фіранка, дазвольце мне ляцець з Вамі. Прыгожая, далікатная і чыстая, яна азірнецца, правядзе сваімі крыламі па маіх вачох і ўсьміхнецца: - Ты яшчэ маленькая і не разумееш нашых вершаваных палётаў.
Б-ы-ы-в-а-а-а-й...
Цяпер у мяне няма нават фіранкі.
3 кожным подыхам штучнага сьвятла крочыць робіцца цяжэй, бо гіпсавыя словы камянямі выпадаюць з чалавечых пастак, нібыта зубы старога дзядзькі. Яны, словы, не ляцяць у бясконцасьць вулак, а застаюцца сьмярдзець тут, пад нагамі. Няспраўджаныя спадзяваньні й цыфэрблятныя памкненьні жабракамі сядзяць на пэцканых брукаванках. Чакаюць мяне. «Ты - добрая», - сказаў адзін мужчына, выцягнуў з куфра коўдру й пабег зьбіраць камяні. На прыступках засталіся толькі я і апэльсынавая лупінка. Мы чакалі сьмяцяра ці міласьці ў выглядзе будучых дзён жыцьця. У той вечар я адмовілася ад нэрвовага стаката жаночых абцасаў, бо была закаханая ў ледзь чутны палянэз тваіх ботаў. Маршы мы не любілі, як і адзін аднаго.
Прайшоў нехта й паклаў у руку 10 гадоў.
У тралейбусе, што пакутуе на базэдаву хваробу, сустракаю раніцу. Прыпынак... ня мой, наступны - таксама, яшчэ адзін... зноў ня мой. Мо тралейбус ня той? А мо - я ня тая?
Усе словы, зьвернутыя да мяне, я захоўваю ў асобных капэртах, каб яны не псаваліся й не ператвараліся ў камяні, якія ты так любіш.
Кабалістычныя кавярні змагаюцда з рамантычнымі завулкамі, а я хачу патануць, схавацца ў вялікіх, нібыта дзядулеў швэдар, далонях.
Я засну, стомленая пошукамі любімых шкарпэтак, і мне прымроіцца чорная, выключаная з разэткі прастора.
Там існуе плоскасьць альфа, з мноствам валасінкавых ліній, крыжыкаў і чымсьці надобная да яе плоскасьць бэта.
- Дык чаму плоскасьці скрыжоўваюцца?
Гэта павісьне нада мною сусьветнае пытаньне геамэтрыі.
- Вельмі проста, - адкажу я, - Таму што яны патрэбныя адна адной і хутка ў іх будуць дзеткі - маленькія пласкасьцяняты.
Некалькі крокаў - і я трапляю ў дарослы сьвет. Тут усё інакш. Шмат чаго «нельга», напрыклад, нельга казаць глупствы і бачыць падазроныя срэбныя кропачкі ў паветры.
- Ну і што! Затое тут ёсьць цікавая гульня: хто памрэ першы!
Аднак у гэта я не паверу, як і ў тое, што мае гаваркія вочы ўмеюць маўчаць, а фарбаваныя пухкасьцю вусны - прамаўляць што-небудзь істотна шчырае. Падсьвядомасьць запануе пад вонкавасьцю ў той вечар, калі ягоным эпілёгам станецца вечнасьць, а ня я.
Гільятынавы дождж абвесьціць новае (на пару тыдняў) стагодзьдзе, надыход якога я адзначу ў кампаніі незнаёмых, але досыць прывабных будынкаў і вулак з пляшкай віялянчэльнага суму. Парасоны шпацыровых суседзяў паведамяць, што ўночы магчымы моцныя ападкі з навальніцамі. Але пра гэта я даведаюся пазьней, як толькі мае цукровыя летуценьні пачнуць паволі зьнікаць, агаляючы каркасны стрыжань, на які праз час можна будзе наляпіць новыя. Усе мае клетачкі ператворацца ў бэкарную вадкасьць і, захопленныя тутэйшай эўфарыяй, пачнуць выгукваць апазыцыйныя лёзунгі. Hi бэмолі, ні дыезы ім ужо не дапамогуць, бо яны, клетачкі, адшукалі сапраўдную шчырасьць. Якою ёсьць адмаўленьне.
Самастойнае вывучэньне гэтага гораду пачалося зь візытаў да першага пацыента маёй цнатлівасьці. Мапамі карыстацца не прыходзілася, усё рабілася навобмацак. Так павялося, і пазьней я ўжо ніколі не здраджвала гэтаму прынцыпу. Расчуленая пакутамі вэтэранаў каханьня, я не магла заставацца дома. Закінуўшы неабходныя мэдыкамэнты ў аптэчку, я выпраўлялася ў падарожжа. Часам назвы вулак, дзе жылі пацыенты, мудрагелітым чынам перапляталіся зь іхнімі імёнамі ды прозьвішчамі, што рабіла прасьцейшым працэс завучваньня геаграфіі гораду.
У дзёньніку назіраньняў больш за ўсё сустракалася слова “заўтра”, якім вельмі любілі карыстацца пацыенты. Характэрным сымптомам захворваньня было маніякальнае жаданьне прачнуцца менавіта заўтра. Чаго, вядома ж, адбыцца ніяк не магло. Ты прачынаешся сёньня і толькі сёньня. Нельга было не заўважыць, што большасьць зь іх звыкалася з маёй прысутнасьцю, а некаторыя нават спрабавалі заляцацца (ня столькі да мяне, колькі да маіх грудак), што тлумачылася дзіцячымі перажываньнямі, якіяглыбока заселі ў памяці і рабілі зь мяне гэткую “еву ў шкарпэтках”. Так атрымалася, што 23-я пара маіх храмасомаў уяўляла зь сябе мадэль XX. Гэта дакладна адлюстроўвалася падчас кожнай размо- вы. Што б я ні рабіла, я ўсё адно крочы -ла, тан- чы -ла, пі -ла, жвака -ла etc, etc. Так атрымалася, што генрых, міларад і нават джэймс мелі 23-ю пару мадэлі ХУ. I кожны зь іх што б ні рабіў, усё адно крочы -ў, танчы -ў, пі -ў, жвака -ў etc, etc.
Я зычыняю за сабой дзьверы. Тут ня хопіць месца нат для раскінутых рук. Тут пахне кляўстрафобіяй і нямой прысутнасьцю тых, хто здымаў слухаўку, прыкладаў яе да вуха й цяжка дыхаў. Так як зараз раблю гэта я. Занята. Міжволі я пачынаю прыслухоўвацца й чую размову, словы якой гарошынамі адскакваюць ад сьцяны суседняй кабінкі. Каб хоць неяк апраўдацца, я ўяўляю сябе ксёндзам на споведзі, жанчынай, што прыйшла ў турму на спатканьне да мужа, памяшканьнем аэрапорту, нічыйным домам, дзе чаканьне ёсьць адзінай магчымай рэальнасьцю, за якую хаваюцца вандроўнікі Саду Геспэрыдаў.
Занята.
Вялікая самота здымае кут у пакоі маёй знаёмай прастытуткі. Яны ўжо даўно жывуць разам, але хто зь іх здагадаецца першы пра прысутнасьць другой? У яе была лялька, якую яна апранала ў шыкоўныя строі, а выпраўляючыся ў падарожжа, абавязкова хутала ейнае плястмасавае цела ў што-небудзь цёплае, так як цяпер яна хутае шалікам сваю шыю, але ад гэтага цяплей ня робіцца, ейнае цела не саграецца, яно, пэўна, таксама з плястмасы. I таму часам яна тэлефануе гэтаму сарамліўцу, кліенту, які адзіны здольны нагадаць пра ейную чалавечую сутнасьць. Звычайна ён доўга топчыцца на ганку й не адважваедца нават зайсьці, ня тое каб датыкнуцца. Таму яна бярэ ягоную руку, цягне да сябе, распранае і прымушае здзейсьніць адзін з самых выкшталцоных актаў каханьня. Ён расьцякаецца па ейных судзінах, трапляючы ў кожны капілярчык, пасьля чаго застаюцца ружовыя і чырвона-чорныя шнарыкі, а ягонае імя чытаецца па дрыготкіх вуснах, якія так і ўпэўніваюдь: боль - гэта толькі прага болю, боль - гэта толькі прага болю, боль — гэта толькі прага болю.
Занята.
Мне нічога не застаецца, як пайсьці й напісаць ліст.
Тут галоўнае не паддацца хвіліннай сантымэнтальнасьці.
Лепш пісаць пра тое, што ўвесну пакасілі траву, што маршруты некаторых аўтобусаў і тралейбусаў былі зьмененыя з прычыны рамонту дарогі. I, вядома ж, пра тое, што я рыхтуюся да карнавалу, і зараз на маім кіліме раскіданыя рознакаляровыя стужкі, бліскучая папера, скруткі. Я запакоўваю падарункі. Я сапраўды рыхтуюся да карнавалу.
Вось такі ліст я напішу бурштынаваму каралю, зь якога ён так ці інакш даведаецца, што ўсе мае знаёмыя анёлы, асьпіранты, каханкі, кілеры, калекцыянэры, вэгетарыянцы, альпіністы паспяхова праходзяць курс лячэньня, а некато- рыя нават хутка будуць выпісаныя.
Практыка давяла, што падманваць можна ня толькі іншых, але й сябе. Гэта сталася зразумелым, калі я пабачыла, як лісьце з радасьцю пакідала свае галіны. Яны сьмяяліся, а некаторыя нават пасьпявалі зрабіць колькі піруэтаў у паветры перад тым, як са шчасьлівым выкрыкам “плюм” ляснуцца аб халодны асфальт. Абіраючы самападман, яны пазбаўляліся той нерашучасьці і няўпэўненасьці, якую можна параўнаць з надзвычайнай гнуткасьцю якой-небудзь гумовай рэчы. Хвілінай маўчаньня ўшаноўваецца памяць восеньскіх герояў.
Цалую абдымаю
вашая вольга
