Маўглi [Редьярд Джозеф Киплинг] (fb2) читать онлайн

Киплинг Редьярд Маўглi (на белорусском языке)

Джозэф Рэдзьярд Кiплiнг

Маўглi

З "Кнiгi Джунгляў"

Пераклаў С.Мiхальчук

БРАТЫ МАЎГЛI

Было сем гадзiн спякотнага вечара ў Сiянiйскiх гарах, калi Бацька Воўк прачнуўся пасля дзённага адпачынку, пачухаўся, пазяхнуў i выпрастаў адну за другой здранцвелыя лапы, праганяючы сон. Мацi Ваўчыха драмала, паклаўшы сваю вялiзную шэрую мысу на чацвярых ваўчанят, а тыя варочалiся i павiсквалi, i месяц асвятляў уваход у пячору, дзе жыла ўся сям'я.

- Уф! - сказаў Бацька Воўк. - Пара зноў на паляванне.

Ён ужо збiраўся спусцiцца скачкамi з гары, як раптам нiзенькi цень з калматым хвастом лёг на парог i занудзiў:

- Жадаю табе ўдачы, о Правадыр Ваўкоў! Удачы i моцных белых зубоў тваiм высакародным дзецям. Няхай яны нiколi не забываюць, што на свеце ёсць галодныя!

Гэта быў шакал, Падлiза Табакi, - а ваўкi Iндыi ставяцца з пагардай да Табакi за тое, што ён гойсае ўсюды, сее разлад, разносiць плёткi i не грэбуе анучамi i акраўкамi скуры, калi грабецца на вясковых сметнiках. I ўсё-такi ваўкi баяцца Табакi, бо ён часцей за ўсiх iншых звяроў у джунглях хварэе на шаленства i тады бегае па лесе i кусае ўсiх, хто толькi трапiцца яму насустрач. Нават тыгр уцякае i хаваецца, калi ашалее маленькi Табакi, бо нiчога горшага, чым шаленства, не можа здарыцца з дзiкiм зверам. У нас яно называецца вадабоязь, а звяры завуць яго "дзiванi" - шаленства - i ратуюцца ад яго ўцёкамi.

- Што ж, зайдзi i паглядзi сам, - суха сказаў Бацька Воўк. - Але ежы тут няма.

- Для ваўка няма, - сказаў Табакi, - але для такой нiкчэмнасцi, як я, i голая костка - сапраўдны баль. Нам, шакалам, няма чаго надта перабiраць.

Ён пракраўся ў глыбiню пячоры, знайшоў аленевую костку з рэшткамi мяса i, вельмi задаволены, сеў i пачаў з трэскам грызцi гэтую костку.

- Дзякуй за пачастунак, - сказаў ён i аблiзнуўся. - Якiя прыгожыя высакародныя дзецi! Якiя ў iх вялiкiя вочы! А яны ж яшчэ такiя маленькiя! Праўда, праўда, мне варта было б памятаць, што царскiя дзецi ад самых першых дзён ужо дарослыя.

А Табакi ж ведаў не горш за любога кожнага, што няма нiчога больш небяспечнага, як хвалiць дзяцей у вочы, i з прыемнасцю назiраў, як збянтэжылiся Мацi i Бацька Ваўкi.

Табакi сядзеў моўчкi, радуючыся таму, што наклiкаў на другiх бяду, потым злосна сказаў:

- Шэр-Хан, Вялiкi Тыгр, змянiў месца палявання. Ён будзе ўвесь гэты месяц паляваць тут, у гарах. Гэтак ён сам сказаў.

Шэр-Хан быў тыгр, якi жыў за дваццаць мiляў ад пячоры, каля ракi Вайнгангi.

- Не мае права! - сярдзiта пачаў Бацька Воўк. - Паводле Закону Джунгляў, ён не можа мяняць месца палявання, нiкога не папярэдзiўшы. Ён распудзiць усю дзiчыну на дзесяць мiляў навокал, а мне... мне цяпер трэба паляваць за дваiх.

- Мацi нездарма празвала яго Лангры (Кульгавы), - спакойна сказала Мацi Ваўчыха. - Ён ад самага нараджэння кульгае на адну нагу. Вось чаму ён палюе толькi на свойскую жывёлу. Жыхары паселiшчаў на берагах Вайнгангi злосныя на яго, а цяпер ён з'явiўся сюды, i ў нас пачнецца тое самае: людзi будуць ганяцца за iм па лесе, злавiць яго не здолеюць, а нам i нашым дзецям давядзецца ўцякаць куды вочы глядзяць, калi падпаляць траву. I праўда, нам ёсць за што дзякаваць Шэр-Хану!

- Цi не перадаць яму вашу падзяку? - спытаў Табакi.

- Вон адсюль! - агрызнуўся Бацька Воўк. - Вон! Iдзi паляваць са сваiм панам! Досыць ты набаламуцiў сёння.

- Я пайду, - спакойна адказаў Табакi. - Вы i самi хутка пачуеце голас Шэр-Хана ўнiзе, у зараснiку. Дарэмна я турбаваўся перадаваць вам гэтую навiну.

Бацька Воўк натапырыў вушы: унiзе, у далiне, што збягала да маленькай рэчкi, пачуўся сухi, злосны, адрывiсты, тужлiвы рык тыгра, якi нiчога не злавiў i анi не саромеўся таго, што ўсе джунглi пра гэта ведаюць.

- Дурань, - сказаў Бацька Воўк. - Пачынаць гэткiм шумам начную работу! Няўжо ён думае, што нашы аленi падобны на тлустых буйвалаў з Вайнгангi?

- Ш-ш! Ён палюе сёння не на буйвала i не на аленя, - сказала Мацi Ваўчыха. - Ён палюе на чалавека.

Рык перайшоў у глухое бурчанне, якое чулася нiбыта з усiх бакоў адразу. Гэта быў той рык, якi палохае дрывасекаў i цыганоў, што начуюць пад голым небам, а iншы раз прымушае iх бегчы проста ў лапы тыгру.

- На чалавека! - сказаў Бацька Воўк i выскалiў белыя зубы. - Хiба мала жукоў i жаб у сажалках, што яму спатрэбiлася есцi чалавечыну, ды яшчэ на нашай зямлi?

Закон Джунгляў, загады якога заўсёды на чым-небудзь грунтуюцца, дазваляе звярам паляваць на чалавека толькi тады, калi яны вучаць сваiх дзiцянят забiваць. Але i тады зверу няможна забiваць чалавека ў тых мясцiнах, дзе палюе яго зграя або племя. Услед за забойствам чалавека з'яўляюцца рана цi позна белыя людзi на сланах, са стрэльбамi i сотнi смуглых людзей з гонгамi, ракетамi i факеламi. I тады кепска даводзiцца ўсiм жыхарам джунгляў. А звяры кажуць, што чалавек - сама слабая i безабаронная з усiх жывых iстот i чапаць яго - ганьба для паляўнiчага. Яны гавораць таксама - i гэта праўда, - што людаеды з цягам часу паршывеюць i ў iх выпадаюць зубы.

Бурчанне ўзмацнiлася i закончылася грамавым "а-а-а!" тыгра, гатовага да скачка.

Потым пачулася выццё, не падобнае на тыгравае, - выццё Шэр-Хана.

- Ён прамахнуўся, - сказала Мацi Ваўчыха. - Чаму?

Бацька Воўк адбегся на некалькi крокаў ад пячоры i пачуў раззлаваны рык Шэр-Хана, якi варочаўся ў кустах.

- Гэты дурань апёк сабе лапы. I хапiла ж розуму скакаць у вогнiшча дрывасека! - чмыхнуў Бацька Воўк. - I Табакi з iм.

- Нехта падымаецца на гару, - сказала Мацi Ваўчыха, варухнуўшы адным вухам. - Падрыхтуйся.

Кусты ў гушчары злёгку зашамацелi, Бацька Воўк прысеў на заднiя лапы, гатовы скокнуць. I тут калi б вы назiралi за iм, дык убачылi б сама незвычайнае на свеце - як воўк спынiўся на сярэдзiне скачка. Ён кiнуўся ўперад, калi яшчэ не бачыў, на што кiдаецца, а потым крута спынiўся. Выйшла так, што ён падскочыў угору на чатыры цi пяць футаў i сеў на тое ж месца, дзе адарваўся ад зямлi.

- Чалавек! -агрызнуўся ён. - Чалавечае дзiцяня! Глядзi!

Проста перад iм, трымаючыся за адну з нiжэйшых галiнак, стаяла голенькае смуглае дзiця, якое, вiдаць, толькi што навучылася хадзiць, - мяккае, усё ў ямачках, маленечкi жывы камячок. Такое маленечкае дзiця яшчэ нi разу не заглядвала ў ваўчынае логава начною парой. Яно зiрнула ў вочы Бацьку Ваўку i засмяялася.

- Гэта i ёсць чалавечае дзiцяня? - спытала Мацi Ваўчыха. - Я iх нiколi не бачыла. Прынясi яго сюды.

Воўк, якi прывык насiць сваiх ваўчанят, можа, калi трэба, узяць у зубы яйка i не раздушыць яго; i хоць зубы Бацькi Ваўка сцiснулi спiнку дзiцяцi, на скуры малога не засталося нават драпiны, пасля таго як ён палажыў яго памiж ваўчанятамi.

- Якое маленькае! Зусiм голае, а якое смелае! - ласкава сказала Мацi Ваўчыха. (Дзiця працiскалася сярод ваўчанят блiжэй да цёплага бока.) - Вой! Яно смокча разам з астатнiмi! Дык вось яно якое, чалавечае дзiцяня! Ну калi ж гэта ваўчыца магла пахвалiцца, што сярод яе ваўчанят ёсць чалавечае дзiцяня!

- Я чуў, што гэта бывала i раней, але толькi не ў нашай Чарадзе i не за маю памяць, - сказаў Бацька Воўк. - Яно зусiм безвалосае, i я мог бы забiць яго адным плескачом. Зiрнi, яно глядзiць i не баiцца.

У пячоры пацямнела, святло месяца больш не прабiвалася ў яе: вялiзная квадратная галава i плечы Шэр-Хана загарадзiлi ўваход. Табакi павiскваў ззаду яго:

- Пане, пане, яно ўвайшло сюды!

- Шэр-Хан робiць нам вялiкi гонар, - сказаў Бацька Воўк, але вочы яго злосна блiснулi. - Што трэба Шэр-Хану?

- Маю здабычу! Чалавечае дзiцяня ўвайшло сюды, - сказаў Шэр-Хан. - Яго бацькi ўцяклi. Аддайце яго мне.

Шэр-Хан, як i гаварыў Бацька Воўк, скокнуў у вогнiшча дрывасека, апёк сабе лапы i цяпер ажно шалеў. Але Бацька Воўк добра ведаў, што ўваход у пячору занадта вузкi для тыгра. Нават там, дзе Шэр-Хан стаяў зараз, ён не мог варухнуць нi плячом, нi лапай. Яму было цесна, як чалавеку, якi надумаўся б распачаць бойку ў бочцы.

- Ваўкi - вольны народ, - сказаў Бацька Воўк. - Яны слухаюцца толькi Важака Чарады, а не нейкага паласатага людаеда. Чалавечае дзiцяня наша. Захочам, дык заб'ём яго i самi.

- "Захочам, захочам"! Што мне да таго? Клянуся буйвалам, якога я забiў, доўга мне яшчэ стаяць, уткнуўшыся носам у ваша сабачае логава, i чакаць таго, што мне належыць па праву? Гэта гавару я, Шэр-Хан!

Рык тыгра запоўнiў пячору грамавымi раскатамi. Мацi Ваўчыха скiнула з сябе ваўчанят, скокнула ўперад, i яе вочы, падобныя ў цемры на два зялёныя месячыкi, сустрэлiся з палаючымi вачамi Шэр-Хана.

- А адказваю я, Ракша (Дэман): чалавечае дзiцяня маё, Лангры, i застанецца ў мяне! Яго нiхто не заб'е. Яно будзе жыць i хадзiць на паляванне разам з Чарадой i бегаць разам з Чарадой! Сцеражыся, паляўнiчы на голых дзiцянят, рыбаед, забойца жаб, - прыйдзе час, яно паганяецца за табою! А цяпер выбiрайся вон, а то, клянуся аленем, якога я забiла (я не ем падлы), ты пойдзеш на той свет кульгавым на ўсе чатыры лапы, смаленая пачвара джунгляў! Вон адсюль!

Бацька Воўк здзiўлена глядзеў на яе. Ён паспеў забыцца пра той час, калi адваёўваў Мацi Ваўчыху ў адкрытым баi з пяццю ваўкамi, пра той час, калi яна бегала разам з Чарадой i нездарма мела мянушку "Дэман". Шэр-Хан не пабаяўся б Бацькi Ваўка, але з Мацi Ваўчыхай ён не асмельваўся схапiцца: ён вёдаў, што перавага на яе баку i што яна будзе бiцца не на жыццё, а на смерць. Парыкваючы, ён падаўся назад i, адчуўшы сябе на волi, зароў:

- На сваiм двары кожны сабака брэша! Паглядзiм, што скажа Чарада наконт прыёмыша з чалавечага племенi! Дзiцяня маё, i рана цi позна я яго з'ем, о вы, даўгахвостыя зладзеi!

Мацi Ваўчыха, цяжка дыхаючы, кiнулася на зямлю каля сваiх ваўчанят, а Бацька Воўк сказаў ёй сурова:

- На гэты раз Шэр-Хан кажа праўду: дзiцяня трэба паказаць Чарадзе. Ты ўсё-такi хочаш пакiнуць яго сабе, Мацi?

- Пакiнуць сабе? - цяжка паводзячы бакамi, сказала Ваўчыха. - Яно прыйшло да нас зусiм голае, уночы, адно, i ўсё ж яно не баялася! Зiрнi, яно ўжо адпiхнула адно з маiх ваўчанят! Гэты кульгавы мяснiк забiў бы яго i ўцёк на Вайнгангу, а людзi ў адплату разбурылi б наша логава. Пакiнуць яго? Так, я яго пакiну. Ляжы цiха, жабянятка! О Маўглi - бо Жабяняткам Маўглi я назаву цябе, прыйдзе час, калi ты пачнеш паляваць на Шэр-Хана, як ён паляваў на цябе.

- Але што скажа наша Чарада? - спытаў Бацька Воўк.

Закон Джунгляў гаворыць вельмi ясна, што кожны воўк, пасля таго як завядзе сям'ю, можа пакiнуць сваю Чараду. Але як толькi яго ваўчаняты падрастуць i стануць на ногi, ён павiнен прывесцi iх на Раду Чарады, якая збiраецца звычайна раз у месяц, у час поўнi, i паказаць усiм астатнiм ваўкам. Пасля гэтага ваўчаняты могуць бегаць, дзе iм захочацца, i пакуль яны не забiлi свайго першага аленя, няма апраўдання таму з дарослых ваўкоў, якi заб'е ваўчаня. Кара за гэта - смерць, калi толькi зловяць забойцу. Падумай з хвiлiну, i ты сам зразумееш, што так i павiнна быць.

Бацька Воўк пачакаў, пакуль яго ваўчаняты падраслi i пачалi бегаць, i ў адну з тых начэй, калi збiралася Чарада, павёў усiх ваўчанят, Маўглi i Мацi Ваўчыху на Скалу Рады. Гэта была вяршыня ўзгорка, усыпаная вялiкiмi валунамi, за якiмi магла схавацца цэлая сотня ваўкоў. Акела, вялiкi шэры воўк-адзiнец, абраны важаком усёй Чарады за сiлу i спрыт, ляжаў на скале, выцягнуўшыся на ўвесь рост. Пад скалой сядзела сорак з лiшнiм ваўкоў усiх узростаў i сама рознай масцi - ад сiвых, як барсукi, ветэранаў, што распраўлялiся адзiн на адзiн з буйвалам, да маладых чорных трацякоў, якiя ў думках лiчылi, што iм гэта таксама пад сiлу. Воўк-адзiнец ужо каля года быў iхнiм важаком. У юнацтве ён два разы трапляў у воўчую пастку, аднойчы людзi яго збiлi i кiнулi, бо парашылi, што ён здох, так што норавы i звычкi людзей былi яму знаёмыя. На Скале Рады амаль нiхто не размаўляў. Ваўчаняты кулялiся пасярэдзiне пляцоўкi, навокал сядзелi iхнiя бацькi i маткi. Час ад часу адзiн з дарослых ваўкоў нетаропка падымаўся, падыходзiў да якога-небудзь ваўчаняцi, пiльна глядзеў на яго i, бясшумна ступаючы, вяртаўся на сваё месца. Iншы раз мацi выпiхвала сваё ваўчаня на святло месяца, баючыся, што яго не заўважаць. Акела заклiкаў са свае скалы:

- Закон вам вядомы, закон вам вядомы! Глядзiце ж, о ваўкi!

I клапатлiвыя мацi падхоплiвалi:

- Глядзiце ж, глядзiце як след, о ваўкi!

Нарэшце - i Мацi Ваўчыха ўся натапырылася, калi падышла iх чарга, - Бацька Воўк выпiхнуў на сярэдзiну круга Жабянятка Маўглi. Маўглi сеў на зямлю, засмяяўся i пачаў забаўляцца каменьчыкамi, што паблiсквалi ў святле месяца.

Акела нi разу не ўзняў галавы, якую ён паклаў на пярэднiя лапы, толькi час ад часу ўсё гэтак жа паўтараў:

- Глядзiце, о ваўкi!

Глухi рык данёсся з-за скалы - голас Шэр-Хана:

- Дзiцяня маё! Аддайце яго мне! Навошта Вольнаму Народу чалавечае дзiцяня?

Але Акела нават i вухам не варухнуў. Ён сказаў толькi:

- Глядзiце, о ваўкi! Навошта Вольнаму Народу слухаць чужакоў? Глядзiце як след!

Ваўкi глуха загырчалi хорам, i адзiн з маладых чатырохгадовых ваўкоў у адказ Акелу паўтарыў пытанне Шэр-Хана:

- Навошта Вольнаму Народу чалавечае дзiцяня?

А Закон Джунгляў гаворыць, што калi пачынаецца спрэчка аб тым, цi можна прыняць дзiцяня ў Чараду, на яго карысць павiнны выказацца сама менш два ваўкi з Чарады, але не бацька i не мацi.

- Хто за гэтае дзiцяня? - спытаў Акела. - Хто з Вольнага Народа хоча гаварыць?

Адказу не было, i Мацi Ваўчыха падрыхтавалася да бою, якi, як яна ведала, будзе для яе апошнi, калi справа дойдзе да бойкi.

Тут падняўся на заднiя лапы i забурчаў адзiны звер iншай пароды, якога дапускаюць на Раду Чарады, - Балу, лянiвы буры мядзведзь, якi вучыць ваўчанят Закону Джунгляў, стары Балу, якi можа блукаць, дзе ён хоча, бо ён есць толькi арэхi, мёд i карэнне.

- Чалавечае дзiцяня? Ну што ж, - сказаў ён, - я за дзiцяня. Яно нiкому не зробiць шкоды. Я не майстар гаварыць, але кажу праўду. Няхай сабе яно бегае з Чарадой. Давайце прымем дзiцяня разам з iншымi. Я сам буду вучыць яго.

- Нам трэба яшчэ хто-небудзь, - сказаў Акела. - Балу сказаў сваё слова, а ён жа настаўнiк нашых ваўчанят. Хто яшчэ будзе гаварыць, апрача Балу?

Чорны цень лёг пасярод круга. Гэта была Багiра, чорная пантэра, чорная ўся спрэс, як чарнiла, але з меткамi, якiя, як ва ўсiх пантэр, вiдаць на святле, быццам лёгкi ўзор на муары. Усе ў джунглях ведалi Багiру, i нiхто не захацеў бы станавiцца ёй упоперак дарогi, бо яна была хiтрая, як Табакi, адважная, як дзiкi буйвал, i бясстрашная, як паранены слон. Затое голас у яе быў салодкi, як дзiкi мёд, што капае з дрэва, а шкурка мякчэйшая за пух.

- О Акела, i ты, Вольны Народ, - пракурняўкала яна, - на вашым сходзе ў мяне няма нiякiх правоў; але Закон Джунгляў гаворыць, што, калi пачынаецца спрэчка за новае дзiцяня, жыццё гэтага дзiцяняцi можна выкупiць. I ў Законе не гаворыцца, каму можна, а каму нельга плацiць гэты выкуп. Цi праўда гэта?

- Так! Так! - закрычалi маладыя ваўкi. Яны заўсёды былi галодныя. Слухайце Багiру! За дзiцяня можна ўзяць выкуп. Такi Закон.

- Я ведаю, што не маю права гаварыць тут, i прашу ў вас дазволу.

- Дык гавары ж! - закрычала дваццаць галасоў адразу.

- Сорамна забiваць безвалосае дзiцяня. Апрача таго, яно будзе цудоўнай забаўкай для вас, як падрасце. Балу закiнуў за яго слоўца. А я да слова Балу дадам буйвала, тлустага, толькi што забiтага ўсяго за паўмiлi адсюль, калi вы прымеце чалавечае дзiцяня ў Чараду, як належыць паводле Закону. Хiба гэта так цяжка?

Тут узняўся шум, i дзесяткi галасоў закрычалi разам:

- Што за бяда? Яно памрэ ў час зiмовых дажджоў. Яго спапялiць сонца. Што можа зрабiць нам голае жабяня? Няхай бегае з Чарадой. А дзе буйвал, Багiра? Давайце прымем дзiцяня!

Маўглi па-ранейшаму забаўляўся каменьчыкамi i не бачыў, як ваўкi адзiн за другiм падыходзiлi i аглядалi яго. Нарэшце ўсе яны пайшлi з узгорка па забiтага буйвала, i засталiся толькi Акела, Багiра, Балу i сям'я Жабяняцi Маўглi. Шэр-Хан усё яшчэ роў у цемры - ён вельмi раззлаваўся, што Маўглi не аддалi яму.

- Так, так, равi мацней! - сказала Багiра сабе ў вусы. - Прыйдзе час, калi гэтае галышаня прымусiць цябе раўцi iншым голасам, або я зусiм не разбiраюся ў людзях.

- Добра мы зрабiлi! - сказаў Акела. - Людзi i iх дзiцяняты вельмi разумныя. Калi-небудзь Маўглi стане нам памочнiкам.

- Ага, памочнiкам у цяжкую часiну, бо нiхто не можа быць важаком Чарады вечна, - сказала Багiра.

Акела нiчога не адказаў. Ён думаў пра той час, якi надыходзiць для кожнага важака Чарады, калi сiла паступова пакiдае яго. Ваўкi забiваюць важака, калi ён зусiм аслабее, а на яго месца становiцца новы важак, каб з цягам часу таксама быць забiтым.

- Вазьмi дзiцяня, - сказаў ён Бацьку Ваўку, - i выхоўвай яго, як належыць выхоўваць сыноў Вольнага Народа.

Так Жабянятка Маўглi быў прыняты ў Сiянiйскую Чараду - за буйвала i добрае слова Балу.

Цяпер вам давядзецца прапусцiць ажно дзесяць цi адзiнаццаць гадоў i хiба толькi здагадвацца пра тое, якiм незвычайным жыццём жыў Маўглi сярод ваўкоў, бо калi пра яго напiсаць падрабязна, выйшла б многа-многа кнiг. Ён рос разам з ваўчанятамi, хоць яны, вядома, сталi дарослымi ваўкамi куды раней, чым ён выйшаў з малалецтва, i Бацька Воўк вучыў яго свайму рамяству i тлумачыў усё, што адбываецца ў джунглях. I таму кожны шолах у траве, кожны павеў цёплага начнога ветрыку, кожны крык савы над галавой, кожны рух кажана, што на ляту зачапiўся кiпцюрыкамi за галiнку дрэва, кожны ўсплёск маленькай рыбкi ў сажалцы вельмi шмат значылi для Маўглi. Калi ён нiчому не вучыўся, ён драмаў, седзячы на сонцы, еў i зноў засынаў. Калi яму бывала горача i хацелася асвяжыцца, ён плаваў у лясных азёрах; а калi яму хацелася мёду цi арэхаў (ад Балу ён даведаўся, што мёд i арэхi гэткiя ж смачныя, як i сырое мяса), ён лез па iх на дрэва - Багiра паказала яму, як гэта робiцца. Багiра расцягвалася на суку i клiкала:

- Iдзi сюды, Маленькi Брат!

Спачатку Маўглi чапляўся за сукi, як звярок-лянiвец, а потым навучыўся скакаць з галiны на галiну амаль гэтак жа смела, як шэрая малпа. На Скале Рады, калi збiралася Чарада, у яго таксама было сваё месца. Там ён прыкмецiў, што нiводзiн воўк не можа вытрымаць яго пiльны позiрк i апускае вочы перад iм, i тады, дзеля пацехi, ён пачаў пiльна глядзець на ваўкоў. Здаралася, ён выцягваў сваiм сябрам стрэмкi з лап - ваўкi вельмi пакутуюць ад калючак i дзядоўнiку, што ўпiваюцца ў iх шкуру. Начамi ён спускаўся з узгоркаў на апрацаваныя палеткi i з цiкаўнасцю сачыў за людзьмi ў хацiнах, але не адчуваў да iх даверу. Багiра паказала яму квадратную скрынку са спускнымi дзверцамi, так хiтра схаваную ў гушчары, што Маўглi сам ледзь не трапiў у яе, i сказала, што гэта пастка. Больш за ўсё ён любiў хадзiць з Багiрай у цёмную, гарачую глыбiню лесу, засынаць там на ўвесь дзень, а ўночы глядзець, як палюе Багiра. Яна забiвала направа i налева, калi была галодная. Гэтак жа рабiў i Маўглi. Але калi хлопчык падрос i пачаў усё разумець, Багiра сказала яму, каб ён нiколi не чапаў свойскую жывёлу, бо за яго заплацiлi выкуп Чарадзе, забiўшы буйвала.

- Усе джунглi твае, - гаварыла Багiра. - Ты можаш паляваць на любую дзiчыну, якая табе пад сiлу, але за таго буйвала, якi выкупiў цябе, ты не павiнен чапаць нiякай свойскай жывёлы, нi маладой, нi старой. Такi Закон Джунгляў.

I Маўглi слухаўся безагаворачна.

Ён рос i рос - дужым, якiм i павiнен расцi хлопчык, якi мiмаходам вучыцца ўсяму, што трэба ведаць, нават не думаючы, што вучыцца, i клапоцiцца толькi пра тое, каб здабыць сабе ежу.

Мацi Ваўчыха аднойчы сказала яму, што Шэр-Хану нельга давяраць i што калi-небудзь яму давядзецца забiць Шэр-Хана. Ваўчаня нi на хвiлiну не забылася б пра гэтую параду, а Маўглi забыўся, бо быў усяго толькi хлопчык, хоць i назваў бы сябе ваўком, калi б умеў гаварыць на чалавечай мове.

У джунглях Шэр-Хан пастаянна станавiўся яму ўпоперак дарогi, бо Акела ўсё старэў i слабеў, а кульгавы тыгр за гэты час паспеў пасябраваць з маладымi ваўкамi Сiянiйскай Чарады. Яны хадзiлi за iм па пятах, чакаючы аб'едкаў, чаго Акела не дапусцiў бы, калi б па-ранейшаму меў уладу. А Шэр-Хан лiслiвiў перад ваўчанятамi: ён дзiвiўся, як гэта такiя смелыя маладыя паляўнiчыя дазваляюць камандаваць сабою здыхлi ваўку i чалавечаму дзiцяняцi. "Я чуў, - не раз гаварыў ШэрХан, - быццам на Радзе вы не асмельваецеся паглядзець яму ў вочы". I маладыя ваўкi злосна гыркалi i натапырвалi поўсць.

Багiры, якая ўсё бачыла i ўсё чула, было вядома сёе-тое наконт гэтага, i некалькi разоў яна адкрыта гаварыла Маўглi, што Шэр-Хан заб'е яго калi-небудзь. Але Маўглi толькi смяяўся i адказваў:

- У мяне ёсць Чарада, i ў мяне ёсць ты. Ды i Балу, якi ён нi лянiвы, а можа ж дзеля мяне стукнуць каго-небудзь лапай. Чаго ж мне баяцца?

Быў вельмi спякотны дзень, калi новая думка запала ў галаву Багiры, мусiць, яна пачула што-небудзь. Можа, ёй гаварыў пра гэта дзiкабраз Сахi, але неяк раз, калi яны забралiся разам з Маўглi глыбока ў гушчар лесу i хлопчык улёгся, паклаўшы галаву на прыгожую чорную спiну пантэры, яна сказала яму:

- Маленькi Брат, колькi разоў я гаварыла табе, што Шэр-Хан твой вораг?

- Столькi разоў, колькi арэхаў на гэтай пальме, - адказаў Маўглi, якi, само сабой зразумела, не ўмеў лiчыць. - Ну i што з таго? Мне хочацца спаць, Багiра, а Шэр-Хан - гэта ўсяго толькi доўгi хвост ды гучны голас, накшталт паўлiна Мора.

- Зараз не час спаць!.. Балу гэта ведае, ведаю я, ведае ўся Чарада, ведае нават сама дурны алень. I Табакi табе гэта гаварыў таксама.

- Ха-ха! - сказаў Маўглi. - Табакi прыходзiў да мяне нядаўна, грубiянiў, гаварыў, што я безвалосы шчанюк, не ўмею нават выкопваць земляныя арэхi, але я злавiў яго за хвост i стукнуў разы два аб пальму, каб ён паводзiў сябе больш далiкатна.

- Ты зрабiў кепска: Табакi хоць i баламут, але ведае шмат такога, што датычыцца якраз цябе. Расплюшч вочы, Маленькi Брат. Шэр-Хан не смее забiць цябе ў джунглях, але не забывай, што Акела вельмi стары. Хутка прыйдзе такi дзень, калi ён не здолее забiць буйвала, i тады ўжо не будзе важаком. Тыя ваўкi, што бачылi цябе на Скале Рады, таксама састарылiся, а маладых кульгавы тыгр пераканаў, што чалавечаму дзiцяняцi не месца ў Воўчай Чарадзе. Мiне няшмат часу, i ты станеш чалавекам.

- А што такое чалавек? Хiба яму нельга бегаць са сваiмi братамi? - спытаў Маўглi. - Я нарадзiўся ў джунглях, я слухаўся Закону Джунгляў, i няма нiводнага ваўка ў Чарадзе, у якога я не выцягнуў бы стрэмкi. Усе яны - мае браты!

Багiра выцягнулася на ўвесь рост i заплюшчыла вочы.

- Маленькi Брацiк, - сказала яна, - памацай у мяне пад скiвiцай.

Маўглi працягнуў сваю дужую смуглую руку i на шаўкавiстай шыi Багiры, там, дзе пад блiскучай поўсцю перакочваюцца вялiзныя мускулы, намацаў маленькую лысiнку.

- Нiхто ў джунглях не ведае, што я, Багiра, нашу гэтую метку - след нашыйнiка. Але я нарадзiлася сярод людзей. Маленькi Брат, сярод людзей памерла мая мацi - у звярынцы каралеўскага палаца ва Ўдайпуры. Таму я i заплацiла за цябе выкуп на Радзе, калi ты быў яшчэ маленькiм голым дзiцянём. Так, я таксама нарадзiлася сярод людзей. Змоладу я не бачыла джунгляў. Мяне кармiлi за кратамi, з жалезнай мiскi, але вось аднойчы ўночы я адчула, што я - Багiра, пантэра, а не забаўка чалавека. Адным ударам лапы я зламала гэты недарэчны замок i ўцякла. I таму, што я ведаю чалавечыя звычкi, у джунглях мяне баяцца больш, чым Шэр-Хана. Хiба гэта няпраўда?

- Праўда, - сказаў Маўглi, - усе джунглi баяцца Багiры, усе, апрача Маўглi.

- О, ты - чалавечае дзiцяня, - сказала чорная пантэра вельмi пяшчотна. - I як я вярнулася ў свае джунглi, так i ты павiнен урэшце вярнуцца да людзей, да сваiх братоў, калi толькi цябе не заб'юць на Радзе.

- Але за што камусьцi забiваць мяне? - спытаў Маўглi.

- Зiрнi на мяне, - сказала Багiра.

I Маўглi пiльна паглядзеў ёй у вочы. Вялiкая пантэра не вытрымала i адвярнулася.

- Вось за што, - сказала яна, i лiсце зашамацела пад яе лапай. - Нават я не магу глядзець табе ў вочы, а я ж нарадзiлася сярод людзей i люблю цябе, Маленькi Брат. Другiя цябе ненавiдзяць за тое, што не могуць вытрымаць твой позiрк, за тое, што ты разумны, за тое, што ты выцягваеш у iх стрэмкi з лап, за тое, што ты чалавек.

- Я нiчога гэтага не ведаў, - панура прамовiў Маўглi i насупiў густыя чорныя бровы.

- Што гаворыць Закон Джунгляў? Спачатку стукнi, потым падавай голас. Па адной тваёй бестурботнасцi яны пазнаюць, што ты чалавек. Будзь жа разважлiвы i асцярожны. Сэрца падказвае мне, што калi Акела дасць маху на наступным паляваннi - а яму з кожным разам становiцца ўсё цяжэй i цяжэй забiваць, ваўкi перастануць слухацца яго i цябе. Яны збяруць на Скале Рады Народ Джунгляў, i тады... тады... Я ведаю, што рабiць! - крыкнула Багiра i падхапiлася. - Iдзi хутчэй унiз, у далiну, у хацiны людзей, i дастань у iх Чырвоную Кветку. У цябе будзе тады саюзнiк дужэйшы за мяне, i за Балу, i за тых ваўкоў Чарады, якiя любяць цябе. Дастань Чырвоную Кветку!

Чырвонай Кветкай Багiра называла агонь, бо нiводзiн звер у джунглях не назаве агонь яго сапраўдным iменем. Усе звяры смяртэльна баяцца агню i прыдумваюць сотнi iмёнаў, абы толькi не называць яго сапраўдным iменем.

- Чырвоную Кветку? - сказаў Маўглi. - Яна расце перад хацiнамi на змярканнi. Я дастану яе.

- От гэта гаворыць дзiця чалавека! - з гордасдю сказала Багiра. - Не забудзь, што гэтая кветка расце ў маленькiх гаршках. Раздабудзь яе як мага хутчэй i трымай пры сабе, пакуль яна не спатрэбiцца.

- Добра! - сказаў Маўглi. - Я iду. Але цi ўпэўнена ты, о мая Багiра, - ён абвiў рукою яе цудоўную шыю i зазiрнуў глыбока ў вялiкiя вочы, - цi ўпэўнена ты, што ўсё гэта хiтрыкi Шэр-Хана?

- Так, клянуся зламаным замком, якi вызвалiў мяне, Маленькi Брат!

- Тады клянуся буйвалам, што выкупiў мяне, я заплачў за гэта Шэр-Хану спаўна, а можа, нават i з лiшкам, - сказаў Маўглi i памчаўся прэч.

"Вось чалавек! У гэтым вiдаць чалавек, - сказала сама сабе Багiра i легла зноў. - О Шэр-Хан, не ў добрую часiну надумаўся ты паляваць на Жабянятка дзесяць гадоў назад!"

А Маўглi быў ужо далёка-далёка ў лесе. Ён бег з усiх ног, i сэрца ў iм палала. Ён дабег да пячоры, калi ўжо слаўся вячэрнi туман. Маўглi спынiўся, каб адсапцiся, i паглядзеў унiз, у далiну. Ваўчанят не было дома, але Мацi Ваўчыха па дыханнi свайго Жабяняцi зразумела, што Маўглi нечым усхваляваны.

- Што здарылася, сынок? - спытала яна.

- Шэр-Хан, нiбы кажан, разносiць плёткi, - абазваўся ён. - Я iду сёння на паляванне на ўзараныя палеткi.

I ён рынуўся ўнiз, праз кусты, да ракi на дне далiны, але адразу спынiўся, бо пачуў выццё Чарады, якая выйшла на паляванне. Ён пачуў i стогн загнанага аленя, i яго пырханне, калi алень павярнуўся, каб абараняцца. Потым пачулася злоснае, лютае дзяўканне маладых ваўкоў:

- Акела! Акела! Няхай воўк-адзiнец пакажа сваю сiлу! Дарогу Важаку Чарады! Скачы, Акела!

Мусiць, воўк-адзiнец скочыў i прамахнуўся, бо Маўглi пачуў, як ляснулi яго зубы, i кароткi вiск, калi алень збiў Акелу з ног пярэднiм капытом.

Маўглi больш не чакаў, а кiнуўся бегма ўперад. Неўзабаве пачалiся засеяныя палеткi, дзе жылi людзi, i выццё ззаду ў яго чулася ўсё слабей i слабей, усё больш глуха i глуха.

- Багiра казала праўду, - прашаптаў ён, задыхаючыся, i скруцiўся ў клубок на кучы травы пад акном хацiны. - Заўтра рашаючы дзень i для мяне i для Акелы.

Потым, прытулiўшыся тварам да акна, ён пачаў глядзець на агонь у ачагу. Ён бачыў, як жонка аратага ўставала ўночы i падкладвала ў агонь нейкiя чорныя кавалкi, а калi надышла ранiца i над зямлёй папоўз халодны беды туман, ён убачыў, як дзiця ўзяло аплецены гаршчок, абмазаны знутры глiнаю, напоўнiла яго вугалямi i, накрыўшы коўдрай, пайшло кармiць жывёлу ў хляве.

- I ўсяго толькi? - сказаў Маўглi. - Калi нават такое малое гэта ўмее, дык баяцца няма чаго.

I ён павярнуў за вугал, насустрач хлопчыку, выхапiў гаршчок у яго з рук i знiк у тумане, а хлопчык заплакаў з перапуду.

- Людзi вельмi падобныя на мяне, - сказаў Маўглi i пачаў раздзьмухваць вугалi, як гэта рабiла жанчына. - Калi Чырвоную Кветку не кармiць, яна памрэ. - I Маўглi накiдаў галiнак i кавалачкаў сухой кары на чырвонае вуголле.

На паўдарозе пад гару ён сустрэў Багiру. Ранiшняя раса паблiсквала на яе шкуры, нiбы месячныя каменьчыкi.

- Акела прамахнуўся, - сказала яму пантэра. - Яны забiлi б яго ўчора ўночы, але iм патрэбен яшчэ i ты. Яны шукалi цябе на ўзгорку.

- Я быў на ўзараных палетках. Я гатовы. Глядзi! - Маўглi падняў над галавою гаршчок з вугалямi.

- Добра! Вось што: мне даводзiлася бачыць, як людзi соваюць туды сухую галiну, i на яе канцы расцвiтае Чырвоная Кветка. Ты не баiшся?

- Не! Чаго мне баяцца? Цяпер я прыпамiнаю, калi толькi гэта не сон: як я яшчэ не быў ваўком, я часта ляжаў каля Чырвонай Кветкi, i мне было добра i цёпла.

Увесь гэты дзень Маўглi правёў у пячоры; ён пiльнаваў гаршчок з агнём i соваў у яго сухiя галiнкi, правяраючы, што атрымаецца. Ён знайшоў такую галiну, якою застаўся задаволены, i ўвечары, калi Табакi падышоў да пячоры i вельмi груба сказаў, што Маўглi патрабуюць на Скалу Рады, ён засмяяўся i смяяўся гэтак доўга, што Табакi ўцёк. Тады Маўглi, усё яшчэ смеючыся, падаўся на Раду.

Акела, воўк-адзiнец, ляжаў каля сваёй скалы ў знак таго, што месца важака Чарады вольнае, а Шэр-Хан са зграяй сваiх прыхвасняў разгульваў узад i ўперад, яўна задаволены. Багiра ляжала побач з Маўглi, а Маўглi трымаў памiж каленяў гаршчок з вугалямi. Калi ўсе сабралiся, Шэр-Хан пачаў гаварыць, на што ён нiколi б не адважыўся, калi б Акела быў у росквiце сiлы.

- Ён не мае права! - шапнула Багiра. - Так i скажы. Ён сабачы сын, ён спалохаецца.

Маўглi ўсхапiўся на ногi.

- Вольны Народ! - крыкнуў ён. - Хiба Шэр-Хан Важак Чарады? Хiба тыгр можа быць нашым важаком?

- Месца ж важака яшчэ не занята, а мяне прасiлi гаварыць... - пачаў Шэр-Хан.

- Хто цябе прасiў? - сказаў Маўглi. - Няўжо мы ўсе шакалы, каб поўзаць перад гэтым мяснiком? Чарада сама выбера важака, гэта чужых не датычыцца.

Пачулiся крыкi:

- Маўчы, чалавечае дзiцяня!

- Не, няхай гаворыць! Маўглi захоўваў наш Закон!

I нарэшце старыя гыркнулi:

- Няхай гаворыць Мёртвы Воўк!

Калi Важак Чарады выпусцiў сваю здабычу, яго называюць Мёртвым Ваўком да самай смерцi, якой не даводзiцца доўга чакаць.

Акела нехаця падняў сiвую галаву:

- Вольны Народ i вы, шакалы Шэр-Хана! Дванаццаць гадоў я вадзiў вас на паляванне i з палявання, i за гэты час нiводзiн з вас не трапiў у пастку i не быў пакалечаны. А цяпер я прамахнуўся. Вы ведаеце, як гэта было падстроена. Вы ведаеце, што мне падвялi свежага аленя для таго, каб мая слабасць стала вiдавочнай. Гэта было ўмела зроблена. Вы маеце права забiць мяне тут, на Скале Рады. I таму я пытаюся: хто з вас падыдзе i прыкончыць ваўка-адзiнца? Паводле Закону Джунгляў я маю права патрабаваць, каб вы падыходзiлi па адным.

Настала доўгае маўчанне. Нiводзiн воўк не асмельваўся распачаць смяртэльны бой з Акелам.

Потым Шэр-Хан зароў:

- Навошта нам гэты бяззубы дурань? Ён i так памрэ! А вось чалавечае дзiцяня зажылося на свеце. Вольны Народ, яно з самага пачатку было маёй здабычай. Аддайце яго мне. Мне агiдна бачыць, што ўсе вы быццам страцiлi розум з iм. Яно дзесяць гадоў баламуцiла джунглi. Аддайце яго мне, iнакш я заўсёды буду паляваць тут, а вам не пакiну нават голай косткi. Яно чалавек i дзiця чалавека, i я ўсiм сэрцам ненавiджу яго!

Тады больш за палову Чарады завыла:

- Чалавек! Чалавек! Навошта нам чалавек! Няхай iдзе да сваiх!

- I ўзнiме супраць нас усiх людзей у вёсках! - крыкнуў Шэр-Хан. - Не, аддайце яго мне! Гэта чалавек, i нiхто з нас не асмельваецца глядзець яму ў вочы.

Акела зноў падняў галаву i сказаў:

- Ён еў разам з намi. Ён спаў разам з намi. Ён заганяў для нас дзiчыну. Ён нi разу не парушыў Закону Джунгляў.

- Мала таго: калi яго прымалi ў Чараду, у плату за яго я аддала буйвала. Буйвал каштуе не дужа шмат, але гонар Багiры, магчыма, каштуе таго, каб за яго бiцца, - правуркатала Багiра сама мяккiм голасам.

- Буйвал, аддадзены дзесяць гадоў назад! - агрызнулася Чарада. - Што нам да костак, якiм ужо дзесяць гадоў?

- Або да таго, каб трымаць сваё слова? - сказала Багiра i ашчэрыла белыя зубы. - Нездарма вы называецеся Вольным Народам!

- Нiводная чалавечае дзiцяня не можа жыць з Народам Джунгляў! - завыў Шэр-Хан. - Аддайце яго мне!

- Ён наш брат па ўсiм, апрача крывi, - гаварыў далей Акела, - а вы хочаце забiць яго тут! I праўда, зажыўся я на свеце! Адны з вас нападаюць на свойскую жывёлу, а другiя, падвучаныя Шэр-Ханам, як я чуў, бадзяюцца цёмнай ноччу па вёсках i крадуць дзяцей з парогаў хацiн. Таму я ведаю, што вы баязлiўцы, i да баязлiўцаў звяртаюся цяпер. Я хутка памру, i жыццё маё не мае цаны, а не - дык я аддаў бы яго за жыццё чалавечага дзiцяняцi. Але дзеля гонару Чарады, пра якi вы паспелi забыцца без важака, я абяцаю вам, што не ўкушу вас нi разу, як прыйдзе мой час памiраць, калi толькi вы дасце чалавечаму дзiцяняцi спакойна пайсцi да сваiх. Я памру без бою. Гэта ўратуе для Чарады не менш чым тры жыццi. Больш я нiчога не магу зрабiць, але, калi хочаце, пазбаўлю вас ад ганьбы - забiць брата, за якiм няма вiны, брата, якога прынялi ў Чараду, паводле Закону Джунгляў.

- Ён чалавек!.. Чалавек!.. Чалавек! - завыла ўся Чарада.

I больш за палавiну Чарады перабегла да Шэр-Хана, якi пачаў паляпваць па зямлi хвастом.

- Цяпер усё ў тваiх руках, - сказала Багiра Маўглi. - Мы цяпер можам толькi бiцца.

Маўглi выпрастаўся на ўвесь рост, з гаршком у руках. Потым разгарнуў плечы i пазяхнуў проста ў твар Радзе, але ў душы ён быў сам не свой ад злосцi i гора, бо ваўкi, па сваёй воўчай звычцы, нiколi не гаварылi Маўглi, што ненавiдзяць яго.

- Слухайце, вы! - крыкнуў ён. - Увесь гэты сабачы брэх непатрэбны. Вы столькi разоў гаварылi мне сёння, што я чалавек (а з вамi я на ўсё жыццё застаўся б ваўком), што я i сам адчуў праўду вашых слоў. Я стану называць вас не братамi, а сабакамi, як i належыць чалавеку. Не вам гаварыць, чаго вы хочаце i чаго вы не хочаце, - гэта мой клопат! А каб вам лепей было вiдаць, я, чалавек, прынёс сюды Чырвоную Кветку, якой вы, сабакi, баiцеся.

Ён шпурнуў на зямлю гаршчок, гарачыя вугалi падпалiлi сухi мох, i ён загарэўся яркiм полымем. Уся Рада адскочыла назад перад языкамi полымя. Маўглi сунуў у агонь сухi сук, так што дробныя галiнкi ўспыхнулi i затрашчалi, потым закруцiў iм над галавой, разганяючы натапыраных ад страху ваўкоў.

- Ты - гаспадар становiшча, - сказала Багiра шэптам. - Выратуй Акелу ад смерцi. Ён заўсёды быў табе сябрам.

Акела, пануры стары воўк, якi нiколi ў жыццi не прасiў лiтасцi, цяпер з мальбою зiрнуў на Маўглi, а той стаяў у святле ад палаючай галiны, увесь голы, з растрапанымi на плячах доўгiмi чорнымi валасамi, i ценi скакалi i мiтусiлiся вакол яго.

- Так! - сказаў Маўглi, павольна азiраючыся навокал. - Бачу, што вы сабакi. Я iду ад вас да свайго народа - калi гэта мой народ. Джунглi цяпер не для мяне, я павiнен забыць вашу мову i вашу дружбу, але я ўсё ж буду больш лiтасцiвы, чым вы. Я быў вашым братам ва ўсiм, апрача крывi, i таму абяцаю вам, што, калi стану чалавекам сярод людзей, я не здраджу вам перад людзьмi, як вы здрадзiлi мне.

Ён пiхнуў вогнiшча нагой, i ўгору паляцелi iскры.

- Памiж намi, ваўкамi адной Чарады, не будзе вайны. Аднак, перш чым пайсцi, трэба заплацiць доўг, - дадаў ён.

Маўглi падышоў блiжэй да таго месца, дзе сядзеў Шэр-Хан, няўцямна мiргаючы на агонь, i схапiў яго за кутасiк на падбародку. Багiра падалася за iм на ўсякi выпадак.

- Устань, сабака! - крыкнуў Маўглi. - Устань, калi гаворыць чалавек, а то я падсмалю табе шкуру!

Шэр-Хан прыцiснуў вушы да галавы i заплюшчыў вочы, бо палаючы сук быў вельмi блiзка.

- Гэты забойца жывёлы гаварыў, што заб'е мяне на Радзе, бо не паспеў забiць мяне ў маленстве... Вось так i вось так мы б'ём сабаку, калi становiмся людзьмi. Варухнi толькi вусам, Кульгавы, i я заганю табе ў горла Чырвоную Кветку.

Ён бiў Шэр-Хана па галаве палаючай галiнай, i тыгр скуголiў i стагнаў ад смяртэльнага страху.

- Фэ! Цяпер iдзi прэч, смаленая кошка! Але памятай: калi я наступны раз прыйду на Скалу Рады, я прыйду са шкурай Шэр-Хана на галаве... Цяпер вось што, Акела вольны жыць, дзе яму хочацца. Вы яго не заб'яце, бо я гэтага не хачу. Не думаю таксама, што вы доўга яшчэ будзеце сядзець тут, высалапiўшы языкi, нiбы важныя асобы, а не сабакi, якiх я ганю прэч, вось так! Вон, вон!

Канец сука раз'юшана палаў. Маўглi раздаваў удары направа i налева па крузе, а ваўкi разбягалiся з выццём, несучы на сваёй шкуры гарачыя iскры. Пад канец на скале засталiся толькi Акела, Багiра i, можа, дзесятак ваўкоў, што перайшлi на бок Маўглi. I тут штосьцi пачало пячы Маўглi знутры, як нiколi ў жыццi не пякло. У яго заняло дух, ён заплакаў, i слёзы пацяклi па яго шчоках.

- Што гэта такое? Што гэта? - гаварыў ён. - Я не хачу iсцi з джунгляў, i я не ведаю, што са мной робiцца. Я памiраю, Багiра?

- Не, Маленькi Брат, гэта толькi слёзы, якiя бываюць у людзей, - адказала Багiра. - Цяпер я ведаю, што ты чалавек i ўжо не дзiцяня больш.. З гэтага часу джунглi не для цябе... Няхай цякуць, Маўглi. Гэта толькi слёзы, усяго толькi слёзы.

I Маўглi сядзеў i плакаў так, быццам сэрца яго разрывалася, бо ён плакаў упершыню ў жыццi.

- Цяпер, - сказаў ён, - я пайду да людзей. Але спачатку я павiнен развiтацца з маёй мацi.

I ён пайшоў да пячоры, дзе Мацi Ваўчыха жыла з Бацькам Ваўком, i плакаў, уткнуўшыся ў яе шкуру, а чацвёра ваўчанят жаласна вылi.

- Вы не забудзеце мяне? - спытаў Маўглi.

- Нiколi, пакуль можам iсцi па следзе! - сказалi ваўчаняты. - Прыходзь да падножжа ўзгорка, як станеш чалавекам, i мы будзем гаварыць з табой або прыйдзем на палеткi i будзем гуляць з табою ўночы.

- Прыходзь хутчэй! - сказаў Бацька Воўк. - О Мудрае Жабянятка, прыходзь хутчэй, бо мы з тваёй мацi ўжо старыя.

- Прыходзь хутчэй, мой голы сынок, - сказала Мацi Ваўчыха, - бо ведай, дзiця чалавека, я люблю цябе больш, чым сваiх ваўчанят.

- Прыйду абавязкова, - сказаў Маўглi. - Прыйду для таго, каб пакласцi шкуру Шэр-Хана на Скалу Рады. Не забывайце мяне! Скажыце ўсiм у джунглях, каб не забывалi мяне!

Пачынала днець, калi Маўглi спусцiўся з узгорка ў далiну, насустрач тым таямнiчым iстотам, якiя завуцца людзьмi.

ПАЛЯВАННЕ КАА

Усё, пра што тут расказана, адбылося задоўга да таго, як Маўглi быў прагнаны з Сiянiйскай Чарады i адпомсцiў за сябе тыгру Шэр-Хану. Гэта здарылася ў той час, калi мядзведзь Балу навучаў яго Закону Джунгляў. Вялiкi i важны буры мядзведзь радаваўся здольнасцям вучня, бо ваўчаняты звычайна вывучаюць з Закону Джунгляў толькi тое, што патрэбна iх Чарадзе i племенi, i ўцякаюць ад настаўнiка пасля таго, як запомняць паляўнiчы верш: "Ногi ступаюць без шуму, вочы бачаць у цемры, вушы чуюць, як варушыцца вецер у сваiм берлагу, зубы вострыя i белыя - вось прыкметы нашых братоў, апрача шакала Табакi i гiены, якiх мы ненавiдзiм". Але Маўглi, як дзiцяняцi чалавека, трэба было ведаць куды больш.

Iншы раз чорная пантэра Багiра, гуляючы па джунглях, заходзiла паглядзець, якiя поспехi ў яе любiмца. Муркаючы, яна ўкладвалася на адпачынак пад дрэвам i слухала, як Маўглi адказвае мядзведзю свой урок. Хлопчык лазiў па дрэвах гэтак жа добра, як плаваў, а плаваў гэтак жа добра, як бегаў, i Балу, настаўнiк Закону, навучаў яго ўсiм законам лесу i вады: як адрознiць гнiлы сук ад моцнага; як ветлiва загаварыць з дзiкiмi пчоламi, калi сустрэнеш рой на дрэве; што сказаць кажану Мангу, калi патрывожыш яго сон апоўднi сярод галiн; i як супакоiць вадзяных змеяў, перш чым акунуцца ў затоку. Народ Джунгляў не любiць, каб яго непакоiлi, i кожны гатовы кiнуцца на няпрошанага госця. Маўглi вывучыў i Паляўнiчы Поклiч Чужынца, якi трэба паўтараць шмат разоў, пакуль на яго не адкажуць, калi палюеш у чужых мясцiнах. Гэты поклiч у перакладзе азначае: "Дазвольце мне папаляваць тут, бо я галодны", i на яго адказваюць: "Палюй дзеля пражытку, але не дзеля пацехi".

З гэтага вiдаць, колькi Маўглi даводзiлася вывучваць на памяць, i ён вельмi стамляўся паўтараць па сто разоў адно i тое ж. Але Балу правiльна сказаў аднойчы Багiры, пасля таго як Маўглi, атрымаўшы плескача, раззлаваўся i ўцёк:

- Дзiцяня чалавека ёсць дзiцяня чалавека, i яму трэба ведаць усе Законы Джунгляў.

- Але падумай, якi ён маленькi, - запярэчыла Багiра, якая распесцiла б Маўглi, калi б даць ёй волю. - Хiба можа такая маленькая галоўка змясцiць усе твае павучаннi?

- А хiба ў джунглях дастаткова быць маленькiм, каб цябе не забiлi? Не! Таму я i вучу яго ўсiм законам; таму i б'ю яго, зусiм злёгку, калi ён забывае ўрок.

- "Злёгку"! Што ты разумееш у гэтым, Жалезная Лапа? - прабурчала Багiра. Сёння ў яго ўвесь твар у сiняках ад твайго "злёгку"! Ух!

- Лепей яму быць у сiняках з ног да галавы, чым загiнуць ад свайго невуцтва, - вельмi сур'ёзна адказаў ёй Балу. - Я цяпер вучу яго Запаветным Словам Джунгляў, якiя будуць для яго абаронай супраць птушак i змей i супраць усiх, хто бегае на чатырох лапах, апрача яго роднай Чарады. Калi ён запомнiць гэтыя словы, ён зможа папрасiць абароны ў любога ў джунглях. Хiба за гэта не варта атрымаць кухталёў?

- Добра, толькi глядзi не забi дзiцяня. Яно не лясны пень, каб ты вастрыў аб яго свае тупыя кiпцюры. А якiя ж гэта Запаветныя Словы? Я лепей памагу сама, чым буду прасiць дапамогi, але мне ўсё ж хацелася б ведаць. - I Багiра выставiла лапу, залюбавалася сваiмi кiпцюрамi, сiнiмi, як сталь, i вострымi, як разцы.

- Я паклiчу Маўглi, i ён скажа табе... калi захоча. Хадзi сюды, Маленькi Брат!

- Галава ў мяне гудзе, як пчалiнае дупло, - пачуўся незадаволены дзiцячы голас над iх галовамi, i Маўглi саслiзнуў з дрэва i дадаў сярдзiта i абурана: - Я прыйшоў дзеля Багiры, а не дзеля цябе, тлусты стары Балу!

- А мне гэта ўсё роўна, - адказаў Балу, хоць быў вельмi засмучаны i пакрыўджаны. - Дык скажы Багiры Запаветныя Словы Джунгляў, якiм я вучыў цябе сёння.

- Запаветныя Словы якога народа? - спытаў Маўглi, вельмi задаволены, што можа пахвалiцца. - У джунглях шмат гаворак. Я ведаю iх усе.

- Сёе-тое ты ведаеш, але вельмi мала. Палюбуйся, о Багiра, вось iх удзячнасць настаўнiку. Нiводнае сама апошняе ваўчаня нi разу не прыйшло падзякаваць старому Балу за навуку. Ну дык скажы Словы Паляўнiчага Народа, ты, вялiкi вучоны.

- "Мы з вамi адной крывi, вы i я", - сказаў Маўглi, вымаўляючы па-мядзведжы тыя словы, якiя звычайна гаварыў у патрэбным выпадку ўвесь Паляўнiчы Народ.

- Добра! Цяпер Слова Птушак.

Маўглi паўтарыў тыя ж словы, свiснуўшы, як каршун.

- Цяпер Слова Змяiнага Народа, - сказала Багiра.

У адказ пачулася сыканне, якога нельга перадаць нiякiмi словамi, i Маўглi задрыгаў нагамi i запляскаў у ладкi, потым ускочыў на спiну Багiры i сеў бокам, барабанячы пяткамi па блiскучай чорнай шкуры, пры гэтым ён усяляк перакрыўлiваў i дражнiў мядзведзя.

- Вось-вось! За гэта варта атрымаць нейкi там сiняк, - ласкава сказаў буры мядзведзь. - Калi-небудзь ты ўспомнiш мяне.

I, павярнуўшыся да Багiры, ён расказаў ёй, як упрошваў дзiкага слана Хатхi, якi ведае ўсё на свеце, сказаць яму Запаветныя Словы Змяiнага Народа, як Хатхi вадзiў Маўглi да сажалкi, каб даведацца Змяiныя Словы ад вадзяной змяi, бо сам Балу не мог iх вымавiць, i цяпер Маўглi не пагражае нiякая небяспека ў джунглях: нi змяя, нi птушка, нi звер не будуць шкодзiць яму.

- I, значыцца, яму няма каго баяцца! - Балу выцягнуўся на ўвесь рост i з гордасцю паляпваў сябе па тоўстым калматым жываце.

- Апрача свайго племенi, - шапнула Багiра, а потым гучна сказала Маўглi: Пашкадуй мае рэбры, Маленькi Брат! Што ты ўсё скачаш то ўнiз, то ўгору?

Маўглi хацеў, каб яго выслухалi, i даўно ўжо тузаў Багiру за мяккую поўсць на плячы i штурхаў яе пяткамi. Абое прыслухалiся i разабралi, што ён крычыць на ўвесь голас:

- Цяпер у мяне будзе сваё ўласнае племя, i я цэлы дзень буду вадзiць яго па дрэвах!

- Што за новая дурасць, маленькi выдумшчык? - спытала Багiра.

- Ага, i кiдаць галiнкамi i граззю ў старога Балу буду, - не пераставаў Маўглi. - Яны мне гэта абяцалi... Ай!

- Ву! - Вялiзная лапа Балу змахнула Маўглi са спiны пантэры, i, лежачы памiж пярэднiмi лапамi мядзведзя, Маўглi зразумеў, што той злуецца. - Маўглi, - сказаў Балу, - ты гаварыў з Бандар-Логамi, Малпiным Народам?

Маўглi зiрнуў на Багiру - цi не злуецца i яна таксама - i ўбачыў, што вочы пантэры зрабiлiся калючыя.

- Ты водзiшся з Малпiным Народам - з шэрымi малпамi, з народам, якi не ведае Закону, з народам, якi есць усё без разбору? Як табе не сорамна!

- Балу стукнуў мяне па галаве, - сказаў Маўглi (ён усё яшчэ ляжаў на спiне), - i я ўцёк, а шэрыя малпы спусцiлiся з дрэва i пашкадавалiмяне. А ўсiм астатнiм было ўсё роўна. - Ён трошкi ўсхлiпнуў.

- Спагада Малпiнага Народа! - чмыхнуў Балу. - Спакой горнага патоку! Халадок летняй спякоты! А што было потым, дзiцяня чалавека?

- А потым... потым яны далi мне арэхаў i ўсялякай смачнай ежы, а потым узялi мяне на рукi i занеслi на верхавiны дрэў i гаварылi, што я iх кроўны брат, адно што бясхвосты, i калi-небудзь стану iх важаком.

- У iх не бывае важака, - сказала Багiра. - Яны хлусяць. I заўсёды хлусiлi.

- Яны былi вельмi ласкавыя са мною i прасiлi прыходзiць яшчэ. Чаму вы мяне нiколi не вадзiлi да Малпiнага Народа? Яны ходзяць на дзвюх нагах, як i я. Яны не б'юцца цвёрдымi лапамi. Яны гуляюць цэлы дзень... Пусцi мяне, брыдкi Балу, пусцi мяне! Я зноў пайду гуляць з iмi.

- Паслухай, дзiцяня! - сказаў мядзведзь, i голас яго прагрымеў, як гром у навальнiчную ноч. - Я навучыў цябе Закону Джунгляў - аднаму для ўсiх Народаў Джунгляў, апрача Малпiнага Народа, якi жыве на дрэвах. Яны не маюць Закону. У iх няма свае мовы, адны толькi ўкрадзеныя словы, якiя яны пераймаюць у iншых, калi падслухоўваюць, i падглядваюць, i падпiльноўваюць, седзячы на дрэвах. Iх звычаi - не нашы звычаi. Яны жывуць без важака. Яны нiчога не памятаюць. Яны балбочуць i выхваляюцца, нiбыта яны вялiкi народ i задумалi вялiкiя справы ў джунглях, але вось упадзе арэх, i яны ўжо смяюцца i пра ўсё забылiся. Нiхто ў джунглях не водзiцца з iмi. Мы не п'ём там, дзе п'юць малпы, не ходзiм туды, куды ходзяць малпы, не палюем там, дзе яны палююць, не памiраем там, дзе яны памiраюць. Хiба ты чуў ад мяне хоць бы слова пра Бандар-Логаў?

- Не, - адказаў Маўглi шэптам, бо лес прыцiх, пасля таго як Балу скончыў сваю прамову.

- Народ Джунгляў не хоча iх ведаць i нiколi пра iх не гаворыць. Iх вельмi многа, яны злосныя, брудныя, бессаромныя i хочуць толькi таго, каб Народ Джунгляў звярнуў на iх увагу. Але мы не заўважаем iх, нават калi яны кiдаюць арэхi i сыплюць бруд нам на галаву.

Не паспеў ён дагаварыць, як цэлы дождж арэхаў i сукоў пасыпаўся на iх з дрэў; пачулiся кашаль, вiск i сярдзiтыя скачкi высока над iмi, сярод тонкiх галiн.

- З Малпiным Народам забаронена вадзiцца, - сказаў Балу, - забаронена Законам. Не забывайся пра гэта!

- Ыгы, забаронена, - сказала Багiра. - Але я ўсё-такi думаю, што Балу павiнен быў папярэдзiць цябе.

- Я?.. Я? Як мне магло прыйсцi ў галаву, што ён будзе вадзiцца з такою дрэнню? Малпiн Народ! Тфу!

Зноў арэхi дажджом пасыпалiся iм на галовы, i мядзведзь з пантэрай уцяклi, прыхапiўшы з сабою Маўглi. Балу гаварыў пра малпаў шчырую праўду. Яны жылi на верхавiнах дрэў, а паколькi звяры рэдка глядзяць угору, дык Малпам i Народу Джунгляў не даводзiлася сустракацца. Але калi малпам трапляў у рукi хворы воўк, або паранены тыгр, або мядзведзь, яны мучылi слабых i дзеля пацехi кiдалi ў звяроў палкамi i арэхамi, спадзеючыся, што iх заўважаць. Яны пачыналi выць, выкрыквалi недарэчныя песнi, клiкалi Народ Джунгляў да сябе на дрэвы бiцца, усчыналi за дробязi сваркi мiж сабой i кiдалi мёртвых малпаў абы-дзе, напаказ усяму Народу Джунгляў. Яны ўвесь час збiралiся завесцi i свайго важака, i свае законы i звычаi, але так i не завялi, бо памяць у iх была кароткая, не далей учарашняга дня. Урэшце яны памiрылiся на тым, што прыдумалi прымаўку: "Усе джунглi будуць думаць заўтра так, як малпы думаюць сёння", i вельмi гэтым суцяшалiся. Нiхто са звяроў не мог да iх дабрацца, i нiхто не звяртаў на iх увагi - вось чаму яны так узрадавалiся, калi Маўглi пачаў гуляць з iмi, а Балу на яго раззлаваўся.

Нiякай iншай мэты ў iх не было - у малпаў нiколi не бывае мэты, - але адна з iх прыдумала, як ёй здалося, пацешную штуку i аб'явiла ўсiм астатнiм, што Маўглi можа быць карысны для ўсяго iхняга племенi, бо ўмее сплятаць галiны, каб баранiцца ад ветру, i калi яго злавiць, дык ён навучыць гэтаму i малпаў. Зразумела, Маўглi, як сын дрывасека, шмат што ведаў, сам не памятаючы адкуль, i ўмеў будаваць буданы з галля, сам не знаючы, як гэта ў яго выходзiць. А Малпiн Народ падглядваў за iм з дрэў i парашыў, што гэта цiкавая гульня. На гэты раз, гаварылi малпы, у iх i сапраўды будзе важак, i яны стануць сама мудрым народам у джунглях, такiм мудрым, што ўсе iх заўважаць i пазайздросцяць iм. I таму яны цiхенька кралiся за Балу i Багiрай, пакуль не надышоў час адпачынку апоўднi i Маўглi, якому было вельмi сорамна, не лёг спаць памiж пантэрай i мядзведзем; ён парашыў, што больш не будзе важдацца з Малпiным Народам.

I тут праз сон ён адчуў нечыя рукi на сваiх плячах i нагах - цвёрдыя, дужыя маленькiя рукi, - потым па твары захвасталi галiны, а потым ён здзiўлена ўбачыў мiж разгайданых верхавiн зямлю ўнiзе i Балу, якi глуха роў, абуджаючы джунглi, а Багiра скачкамi падымалася ўверх па ствале дрэва, ашчэрыўшы белыя зубы. Малпы радасна завылi i пераскочылi ўгору на тонкiя галiны, куды Багiра пабаялася лезцi за iмi.

- Яна нас заўважыла! Багiра нас заўважыла! Усе джунглi ў захапленнi ад нашага спрыту i нашага розуму! - крычалi малпы.

Потым яны прыпусцiлi бягом, а бег малпаў па верхавiнах дрэў - эта штосьцi такое, што немагчыма апiсаць. У iх ёсць там свае дарогi i скрыжаваннi, свае пад'ёмы i спускi, пракладзеныя на вышынi пяцiдзесяцi, сямiдзесяцi, а то i ста футаў ад зямлi, i па гэтых дарогах яны падарожнiчаюць, калi трэба, нават уночы. Дзве сама дужыя малпы падхапiлi Маўглi пад пахi i памчалiся разам з iм па верхавiнах дрэў скачкамi даўжынёй дваццаць футаў. Без яго яны маглi б рухацца ў два разы хутчэй, але хлопчык сваiм цяжарам затрымлiваў iх. Як нi кружылася ў Маўглi галава, ён усё ж меў асалоду ад шалёных скачкоў, хоць зямля, што мiльгала далёка ўнiзе, палохала яго i сэрца замiрала ад кожнага страшнага рыўка i штуршка пры пералёце над правалам з аднаго дрэва на другое. Два вартавыя ўзляталi разам з iм на верхавiну дрэва так высока, што тонкiя галiны трашчалi i гнулiся пад iмi, а потым з кашлем i вухканнем кiдалiся ў паветра, уперад i ўнiз, i павiсалi на суседнiм дрэве, чапляючыся за нiжнiя сукi рукамi i нагамi. Iншы раз Маўглi бачыў перад сабой цэлае мора зялёных джунгляў, як чалавек на мачце бачыць перад сабой акiянскi прастор, потым галiны i лiсце зноў пачыналi хвастаць яго па твары, i ён са сваiмi двума вартавымi спускаўся амаль да самай зямлi. Так, скачкамi, з трэскам i вухканнем, усё малпiнае племя iмчалася па дрэвавых дарогах разам са сваiм палоннiкам Маўглi.

Напачатку ён баяўся, што яго ўпусцяць, потым раззлаваўся, але зразумеў, што змагацца нельга, потым пачаў думаць. Перш за ўсё трэба было паслаць пра сябе вестачку Багiры i Балу. Малпы рухалiся з такой хуткасцю, што яго сябры не маглi iх дагнаць i вельмi адставалi. Унiз не варта было i глядзець - яму вiдаць былi толькi верхнiя бакi сукоў, - таму ён пачаў глядзець угору i ўбачыў высока ў сiнi неба каршуна Чыля, якi лунаў над джунглямi, апiсваў кругi, чакаючы чыёй-небудзь смерцi. Чыль бачыў, што малпы нешта нясуць, i спусцiўся нiжэй, каб разведаць, цi не прыдатна iх ноша для яды. Ён свiснуў ад здзiўлення, калi ўбачыў, што малпы валакуць па верхавiнках дрэў Маўглi, i пачуў ад яго Запаветнае Слова Каршуна: "Мы з табой адной крывi, ты i я!" Разгайданыя вяршалiны закрылi ад яго хлопчыка, але Чыль паспеў слiзгануць да блiжняга дрэва, i перад iм зноў вынырнуў маленькi смуглы твар.

- Прыкмячай маю дарогу! - крыкнуў Маўглi. - Паведамi Балу з Сiянiйскай Чарады i Багiры са Скалы Рады!

- Пра каго, Брат? - Чыль яшчэ нi разу дагэтуль не бачыў Маўглi, хоць, вядома, чуў пра яго.

- Пра Жабянятка Маўглi. Мяне завуць Чалавечае Дзiцяня! Прыкмячай маю даро-огу-у!

Апошнiя словы ён выгукнуў, летучы ў паветры, але Чыль кiўнуў яму i ўзняўся так высока, што здаваўся не большым за пылiнку, i, лунаючы ў вышынi, сачыў сваiмi зоркiмi вачамi за разгайданымi верхавiнкамi дрэў, па якiх, нiбы вiхор, iмчалiся вартавыя Маўглi.

- Яны не забяруцца далёка, - сказаў ён пасмiхаючыся. - Малпы нiколi не робяць да канца тое, што задумалi. Заўсёды яны хапаюцца за што-небудзь новае, гэтыя Бандар-Логi. На гэты раз, калi я не сляпы, яны нажывуць сабе бяду: Балу ж не птушаня, ды i Багiра, наколькi мне вядома, умее забiваць не толькi коз.

I, лунаючы ў паветры, ён пагойдваўся на крылах, падкурчыўшы ногi, i чакаў.

А ў гэты час Балу i Багiра былi самi не свае ад раз'юшанасцi i гора. Багiра залезла на дрэва гэтак высока, як не залазiла нiколi, але тонкiя галiны ламалiся пад яе цяжарам, i яна саслiзнула ўнiз з поўнымi кiпцюрамi кары.

- Чаму ты не папярэдзiў Маўглi? - забурчала яна на небараку Балу, якi прыпусцiў нязграбнай рыссю, спадзеючыся дагнаць малпаў. - Якая карысць бiць дзiця ледзь не да смерцi, калi ты не папярэдзiў яго?

- Хутчэй! О, хутчэй! Мы... мы яшчэ дагонiм iх, можа! - задыхаўся Балу.

- Гэткаю хадою? Ад яе не стамiлася б нават параненая карова. Настаўнiк Закону, мучыцель дзяцей, калi ты будзеш гэтак перавальвацца з боку на бок, дык лопнеш, не прайшоўшы i мiлi. Сядзь спакойна i падумай! Трэба нешта вырашыць. Зараз не час для пагонi. Яны могуць кiнуць Маўглi, калi мы падыдзем занадта блiзка.

- Арала! Ву! Яны, можа, ужо кiнулi хлопчыка, калi iм абрыдла яго несцi! Хiба можна верыць Бандар-Логам! Кажан мне на галаву! Кармiце мяне аднымi гнiлымi косткамi! Спусцiце мяне ў дупло да дзiкiх пчол, каб яны закусалi мяне да смерцi, i пахавайце мяне разам з гiенай! Я сама няшчасны сярод звяроў! Ара-лала! Ва-у-у! О Маўглi, Маўглi, чаму я не папярэдзiў цябе пра Малпiн Народ, чаму я цябе бiў па галаве? Я, можа, выбiў сённяшнi ўрок з яго галавы, i хлопчык цяпер адзiн у джунглях i забыўся Запаветныя Словы!

Балу абхапiў галаву лапамi i са стогнам закiваўся ўзад i ўперад.

- Не так даўно ён сказаў мне правiльна ўсе словы, - сярдзiта прамовiла Багiра. - Балу, ты нiчога не памятаеш i не паважаеш сябе. Што падумалi б джунглi, калi б я, чорная пантэра, качалася i выла, скруцiўшыся ў клубок, як дзiкабраз Сахi?

- Якi мне клопат да таго, што падумаюць джунглi! Хлопчык, можа, памёр ужо!

- Калi толькi яны не кiнуць яго з дрэва дзеля пацехi i не заб'юць ад няма чаго рабiць, я не баюся за дзiцяня. Яно разумнае i ўсяму навучанае, а галоўнае, мае такiя вочы, якiх баяцца ўсе джунглi. Але ўсё ж (i гэта вельмi кепска) яно ў палоне ў Бандар-Логаў, а яны не баяцца нiкога ў джунглях, бо жывуць высока на дрэвах. - Багiра ў задуменнi аблiзала пярэднюю лапу.

- Ну i дурань жа я! О тоўсты буры дурань, паядальнiк карэння! - прастагнаў Балу раптам, выпрастаўся i сцепануўся. - Праўду кажа дзiкi слон Хатхi: "У кожнага свой страх", а яны, Бандар-Логi, баяцца Каа, горнага ўдава. Ён умее лазiць па дрэвах не горш за малпаў. Уночы ён крадзе ў iх дзiцянят. Ад аднаго гуку яго iменi дрыжаць iх агiдныя хвасты. Хадзем да яго!

- Чым можа Каа дапамагчы нам? Ён не нашага племенi, бо бязногi, i вочы ў яго вельмi злосныя, - сказала Багiра.

- Ён вельмi стары i вельмi хiтры. Апрача. таго, ён заўсёды галодны, - з надзеяй сказаў Балу. - Паабяцаем яму многа коз.

- Ён спiць цэлы месяц, пасля таго як наесца. Можа, спiць i цяпер, а калi не спiць, дык, можа, i не захоча ўзяць ад нас коз у падарунак.

Багiра кепска ведала Каа i таму ставiлася да яго недаверлiва.

- Тады мы з табой разам маглi б угаварыць яго, старая паляўнiчая.

Тут Балу пачухаўся аб Багiру выцвiлым бурым плячом, i яны ўдваiх рушылi на пошукi горнага ўдава Каа.

Удаў ляжаў, расцягнуўшыся на ўсю даўжыню на выступе скалы, нагрэтым сонцам, i любаваўся сваёй прыгожай новай скурай: апошнiя дзесяць дзён ён правёў на адзiноце - мяняў скуру, i цяпер быў ва ўсёй сваёй прыгажосцi. Яго вялiкая тупаносая галава совалася па зямлi, трыццацiфутавае цела звiвалася ў дзiвосныя вузлы i фiгуры, язык аблiзваў губы, смакуючы абед, што чакаў яго наперадзе.

- Ён яшчэ нiчога не еў, - з палёгкай уздыхнуў Балу, як толькi ўбачыў прыгожы стракаты ўзор на яго спiне, карычневы з жоўтым. - Асцярожна, Багiра! Ён кепска бачыць, пасля таго як зменiць скуру, i кiдаецца адразу.

Каа не меў ядавiтых зубоў - ён нават пагарджаў ядавiтымi змеямi за iх баязлiвасць, - уся яго сiла была ў хватцы, i калi ён абвiваў каго-небудзь сваiмi колцамi, дык гэта ўжо быў канец.

- Добрага палявання! - крыкнуў Балу i прысеў на заднiя лапы.

Як усе змеi яго пароды, Каа быў глухаваты i не адразу пачуў, што яму крыкнулi. Ён згарнуўся ў кальцо i прыгнуў галаву, на ўсякi выпадак падрыхтаваўся накiнуцца.

- Добрага палявання ўсiм нам! - адказаў ён. - Ого, Балу! Што ты тут робiш? Добрага палявання, Багiра. Аднаму з нас не пашкодзiла б паабедаць. Цi няма паблiзу спуджанай дзiчыны? Ланi або хоць казляняцi? У мяне ўнутры пуста, ях у перасохлай студнi.

- Мы зараз на паляваннi, - абыякава зазначыў Балу, бо ведаў, што Каа не варта прыспешваць: ён занадта грузны.

- А можна мне пайсцi з вамi? - спытаў Каа. - Для вас, Багiра i Балу, зрабiць на адзiн удар больш цi менш нiчога не значыць, а я... мне даводзiцца цэлымi днямi падпiльноўваць на лясных сцежках або паўночы лазiць па дрэвах, чакаць, цi не трапiцца маладая малпа. Пс-с-шоў! Лес цяпер ужо не той, што ў часы маёй маладосцi. Адно гнiллё ды сухiя сукi!

- Можа, гэта таму, што ты стаў вельмi цяжкi? - сказаў Балу.

- Так, я i праўда даволi-такi вялiкi... даволi вялiкi, - не без гонару адказаў Каа. - Але ўсё ж, маладыя дрэвы нiкуды не варты. Мiнулы раз на паляваннi я ледзь-ледзь не звалiўся! - нашумеў, саслiзнуўшы з дрэва, бо кепска зачапiўся хвастом. Гэты шум пабудзiў Бандар-Логаў, i яны абзывалi мяне сама брыдкiмi словамi.

- Бязногi жоўты земляны чарвяк! - нiбыта прыпамiнаючы, шапнула Багiра сабе ў вусы.

- Ссссс! Хiба яны так мяне называюць? - спытаў Каа.

- Штосьцi накшталт гэтага яны крычалi нам мiнулы раз. Але ж мы нiколi не звяртаем на iх увагi. Чаго толькi яны не гавораць! Нiбыта ў цябе выпалi ўсе зубы i нiбыта ты нiколi не нападаеш на дзiчыну, большую за казляня, бо нiбыта (такiя бессаромныя хлусы гэтыя малпы!) баiшся казлiных рагоў, - лiслiва закончыла Багiра.

Змяя, асаблiва хiтры стары ўдаў, такi, як Каа, нiколi не пакажа, што злуецца, але Балу i Багiра прыкмецiлi, як надзiмаюцца i перакочваюцца вялiзныя мускулы пад скiвiцай Каа.

- Бандар-Логi змянiлi месца палявання, - сказаў ён спакойна. - Я грэўся сёння на сонцы i чуў, як яны гарланiлi ў верхавiнах дрэў.

- Мы... мы гонiмся зараз за Бандар-Логамi, - сказаў Балу i папярхнуўся, бо ўпершыню, як ён сябе помнiў, жыхару джунгляў даводзiлася прызнавацца, што ён мае нейкi iнтэрас да малпаў.

- I, вядома, не якая-небудзь дробязь прымусiла дваiх такiх паляўнiчых важакоў у сябе ў джунглях - iсцi па слядах Бандар-Логаў, - пачцiва адказаў Каа, хоць яго распiрала ад цiкаўнасцi.

- Дапраўды, - пачаў Балу, - я ўсяго толькi стары i падчас неразумны настаўнiк Закону ў Сiянiйскiх Ваўчанят, а Багiра...

- ...ёсць Багiра, - сказала чорная пантэра i закрыла пашчу, ляснуўшы зубамi: яна не прызнавала пакоры. - Вось у чым бяда, Каа: гэтыя зладзеi, што крадуць арэхi i знiшчаюць лiсце на пальмах, выкралi ў нас чалавечае дзiцяня, пра якое ты, магчыма, чуў.

- Я чуў штосьцi ад Сахi (iголкi надаюць яму нахабства) пра дзiцяня, якое прынялi ў Воўчую Чараду, але не паверыў. Сахi слухае адным вухам, а потым перакручвае ўсё, што чуў.

- Не, гэта праўда. Такога дзiцяняцi яшчэ не было на свеце, - сказаў Балу. - Сама лепшае, сама разумнае i сама смелае чалавечае дзiцяня, мой вучань, якi праславiць iмя Балу на ўсе джунглi, з канца ў канец. Ды, апрача таго, я... мы... любiм яго, Каа!

- Тс! Тс! - адказаў Каа, варочаючы галавой направа i налева. - Я таксама зведаў, што такое любоў. Я мог бы расказаць вам не адну гiсторыю.

- Гэта лепш пасля, як-небудзь яснай ночкай, калi мы ўсе будзем сытыя i здолеем ацанiць расказ па заслугах, - хуценька адказала Багiра. - Наша дзiцяня цяпер у руках у Бандар-Логаў, а мы ведаем, што з усяго Народа Джунгляў яны баяцца аднаго Каа.

- Яны баяцца аднаго мяне! I нездарма, - сказаў Каа. - Балбатухi i дурныя выхвалякi, дурныя выхвалякi i балбатухi - вось хто гэтыя малпы. Але ваша дзiцяня не можа чакаць ад iх дабра. Яны рвуць арэхi, а калi надакучыць, шпурляюць iх унiз. Цэлы дзень яны гойсаюць з галiнай, быццам абысцiся без яе не могуць, а потым ломяць яе папалам i кiдаюць. Вашаму дзiцяняцi не пазайздросцiш... Апрача таго, яны абзывалi мяне... жоўтай рыбiнай, здаецца?

- Чарвяком, чарвяком. Земляным чарвяком, - сказала Багiра, - i яшчэ рознымi мянушкамi. Мне сорамна нават паўтараць.

- Трэба iх правучыць, каб не забывалiся, калi гавораць пра свайго ўладара! Ааа-ссп! Каб як след памяталi! Дык куды ж яны пабеглi з дзiцянём?

- Адны толькi джунглi ведаюць. На захад, я думаю, - сказаў Балу. - А мы ж лiчылi, што табе гэта вядома, Каа.

- Мне? Адкуль гэта? Я хапаю iх, калi яны трапляюцца мне на дарозе, але не палюю нi на малпаў, нi на жаб, нi на зялёнае багавiнне ў сажалцы. Хссс!

- Угору, угору! Угору, угору! Хiла! Iла! Iла, паглядзi ўгору, Балу з Сiянiйскай Чарады!

Балу зiрнуў угору, каб даведацца, адкуль чуецца голас, i ўбачыў каршуна Чыля, якi плаўна спускаўся ўнiз, i сонца свяцiла на прыўзнятыя краi яго крылаў. Чылю даўно пара было спаць, але ён усё яшчэ кружыў над джунглямi, шукаў мядзведзя i нiякне мог разгледзець яго скрозь густую лiстоту.

- Што здарылася? - спытаў Балу.

- Я бачыў Маўглi ў Бандар-Логаў. Ён прасiў перадаць гэта табе. Я прасачыў за iмi. Яны панеслi яго за раку, у малпiн горад - у Халодныя Бярлогi. Магчыма, яны застануцца там на ноч, магчыма - на дзесяць начэй, а магчыма - на гадзiну. Я загадаў кажанам пасачыць за iмi ўночы. Вось што мне было даручана. Добрага палявання ўсiм вам унiзе!

- Поўнага валляка i моцнага сну табе, Чыль! - крыкнула Багiра. - Я не забуду пра цябе, як выйду на паляванне, i пакiну цэлую галаву табе аднаму, о найлепшы з каршуноў!

- Дробязi! Дробязi! Хлопчык сказаў Запаветнае Слова. Нельга было не памагчы яму! - Чыль зрабiў круг над лесам i паляцеў на начлег.

- Ён не забыў, што трэба сказаць! - радаваўся Балу. - Падумаць толькi: гэтакi маленькi, а ўспомнiў Запаветнае Слова Птушак, ды яшчэ калi малпы валаклi яго па дрэвах!

- Яно было моцна ўбiта яму ў галаву, гэтае слова! - сказала Багiра. - Я таксама ганаруся дзiцянём, але цяпер нам трэба спяшацца да Халодных Бярлогаў.

Усе ў джунглях ведалi, дзе знаходзiцца гэтая мясцiна, але рэдка хто бываў там, бо Халоднымi Бярлогамi называлi стары, закiнуты i мёртвы горад, што згубiўся ў гушчары лесу; а звяры не будуць сялiцца там, дзе раней жылi людзi. Хiба толькi вепр паселiцца ў такой мясцiне, але не паляўнiчае племя. Ды i малпы бывалi там не часцей, чым у любым iншым месцы. Нiводзiн звер, якi паважае сябе, не падыходзiў блiзка да горада, хiба толькi ў час засухi, калi ў напаўразбураных вадаёмах i басейнах заставалася яшчэ вада.

- Дабiрацца туды палову ночы поўным ходам, - сказала Багiра.

I Балу адразу затужыў.

- Я з усяе сiлы буду спяшацца, - сказаў ён з трывогай.

- Мы не можам цябе чакаць. Бяжы за намi, Балу. Нам трэба спяшацца - мне i Каа.

- Хоць ты i на чатырох лапах, а я ад цябе не адстану, - коратка сказаў Каа.

Балу намагаўся бегчы за iмi, але вымушаны быў спачатку сесцi i перадыхнуць, так што яны пакiнулi мядзведзя, каб ён потым даганяў iх, i Багiра памчалася ўперад iмклiвымi скачкамi. Каа маўчаў, але як нi спяшалася Багiра, вялiзны ўдаў не адставаў ад яе. Калi яны дабралiся да горнай рэчкi, Багiра апынулася наперадзе, бо пераскочыла паток, а Каа пераплыў яго, трымаючы галаву i шыю над вадой. Але на роўнай зямлi ўдаў зноў дагнаў Багiру.

- Клянуся зламаным замком, што вызвалiў мяне, ты някепскi хадок! - сказала Багiра, калi апусцiўся змрок.

- Я прагаладаўся, - адказаў Каа. - Апрач таго, яны абзывалi мяне плямiстай жабай.

- Чарвяком, земляным чарвяком, ды яшчэ жоўтым!

- Усё роўна. Давай уперад, - I Каа нiбы лiўся па зямлi, пiльным вокам знаходзiў сама кароткую дарогу i рухаўся па ёй.

Малпiн Народ у Халодных Бярлогах зусiм не думаў пра сяброў Маўглi. Малпы прывалаклi хлопчыка ў закiнуты горад i цяпер былi вельмi задаволены сабой. Маўглi яшчэ нiколi не бачыў iндыйскага горада, i хоць гэты горад ляжаў увесь у руiнах, ён здаўся хлопчыку вялiкапышным i поўным цудаў. Адзiн багаты князь пабудаваў яго даўным-даўно на невысокiм узгорку. Яшчэ вiдаць былi рэшткi брукаваных дарог, што вялi да разбураных варотаў, дзе апошнiя абломкi гнiлых дошак яшчэ вiселi на заржавелых завесах. Дрэвы ўраслi каранямi ў сцены i ўзвышалiся над iмi; зубцы на сценах абвалiлiся i рассыпалiся ў пыл; паўзучыя раслiны выбiлiся з байнiц i звiсалi са сценаў вежаў, быццам касматыя бiзуны.

Вялiкi палац без даху стаяў на вяршынi ўзгорка. Мармур яго фантанаў i двароў быў увесь пакрыты расколiнамi i бурымi плямамi лiшайнiкаў, самi плiты двара, дзе калiсьцi стаялi князевы сланы, былi прыўзняты i рассунуты травой i маладымi дрэвамi. За палацам былi вiдаць рад за радам дамы без стрэх i ўвесь горад, падобны на пустыя соты, запоўненыя толькi цемрай; бясформенная каменная калода, якая была раней iдалам, валялася цяпер на плошчы, дзе скрыжоўвалiся чатыры дарогi; толькi ямы i выбоiны засталiся на рагах вулiц, дзе калiсьцi стаялi студнi, ды струхлелыя купалы храмаў, па баках якiх прараслi дзiкiя смакоўнiцы. Малпы называлi гэтае месца сваiм горадам i рабiлi выгляд, нiбыта пагарджаюць Народам Джунгляў за тое, што ён жыве ў лесе. I ўсё ж яны не ведалi, для чаго ўзведзены гэтыя будынкi i як iмi карыстацца. Яны садзiлiся ў кружок на памосце ў княжацкай зале рады, шукалi адна ў адной блох i гулялi ў людзей: забягалi ў дамы i зноў выбягалi з iх, сцягвалi кавалкi тынку i рознай старызны ў кут i забывалi, куды яны ўсё гэта схавалi; бiлiся i крычалi, нападаючы адна на адну, потым разбягалiся гуляць па тэрасах княжацкага саду, трэслi там апельсiнавыя дрэвы i кусты руж для таго толькi, каб паглядзець, як будуць сыпацца пялёсткi i плады. Яны абабягалi ўсе пераходы i цёмныя калiдоры ў палацы i сотнi невялiкiх цёмных пакояў, але не маглi запомнiць, што яны ўжо бачылi i чаго яшчэ не бачылi, i сноўдалiся ўсюды па адной, парамi або купкамi, выхваляючыся адна перад адной, што паводзяць сябе зусiм як людзi. Яны пiлi з вадаёмаў i каламуцiлi ў iх ваду, потым бiлiся за ваду, потым збiралiся ў натоўп i бегалi па ўсiм горадзе з крыкам:

- Няма ў джунглях народа мудрэйшага, дабрэйшага, спрытнейшага, дужэйшага i цiшэйшага, чым Бандар-Логi!

Потым усё пачыналася нанава, да таго часу, пакуль iм не надакучваў горад, i тады яны ўцякалi на верхавiны дрэў, усё яшчэ не трацячы надзеi, што калi-небудзь Народ Джунгляў заўважыць iх.

Маўглi, выхаваны паводле Закону Джунгляў, не разумеў такога жыцця, i яно не падабалася яму. Малпы прывалаклi яго ў Халодныя Бярлогi ўжо надвячоркам, i замест таго каб легчы спаць, як зрабiў бы сам Маўглi пасля доўгай дарогi, яны ўхапiлiся за рукi i пачалi скакаць i спяваць свае недарэчныя песнi. Адна малпа выступiла з прамовай перад астатнiмi i сказала iм, што захоп Маўглi ў палон азначае пачатак змен у гiсторыi Бандар-Логаў, бо цяпер Маўглi пакажа iм, як сплятаць галiны i трыснёг, каб абаранiцца ад холаду i дажджу.

Маўглi набраў лiян i пачаў iх сплятаць, а малпы паспрабавалi рабiць гэтак жа, як ён, але праз некалькi хвiлiн iм гэта абрыдла, i яны пачалi тузаць адна адну за хвасты i, кашляючы, скакаць на карачках.

- Мне хочацца есцi, - сказаў Маўглi. - Я чужы ў гэтых мясцiнах - прынясiце мне паесцi або дазвольце схадзiць тут на паляванне.

Дваццаць цi трыццаць малпаў кiнулiся па арэхi i дзiкiя плады для Маўглi, але па дарозе яны пабiлiся мiж сабой, а вяртацца з тым, што ў iх засталося, не мела сэнсу. Маўглi пакрыўдзiўся i раззлаваўся, ужо не кажучы пра тое, што ён быў галодны, i доўга блукаў па пустэльных вулiцах, час ад часу падаючы Паляўнiчы Поклiч Чужынца, але нiхто яму не адказаў, i Маўглi зразумеў, што ён трапiў у вельмi кепскае месца.

"Праўда ўсё тое, што Балу гаварыў пра Бандар-Логаў, - падумаў ён сам сабе. - У iх няма нi Закону, нi Паляўнiчага Поклiчу, нi важакоў, нiчога, апрача дурных слоў i ўчэпiстых зладзейскiх лапаў. Так што калi мяне тут заб'юць або я памру галоднай смерцю, дык буду сам вiнаваты. Але трэба што-небудзь прыдумаць i вярнуцца ў мае родныя джунглi. Балу, вядома, мяне адлупцуе, але гэта лепш, чым лавiць нiкчэмныя пялёсткi руж разам з Бандар-Логамi".

Як толькi ён падышоў да гарадской сцяны, малпы адразу адцягнулi яго назад, гаворачы пры гэтым, што ён сам не разумее, як яму пашанцавала, i пачалi шчыпаць яго, каб ён адчуў да iх падзяку. Ён сцяў зубы i змоўчаў, але ўсё ж пайшоў разам з малпамi, якiя моцна гарланiлi, на тэрасу, дзе былi вадаёмы з чырвонага пясчанiку, да палавiны запоўненыя дажджавой вадой. Там пасярэдзiне тэрасы стаяла разбураная альтанка з белага мармуру, пабудаваная для князевых жонак, якiх даўно ўжо не было на свеце. Купал альтанкi абвалiўся i засыпаў падземны ход з палаца, па якiм жанчыны прыходзiлi сюды, але сцены з мармуру ажурнай работы засталiся цэлыя. Цудоўную разьбу малочнай белiзны, лёгкую, як карункi, аздаблялi агаты, сердалiкi, яшма i лазурыт, а калi над узгоркам узышоў месяц, яго промнi пранiклi праз разьбу, i густыя ценi леглi на зямлю ўзорам чорнага аксамiту. Пакрыўджаны, сонны i галодны Маўглi ўсё ж не мог не смяяцца, калi малпы пачыналi на дваццаць галасоў паўтараць яму, якiя яны мудрыя, дужыя i добрыя i якi ён неразумны, што хоча з iмi расстацца.

- Мы вялiкiя! Мы вольныя! Мы заслужылi, каб намi захаплялiся! Заслужылi, як нiводзiн народ у джунглях, каб намi захаплялiся! Мы ўсе так гаворым значыцца, гэта праўда! - крычалi яны. - Зараз мы табе раскажам пра сябе, якiя мы цудоўныя, калi ты нас слухаеш i можаш перадаць нашы словы Народу Джунгляў, каб у будучым ён звяртаў на нас увагу.

Маўглi з iмi не спрачаўся, i сотнi малпаў сабралiся на тэрасе паслухаць, як iхнiя гаваруны будуць спяваць хвалу Бандар-Логам, i калi балбатухi малпы спынялiся, каб перадыхнуць, астатнiя падхоплiвалi хорам:

- Гэта праўда, мы ўсе так гаворым!

Маўглi кiваў галавою, мiргаў вачамi i падтакваў, калi ў яго пыталiся пра што-небудзь, i галава ў яго кружылася ад шуму.

"Шакал Табакi, мусiць, перакусаў iх усiх, - думаў ён сам сабе, - i яны цяпер пашалелi. Гэта ў iх шаленства, "дзiванi". Няўжо яны нiколi не спяць? Вось зараз гэтае воблачка закрые месяц. Калi яно вялiкае, я паспеў бы ўцячы ў цемры. Але я стамiўся".

За гэтым самым воблакам сачылi двое верных сяброў у напаўзасыпаным рове пад гарадской сцяною. Багiра i Каа ведалi, якiя небяспечныя малпы, калi iх многа, i чакалi, каб не рызыкаваць дарэмна. Малпы нiзашто на свеце не будуць бiцца, калi iх менш за сотню супраць аднаго, а ў джунглях мала каму даспадобы такая перавага.

- Я папаўзу да заходняй сцяны, - шапнуў Каа, - i шпарка скачуся па схiле ўнiз, там мне будзе лягчэй. Яны, вядома, не кiнуцца мне на спiну ўсiм гуртам, але ўсё ж...

- Я ведаю, - сказала Багiра. - Калi б Балу быў тут! Але ўсё-такi мы зробiм што можам. Як толькi гэтае воблака закрые месяц, я выйду на тэрасу. Яны там аб нечым раяцца мiж сабой.

- Добрага палявання, - змрочна сказаў Каа i слiзгануў да заходняй сцяны.

Яна, як выявiлася, была разбурана менш, чым iншыя, i вялiзны ўдаў забавiўся, пакуль прабiраўся памiж камянёў. Воблака закрыла месяц i якраз у тую хвiлiну, калi Маўглi думаў, што будзе далей, ён пачуў лёгкiя крокi Багiры на тэрасе. Чорная пантэра ўзбегла па схiле амаль бе шуму i, не трацячы часу на тое, каб кусацца, раздавала ўдары направа i налева малпам, што сядзелi вакол Маўглi ў пяцьдзесят - шэсцьдзесят радоў. Пачуўся агульны енк перапуду i лютасцi, у той час як Багiра крочыла па целах малпаў, што качалiся i валтузiлiся пад ёю, адна малпа крыкнула:

- Яна тут адна! Заб'ём яе! Заб'ём!

Клубок малпаў, кусаючы, драпаючы, тузаючы i рвучы Багiру, сплёўся над ёю, а пяць цi шэсць малпаў моцна схапiлi Маўглi, падцягнулi яго да сцяны альтанкi i ўпiхнулi ў пралом купала. Хлопчык, выхаваны людзьмi, быў бы ўвесь у сiняках, бо падаць яму давялося з вышынi добрых пятнаццацi футаў, але Маўглi ўпаў так, як вучыў яго падаць Балу, i адразу стаў на ногi.

- Пасядзi тут, - крычалi малпы, - пакуль мы не заб'ём тваiх сяброў! А пасля мы пагуляем з табою, калi Ядавiты Народ пакiне цябе жывым!

- Мы з вамi адной крывi, я i вы! - хуценька шапнуў Маўглi Змяiнае Слова.

Ён пачуў шоргат i сыканне наўкол у кучах друзу i для надзейнасцi яшчэ раз паўтарыў Змяiнае Слова.

- Ссссстой ссспакойна, Маленькi Брат, iнакш ты падушыш нассс! Мы цябе чуем. Расссссуньцессся! - сказала некалькi цiхiх галасоў (усе руiны ў Iндыi рана цi позна становяцца прытулкам змей, i старая альтанка кiшма кiшэла кобрамi).

Маўглi стаяў спакойна, глядзеў праз ажурную разьбу i прыслухоўваўся да шуму бойкi чорнай пантэры з малпамi, да крыкаў, мармытання, плескачоў i густога, хрыплага кашлю Багiры, якая рвалася i кiдалася ўзад i ўперад, задыхаючыся пад кучай малпаў, што навалiлiся на яе.

Упершыню за ўсё жыццё Багiра бiлася не на жыццё, а на смерць.

"Балу павiнен быць блiзка: Багiра не прыйшла б адна", - падумаў Маўглi i гучна крыкнуў:

- Да вадаёма, Багiра! Скацiся да вадаёма! Скацiся i нырнi! Кiдайся ў ваду!

Багiра пачула яго; гэты крык сказаў ёй, што Маўглi жывы, i надаў сiлы. Яна бiлася раз'юшана, крок за крокам пракладваючы сабе дарогу да вадаёма. I тут каля падножжа разбуранай сцяны, блiжэй да джунгляў, пачуўся, як гром, баявы поклiч Балу. Як нi спяшаўся стары мядзведзь, ён не мог паспець раней.

- Багiра, - крычаў ён, - я тут! Я лезу наверх! Я спяшаюся! Камянi выслiзгваюць у мяне з-пад ног! Дайце толькi да вас дабрацца, о вы, подлыя Бандар-Логi!

Мядзведзь, сапучы, ускараскаўся на тэрасу i знiк пад хваляй малпаў, што рынулiся на яго, але тут жа прысеў на кукiшкi, расставiў пярэднiя лапы i згроб iмi столькi малпаў, колькi мог утрымаць. Потым пасыпалiся раўнамерныя ўдары плясь-плясь-плясь! - з цмоканнем, быццам плiцы бiлi па вадзе. Шум падзення i ўсплёск сказалi Маўглi, што Багiра прабiлася да вадаёма, куды малпы не маглi палезцi за ёю. Пантэра ляжала ў вадзе, выставiўшы толькi галаву, i прагна хапала ротам паветра, а малпы стаялi ў тры рады на чырвоных прыступках i падскаквалi ад злосцi на месцы, гатовыя накiнуцца на яе з усiх бакоў разам, калi яна выйдзе з вады на дапамогу Балу.

Вось менавiта тады Багiра ўзняла мокры падбародак i ў роспачы крыкнула, заклiкаючы на дапамогу Змяiны Народ:

- Мы з вамi адной крывi, я i вы!

Яна думала, што ў апошнюю хвiлiну Каа збаяўся. Нават Балу на краi тэрасы, ледзь дыхаючы пад малпамi, што навалiлiся на яго, не мог стрымаць усмешкi, калi пачуў, што чорная пантэра просiць дапамогi.

Каа толькi што перавалiўся цераз заходнюю сцяну i так моцна грымнуўся аб зямлю, што вялiзны камень звалiўся ў роў. Каа i не збiраўся адступаць. Ён два разы скруцiўся i раскруцiўся, каб праверыць, наколькi кожны фут яго доўгага цела падрыхтаваны да бою. Тым часам Балу не пераставаў бiцца, i малпы верашчалi над вадаёмам вакол Багiры, i кажан Манг, лятаючы ўзад i ўперад, разносiў па джунглях весткi пра вялiкую бiтву, так што затрубiў нават дзiкi слон Хатхi. Далёка ў лесе прачнулiся паасобныя чародкi малпаў i памчалiся па верхавiнах дрэў да Халодных Бярлогаў, на дапамогу сваякам, i шум бою пабудзiў дзённых птушак на шмат мiль навакол. Тады Каа рушыў шпарка, напрасткi, ахоплены прагай забiваць. Уся сiла ўдава - у цяжкiм удары галавой, падвоеным сiлай i цяжарам усяго цела. Калi вы можаце ўявiць сабе кап'ё, або таран, або молат вагою амаль паўтоны, кiруемы спакойным, разважлiвым розумам, што жыве ў яго ручцы, вы можаце сабе ўявiць, якi быў Каа ў баi. Удаў даўжынёю чатыры цi пяць футаў можа збiць з ног чалавека, калi ўдарыць яго галавою ў грудзi, а Каа, як вам вядома, меў ажно трыццаць футаў. Першы ўдар, нацэлены прама ў гушчу малпаў, што акружылi Балу, быў нанесены моўчкi, з закрытым ротам, а другога ўдару не спатрэбiлася. Малпы кiнулiся ўроссып з крыкам:

- Каа! Гэта Каа! Уцякайце! Уцякайце!

Не адно пакаленне малпаў выхоўвалася ў страху перад удавам i паводзiла сябе як след, бо наслухалася ад старэйшых расказаў пра Каа, начнога злодзея, якi ўмеў праслiзнуць сярод галiн гэтак жа бясшумна, як расце мох, i выкрасцi сама дужую малпу; пра старога Каа, якi ўмеў прыкiдвацца сухiм суком або гнiлым пнём, так што сама мудрыя нi аб чым не здагадвалiся да таго часу, пакуль гэты сук не хапаў iх. Малпы баялiся Каа больш за ўсё на свеце, бо нiводная з iх не ведала межаў яго сiлы, нiводная не асмельвалася зiрнуць яму ў вочы i нiводная не выйшла жывою з яго абдымкаў. I таму, калоцячыся ад жаху, малпы кiнулiся на сцены i на дахi дамоў, а Балу з палёгкай глыбока ўздыхнуў. Поўсць у яго была куды гусцейшая, чым у Багiры, але i ён даволi-такi нацярпеўся ў баi. I тут Каа ўпершыню разявiў пашчу, сыкнуў адно доўгае свiстлiвае слова, i малпы, што далёка ў лесе спяшалiся на дапамогу да Халодных Бярлогаў, замерлi на месцы i задрыжалi так моцна, што галiны пад iх цяжарам сагнулiся i затрашчалi. Малпы на сценах i на дахах дамоў перасталi крычаць, у горадзе зрабiлася цiха, i Маўглi пачуў, як Багiра ацепвае мокрыя бакi, пасля таго як выйшла з вадаёма. Потым зноў узняўся шум. Малпы палезлi вышэй на сцены, учапiлiся за шыi вялiзных каменных iдалаў i вiшчалi, скачучы па зубчастых сценах, а Маўглi прытанцоўваў на месцы, прыпаў вокам да ажурнай разьбы i пачаў вухкаць, як сава, выказваючы гэтым сваю пагарду i насмешку.

- Дастанем дзiцяня з пасткi, я больш не магу! - цяжка дыхаючы, сказала Багiра. - Возьмем дзiцяня i ўцякайма. Хаця б яны зноў не напалi!

- Яны не крануцца з месца, пакуль я не загадаю iм. Ссстойце на мессцы! сыкнуў Каа, i навокал зноў зрабiлася цiха. - Я не мог прыйсцi раней, Сясстра, але мне здалосся, што я чую твой поклiч, - сказаў ён Багiры.

- Я... я, можа, i клiкала цябе ў разгар бою, - адказала Багiра. - Балу, ты паранены?

- Не ведаю, як гэта яны не разарвалi мяне на сотню маленькiх мядзведзяў, сказаў Балу, спаважна атрасаючы адну лапу за другой. - Ооу! Мне балiць! Каа, мы абавязаны табе жыццём, мы з Багiрай...

- Гэта дробязь. А дзе ж чалавечак?

- Тут, у пастцы! Я не магу вылезцi! - крыкнуў Маўглi.

Над яго галавой закругляўся купал, якi абвалiўся якраз пасярэдзiне.

- Забярыце яго адсюль! Ён танцуе, як паўлiн Мор! Ён перадушыць нагамi нашых дзяцей! - сказалi знiзу кобры.

- Ха! - засмяяўся Каа. - У яго ўсюды сябры, у гэтага чалавечка. Адыдзiся падалей, чалавечак, а вы схавайцеся, о Ядавiты Народ! Зараз я праб'ю сцяну.

Каа як след прыгледзеўся i знайшоў пачарнелую расколiну ў мармуровай разьбе, там, дзе сцяна была найбольш разбурана, разы два-тры злёгку адпiхнуўся галавой, прымерваючыся, потым прыўзняўся на шэсць футаў над зямлёй i стукнуў з усяе сiлы дзесяць разоў запар. Мармуровыя карункi трэснулi i рассыпалiся воблакам пылу i смецця. Маўглi выскачыў у пралом, кiнуўся на зямлю памiж Багiрай i Балу i абняў абаiх за шыю.

- Ты не паранены? - спытаў Балу, ласкава абдымаючы Маўглi.

- Мяне пакрыўдзiлi, я галодны i ўвесь у сiняках. Але як моцна яны вас пашкуматалi, сябры мае! Вы ўсе ў крывi!

- Не адны мы, - сказала Багiра, аблiзваючыся i пазiраючы на трупы малпаў на тэрасе i вакол вадаёма.

- Гэта дробязi, усё дробязi, калi ты жывы i здаровы, о мая гордасць, найлепшае з жабянятак! - прахныкаў Балу.

- Пра гэта мы пагаворым пасля, - сказала Багiра суха, што зусiм не спадабалася Маўглi. - Аднак тут Каа, якому мы з Балу абавязаны перамогай, а ты - жыццём. Падзякуй яму, як належыць паводле нашых звычаяў, Маўглi.

Маўглi павярнуўся i ўбачыў, што над iм пагойдваецца галава вялiзнага ўдава.

- Дык гэта i ёсць чалавечак? - сказаў Каа. - Скура ў яго вельмi гладкая, i ён падобны на Бандар-Логаў. Глядзi, каб я не палiчыў цябе за малпу як-небудзь у цемры, пасля таго як я змяню сваю скуру.

- Мы з табой адной крывi, ты i я, - адказаў Маўглi. - Сёння ты вярнуў мне жыццё. Мая здабыча будзе тваёй здабычай, калi ты прагаладаешся, о Каа!

- Дзякуй, Маленькi Брат, - сказаў Каа, хоць вочы яго смяялiся. - А што можа забiць такi храбры паляўнiчы? Я прашу дазволу паўзцi за iм, калi ён выправiцца на паляванне.

- Сам я не забiваю, я яшчэ малы, але я заганяю коз для тых, каму яны патрэбны. Калi захочаш есцi, прыходзь да мяне i пабачыш, праўда гэта цi не. У мяне спрытныя рукi, - ён выставiў iх уперад, - i калi ты трапiш у пастку, я змагу сплацiць доўг i табе, i Багiры, i Балу. Добрага палявання вам усiм, настаўнiкi мае!

- Цудоўна сказана! - прабурчаў Балу, бо Маўглi дзякаваў як належыць.

Удаў паклаў на хвiлiну сваю галаву на плячо Маўглi.

- Храбрае сэрца i пачцiвая гаворка, - сказаў ён. - З iмi ты далёка пойдзеш у джунглях. А цяпер выпраўляйся адсюль хутчэй разам са сваiмi сябрамi. Iдзi спаць, бо неўзабаве зойдзе месяц, а табе не трэба бачыць тое, што тут будзе.

Месяц заходзiў за ўзгоркамi, i рады малпаў, што, калоцячыся ад страху, тулiлiся на сценах i вежах, нагадвалi рваныя хiстка-зменлiвыя махры. Балу спусцiўся да вадаёма напiцца, а Багiра пачала вылiзваць сваё футра. I тут Каа выпаўз на сярэдзiну тэрасы, гучна ляснуў скiвiцамi, закрываючы пашчу, i ўсе малпы ўтаропiлiся на яго.

- Месяц заходзiць, - сказаў ён. - Цi дастаткова святла, цi добра вам вiдаць?

Па сценах пранёсся стогн, быццам вецер уздыхнуў у вяршалiнах дрэў:

- Нам вiдаць, о Каа!

- Цудоўна! Пачнём жа танец Каа - Танец Голаду. Сядзiце спакойна i глядзiце!

Ён двойчы цi тройчы скруцiўся ў вялiкае двайное i трайное кальцо, пагойдваючы галавой справа налева. Потым пачаў вырабляць петлi, i васьмёркi, i мяккiя, расплывiстыя трохвугольнiкi, якiя пераходзiлi ў квадраты i пяцiвугольнiкi, не спыняючыся, не спяшаючыся i не перастаючы нi на хвiлiну цiха гусцi. Рабiлася ўсё цямней i цямней, i напаследак ужо не вiдаць было, як раскручваецца i скручваецца Каа, чуваць было толькi, як шапацiць яго лускавiнне.

Балу i Багiра быццам скамянелi, натапырылi поўсць i глуха бурчалi, а Маўглi глядзеў i дзiвiўся.

- Бандар-Логi, - пачуўся нарэшце голас Каа, - можаце вы варухнуць рукой або нагой без майго загаду? Адказвайце.

- Без твайго слова мы не можам варухнуць нi рукой, нi нагой, о Каа!

- Цудоўна! Падыдзiце на адзiн крок блiжэй да мяне!

Рады малпаў бездапаможна хiснулiся ўперад, i Балу з Багiрай мiжвольна зрабiлi крок уперад разам з iмi.

- Блiжэй! - сыкнуў Каа.

I малпы зрабiлi яшчэ адзiн крок.

Маўглi паклаў рукi на плечы Багiры i Балу, каб павесцi iх прэч адсюль, i абодва звяры ўздрыгнулi, быццам прачнулiся.

- Не здымай рукi з майго пляча, - шапнула Багiра, - не здымай, iнакш я пайду... пайду да Каа. А-ах!

- Гэта ўсяго толькi стары Каа вырабляе свае кругi ў пыле, - сказаў Маўглi. - Хадзем адсюль.

I ўсе трое выслiзнулi ў пралом сцяны i пайшлi ў джунглi.

- Уу-х! - уздыхнуў Балу, зноў апынуўшыся сярод нерухомых дрэў. - Нiколi больш не буду прасiць дапамогi ў Каа! - I ён увесь скалануўся з галавы да ног.

- Каа ведае больш за нас, - уся калоцячыся, сказала Багiра. - Яшчэ крышку, i я падалася б проста да яго ў пашчу.

- Шмат хто пойдзе туды, перш чым месяц узыдзе яшчэ раз, - адказаў Балу. Ён добра папалюе - на свой лад.

- Але што ўсё гэта азначае? - спытаў Маўглi, якi нiчога не ведаў пра гiпнатычную сiлу змяi. - Я толькi бачыў вялiкую змяю, якая выпiсвала для чагосьцi кругi па зямлi, пакуль не сцямнела. I нос у Каа быў увесь разбiты. Ха-ха!

- Маўглi, - сярдзiта сказала Багiра, - нос ён разбiў, ратуючы цябе, гэтак жа як мае вушы, бакi i лапы, плечы i шыя Балу былi пакусаны, калi мы ратавалi цябе. Балу i Багiры цяжка будзе хадзiць на паляванне.

- Гэта дробязi, - сказаў Балу. - Затое дзiцяня зноў з намi!

- Праўда, але гэта нам дорага каштавала: праз яго мы былi зранены, патрацiлi столькi часу, не схадзiлi на паляванне, заплацiлi ўласнай скурай - у мяне выскублена ўся спiна - i нават нашым гонарам. Бо, не забывай пра гэта, мне, чорнай пантэры, давялося прасiць дапамогi ў Каа, i мы з Балу страцiлi розум, як малыя птушаняты, калi ўбачылi Танец Голаду. А ўсё таму, што ты гуляў з Бандар-Логамi!

- Праўда, усё гэта праўда, - сказаў Маўглi засмучана. - Я кепскае дзiцяня, i ў жываце ў мяне горка.

- Мф! Што гаворыць Закон Джунгляў, Балу?

Балу зусiм не хацеў новых непрыемнасцей для Маўглi, але з Законам не жартуюць, i таму ён прабурчаў:

- Гора не вызваляе ад пакарання. Толькi не забудзь, Багiра, што ён яшчэ малы!

- Не забуду. Але ён нарабiў бяды, i цяпер трэба яго набiць. Маўглi, што ты на гэта скажаш?

- Нiчога! Я вiнаваты. А вы абое паранены. Гэта толькi справядлiва.

Багiра дала яму з дзесятак плескачоў, лёгенькiх, на думку пантэры (яны нават не разбудзiлi б яе ўласнае дзiцяня), але для сямiгадовага хлопчыка гэта была суровая лупцоўка, ад якой кожны рад быў бы пазбавiцца. Калi ўсё скончылася, Маўглi чхнуў i моўчкi падняўся на ногi.

- А цяпер, - сказала Багiра, - залазь мне на спiну, Маленькi Брат, i мы рушым дадому.

Адным з прывабных бакоў Закону Джунгляў з'яўляецца тое, што пасля пакарання заканчваюцца ўсе разлiкi. Пасля яго не бывае нiякiх прыдзiрак.

Маўглi апусцiў галаву на спiну Багiры i заснуў так моцна, што нават не прачнуўся, калi яго паклалi на зямлю ў роднай бярлозе.

"ТЫГР, ТЫГР!"

Пасля бойкi на Скале Рады Маўглi пайшоў з воўчага логава i спусцiўся ўнiз, да палеткаў, дзе жылi людзi, але не застаўся там - джунглi былi занадта блiзка, а ён ведаў, што на Радзе нажыў сабе не аднаго лютага ворага. I таму ён пабег далей, трымаючыся дарогi па дне далiны, i адмахаў каля дваццацi мiляў роўнай рыссю, пакуль не дабраўся да мясцiн, якiх яшчэ не ведаў. Тут пачыналася шырокая раўнiна, усыпаная скаламi i зрэзаная ярамi. На адным краi раўнiны стаяла маленькая вёсачка, з другога канца густыя джунглi дугой падыходзiлi да самага выгану i адразу абрывалiся, быццам зрэзаныя матыкай. Па ўсёй раўнiне пасвiлiся каровы i буйвалы, i хлопчыкi, што пiльнавалi статак, убачыўшы Маўглi, уцяклi з крыкам, а бяздомныя рудыя сабакi, якiх заўсёды многа каля кожнай iндыйскай вёскi, узнялi брэх. Маўглi пайшоў далей, бо быў галодны, i калi дайшоў да вясковай аколiцы, дык убачыў, што вялiкi цярновы куст, якiм на змярканнi загароджваюць вароты, адсунуты ўбок.

- Гм! - сказаў Маўглi (ён не ўпершыню натыкаўся на такiя загароды ў час сваiх начных вылазак у пошуках ежы). - Значыцца, людзi i тут баяцца Народа Джунгляў!

Ён сеў каля варотаў, i як толькi за вароты выйшаў чалавек, усхапiўся на ногi, разявiў рот i паказаў на яго пальцам, паказаў, што хоча есцi. Чалавек паглядзеў на яго, пабег назад па адзiнай вясковай вулiцы i паклiкаў жраца высокага i тоўстага чалавека, апранутага ва ўсё белае, з чырвоным i жоўтым знакам на лбе. Жрэц падышоў да варотаў, а за iм прыбегла не менш сотнi жыхароў вёскi: яны вылуплiвалi вочы, балбаталi, крычалi i паказвалi на Маўглi пальцамi.

"Якiя яны няветлiвыя, гэтыя людзi! - сказаў сам сабе Маўглi. - Толькi шэрыя малпы гэтак сябе паводзяць". I, адкiнуўшы назад свае доўгiя валасы, ён панура зiрнуў на натоўп.

- А чаго тут баяцца? - сказаў жрэц. - Бачыце знакi ў яго на руках i нагах? Гэта воўчыя ўкусы. Ён воўчы прыёмыш i прыбег да нас з джунгляў.

Гуляючы з Маўглi, ваўчаняты даволi часта кусалi яго мацней, чым хацелi, i рукi i ногi хлопчыка былi спрэс усыпаны белымi шрамамi. Але Маўглi нiколi ў жыццi не назваў бы гэтыя шрамы ўкусамi: ён добра ведаў, якiя бываюць сапраўдныя ўкусы.

- Вой! Вой! - сказалi ў адзiн голас дзве-тры кабеты. - Увесь пакусаны ваўкамi, бедненькi! Прыгожы хлопчык. Вочы ў яго, як агеньчыкi. Дапраўды, Месуа, ён вельмi падобны на твайго сына, якога схапiў тыгр.

- Дайце мне зiрнуць, - сказала жанчына з цяжкiмi медзянымi бранзалетамi на запясцях i шчыкалатках i, пазiраючы з-пад далонi, паглядзела на Маўглi. - Ага, вельмi падобны! Ён худзейшы, затое з твару вылiты мой сын.

Жрэц быў чалавек хiтры i ведаў, што муж Месуi - адзiн з найпершых вясковых багацеяў. I таму ён узняў вочы да неба i ўрачыста прамовiў:

- Што джунглi ўзялi, тое джунглi i аддалi. Вазьмi хлопчыка да сябе ў дом, сястра мая, i не забывайся аказваць пашану жрацу, перад якiм адкрыта ўся будучыня чалавека.

"Клянуся буйвалам, якi выкупiў мяне, - падумаў Маўглi, - усё гэта вельмi нагадвае тое, як мяне аглядала Чарада! Што ж, калi я чалавек, дык буду чалавекам".

Натоўп расступiўся, i жанчына зрабiла Маўглi знак, каб ён iшоў за ёю ў хацiну, дзе стаяў чырвоны лакiраваны ложак. А яшчэ там было шмат рэчаў: вялiкая глiняная пасудзiна для збожжа, аздобленая пацешным выпуклым узорам, з паўтузiн медных кацялкоў для прыгатавання ежы, бажок у маленькай нiшы i на сцяне - сапраўднае люстэрка, якое можна купiць на вясковым кiрмашы за восем цэнтаў.

Жанчына дала Маўглi ўволю малака i кавалачак хлеба, потым паклала руку яму на галаву i зазiрнула ў вочы; ёй усё-такi думалася, што, магчыма, гэта i сапраўды яе родны сын вярнуўся з джунгляў, куды яго знёс тыгр. I яна паклiкала:

- Натху! О Натху!

Маўглi нiчым не паказаў, што гэтае iмя ямў знаёма.

- Хiба ты забыўся пра той дзень, калi я падарыла табе новыя чаравiкi? Яна дакранулася да яго ступнi,цвёрдай, амаль як рог. - Не, - сказала яна засмучана, - гэтыя ногi нiколi не ведалi чаравiкаў. Але ты вельмi падобны на майго Натху i будзеш маiм сынам.

Маўглi зрабiлася нядобра, бо ён дагэтуль нiколi не бываў у чалавечым доме. Але, паглядзеўшы на саламяную страху, хлопчык убачыў, што зможа яе разабраць, калi захоча выбрацца на волю, i што акно не замыкаецца.

"Якая карысць быць чалавекам, калi не разумееш чалавечай гаворкi? - сказаў ён сам сабе. - Тут я гэтакi ж дурны i нямы, як чалавек у нас у джунглях. Трэба навучыцца iхняй мове".

Нездарма, жывучы з ваўкамi, ён навучыўся пераймаць баявы поклiч аленяў у джунглях i рохканне дзiкоў. Як толькi Месуа гаварыла якое-небудзь слова, Маўглi вельмi падобна паўтараў яго за ёю i яшчэ да змяркання завучыў назвы шмат якiх рэчаў у хацiне.

Надышоў час спаць, але Маўглi нiзашто не хацеў лажыцца ў хацiне, падобнай на пастку для пантэры, i калi зачынiлi дзверы, ён выскачыў у акно.

- Не чапай яго, - сказаў муж Месуi. - Не забывайся, што ён яшчэ нiколi не спаў на ложку. Калi ён i праўда пасланы нам замест сына, ён нiкуды не ўцячэ.

I Маўглi расцягнуўся сярод высокай чыстай травы на краi поля. Але не паспеў ён заплюшчыць вочы, як нечы мяккi шэры нос штурхнуў яго ў шыю.

- Фу! - сказаў Шэры Брат (гэта быў старэйшы з дзiцянят Мацi Ваўчыхi). Варта было дзеля гэтага бегчы за табою дваццаць мiляў! Ад цябе пахне дымам i хлявом - зусiм як ад чалавека. Прачнiся, Маленькi Брат, я прынёс табе навiны.

- Цi ўсе здаровы ў джунглях? - спытаў Маўглi, абдымаючы яго.

- Усе, апрача ваўкоў, якiх абсмалiла Чырвоная Кветка. Цяпер слухай. Шэр-Хан пайшоў на паляванне ў далёкiя лясы, пакуль не загоiцца яго шкура, - ён увесь у апёках. Ён пакляўся, што кiне твае косцi ў раку, як вернецца.

- Ну, гэта мы яшчэ пабачым. Я таксама ў сiм-тым пакляўся. Аднак навiны заўсёды прыемна пачуць. Я стамiўся сёння, вельмi стамiўся ад усяго новага, Шэры Брат, але ты мне заўсёды расказвай, што ведаеш новага.

- Ты не забудзешся, што ты воўк? Людзi не прымусяць цябе забыцца пра нас? - трывожна спытаў Шэры Брат.

- Нiколi! Я нiколi не забуду, што люблю цябе i ўсiх у нашай пячоры. Але не забуду i таго, што мяне прагналi з Чарады...

- ...i што цябе могуць прагнаць з другой чарады, Маленькi Брат. Людзi ёсць людзi, i гаворка iх падобная на гаворку жаб у сажалцы. Калi я прыйду сюды зноў, буду чакаць цябе ў бамбуку на краi выгану.

На працягу трох месяцаў пасля гэтай ночы Маўглi амаль не выходзiў за вясковыя вароты, гэтак ён быў заняты вывучэннем характару i звычак людзей. Перш за ўсё яму давялося надзець павязку вакол бёдраў, што вельмi яму замiнала, потым, незразумела навошта, навучыцца лiчыць грошы, потым араць зямлю, у чым ён не бачыў карысцi. Вясковыя дзецi ўвесь час дражнiлi яго. На шчасце, Закон Джунгляў навучыў Маўглi стрымлiвацца, бо ў джунглях ад гэтага залежыць жыццё. Але калi дзецi дражнiлi яго за тое, што ён не хацеў гуляць з iмi або запускаць змея, або за тое, што ён не так вымаўляў якое-небудзь слова, адна толькi думка, што ганебна для паляўнiчага забiваць маленькiх, бездапаможных дзiцянят, не дазваляла яму схапiць i разарваць iх напалам.

Маўглi сам не ведаў сваёй сiлы. У джунглях ён адчуваў сябе куды слабейшым за звяроў, а ў вёсцы людзi казалi, што ён дужы, як бугай. Ён не разумеў, што такое страх, i калi вясковы жрэц сказаў яму, што бог у храме разгневаецца на Маўглi, калi ён будзе красцi ў жраца салодкiя плады манга, Маўглi схапiў статую бажка, прывалок яе да жраца ў дом i папрасiў зрабiць так, каб бог разгневаўся i Маўглi можна было б пабiцца з iм. Спакуса была вялiкая, але жрэц не даў ходу гаворцы, а мужу Месуi давялося заплацiць нямала серабра, каб супакоiць бога.

Апрача таго, Маўглi зусiм не разбiраўся ў той рознiцы памiж людзьмi, якую стварае каста. Калi асёл ганчара звалiўся ў яму, Маўглi выцягнуў яго за хвост i дапамог скласцi гаршкi для адпраўкi на рынак у Канхiвару. Гэта было ўжо зусiм кепска, бо ганчар належаў да нiжэйшай касты, а пра асла i гаварыць няма чаго. Калi жрэц пачаў сварыцца на Маўглi, той прыгразiў, што пасадзiць i яго на асла, i жрэц сказаў мужу Месуi, што сама лепш - як найхутчэй знайсцi Маўглi якi-небудзь занятак. Пасля гэтага вясковы стараста загадаў Маўглi iсцi заўтра ранiцай на пашу пiльнаваць буйвалаў. Больш за ўсiх быў задаволены гэтым Маўглi. У той жа вечар, лiчачы сябе ўжо на службе ў вёскi, ён далучыўся да гурту, што збiраўся кожны вечар на каменнай пляцоўцы пад вялiкай смакоўнiцай. Гэта быў вясковы клуб, куды сыходзiлiся папалiць i стараста, i цырульнiк, i вартаўнiк, якiя ведалi ўсе да адной вясковыя плёткi, i стары Балдзео, вясковы паляўнiчы, што меў ангельскi мушкет. Малпы сядзелi i гаманiлi на верхнiх галiнах смакоўнiцы, а ў нары пад пляцоўкай жыла кобра, якой кожны вечар ставiлi сподачак малака, бо яна лiчылася свяшчэннай. Старыя садзiлiся вакол дрэва, гаманiлi да позняй ночы i палiлi тытунь з вялiкiх кальянаў. Яны расказвалi дзiвосныя гiсторыi пра людзей, багоў i зданi, а Балдзео расказваў яшчэ больш дзiвосныя гiсторыi пра звычкi звяроў у джунглях, так што ў хлопчыкаў, што сядзелi за кругам, дух займала. Больш за ўсё расказвалi пра звяроў, бо джунглi падыходзiлi да самай вёскi. Аленi i дзiкi травiлi пасевы, i час ад часу ў змроку тыгр хапаў чалавека на вачах ва ўсiх, ледзь не каля саменькiх вясковых варотаў.

Маўглi, якi, вядома, добра ведаў тое, пра што тут расказвалi, закрываў твар рукамi, каб нiхто не бачыў, як ён смяецца. Балдзео, паклаўшы мушкет на каленi, пераходзiў ад адной дзiвоснай гiсторыi да другой, а ў Маўглi трэслiся плечы ад смеху.

Балдзео расказваў пра тое, што тыгр, якi схапiў сына Месуi, быў пярэварацень i што ў яго ўсялiлася душа злоснага старога лiхвяра, якi памёр некалькi гадоў назад...

- I гэта праўда, я ведаю, - казаў ён, - бо Пуран Дас заўсёды кульгаў. Яму выцялi нагу ў час бунту, калi спалiлi ўсе яго рахункавыя кнiгi, а той тыгр, пра якога я гавару, таксама кульгае: яго лапы пакiдаюць няроўныя сляды.

- Праўда, праўда, так яно i ёсць! - пацвердзiлi сiвабародыя, дружна кiваючы галовамi.

- Няўжо ўсе вашы байкi - такая старая парахня? - сказаў Маўглi. - Гэты тыгр кульгае таму, што нарадзiўся кульгавы, як усе ведаюць. Балбатаць, нiбыта душа лiхвяра жыве ў зверы, якi заўсёды быў баязлiвейшы за шакала, могуць толькi малыя дзецi.

Балдзео на хвiлiну знямеў ад здзiўлення, а стараста вылупiў вочы.

- Ого! Гэта ж хлапчук з джунгляў! - сказаў Балдзео. - Калi ўжо ты такi разумны, тады лепей занясi шкуру гэтага тыгра ў Канхiвару - урад прызначыў сто рупiй за яго галаву. А яшчэ лепей памаўчы, калi гавораць старэйшыя.

Маўглi ўстаў, збiраючыся пайсцi.

- Увесь вечар я ляжаў тут i слухаў, - абазваўся ён, азiрнуўшыся цераз плячо, - i за ўвесь час, апрача аднаго цi двух разоў, Балдзео не сказаў нi слова праўды пра джунглi, а яны ж у яго за парогам. Як жа я магу паверыць казкам пра багоў, зданi i нядобрых духаў, якiх ён нiбыта бачыў?

- Гэтаму хлопчыку даўно пара iсцi да статка, - сказаў стараста.

А Балдзео пыхкаў i чмыхаў, абураны грубiянствам Маўглi.

У шмат якiх iндыйскiх вёсках хлопчыкi з ранiцы выганяюць кароў i буйвалаў на пашу, а ўвечары прыганяюць iх назад, i тыя самыя буйвалы, якiя затапталi б белага чалавека насмерць, дазваляюць бiць i паганяць сябе дзецям, якiя ледзь дастаюць iм да мысы. Пакуль хлопчыкi трымаюцца каля буйвалаў, iм не пагражае нiякая небяспека - нават тыгр не асмелiцца напасцi на цэлы статак. Але калi яны адыдуцца збiраць кветкi або лавiць яшчарак, iх можа схапiць тыгр.

На досвiтку Маўглi праехаў па вясковай вулiцы, седзячы на спiне Рамы, сама вялiкага буйвала ў статку. Сiне-шэрыя буйвалы з доўгiмi, загнутымi назад рагамi i дзiкаватым позiркам адзiн за другiм выбiралiся з хлявоў i iшлi за важаком Рамам, i Маўглi даў зразумець астатнiм хлопчыкам, што гаспадар тут ён. Ён малацiў буйвалаў доўгай адшлiфаванай бамбукавай палкай i сказаў аднаму з хлопчыкаў, якога звалi Камiя, што праедзе далей з буйваламi, а хлопчыкi няхай пасуць кароў без яго i нi ў якiм разе не адлучаюцца ад статка.

Iндыйская паша - гэта адны камянi, кусты, пучкi калючай травы i неглыбокiя яры, па якiх разыходзiцца i хаваецца статак. Буйвалы звычайна трымаюцца паблiзу балотаў, дзе шмат мулу, i цэлымi гадзiнамi ляжаць i грэюцца ў гарачай ад сонца гразi. Маўглi прыгнаў статак на той край раўнiны, дзе Вайнганга выходзiць з джунгляў, саскочыў з шыi Рамы, падбег да бамбукавага гаёчка i знайшоў там Шэрага Брата.

- Ага, - сказаў Шэры Брат, - я ўжо шмат дзён чакаю цябе тут. Навошта табе гэтая ваджанiна са статкам?

- Так мне загадалi, - сказаў Маўглi. - Пакуль што я вясковы пастух. А дзе Шэр-Хан?

- Ён вярнуўся ў гэтыя мясцiны i доўга падпiльноўваў цябе тут. Цяпер ён зноў пайшоў адсюль, бо дзiчыны мала. Ён хоча забiць цябе.

- Цудоўна! - сказаў Маўглi. - Пакуль яго тут няма, ты або хто-небудзь з чатырох братоў павiнен сядзець на гэтай скале, каб я цябе бачыў, калi выходжу з вёскi. Калi ён вернецца, чакайце мяне ў яры пасярод раўнiны, пад дрэвам дхак. Няма чаго лезцi ў самую пашчу Шэр-Хану.

Пасля гэтага Маўглi выбраў цянiстую мясцiнку i заснуў, а буйвалы пасвiлiся вакол яго. Пасвiць жывёлу ў Iндыi - занятак для гультаёў. Каровы пераходзяць з месца на месца i жуюць, потым кладуцца, потым зноў iдуць далей i нават не рыкаюць. Яны толькi чмыхаюць, а буйвалы вельмi рэдка гавораць што-небудзь. Яны заходзяць у мулiстыя затокi адзiн за другiм i залазяць у гразь па самую мысу, так што вiдаць толькi нос ды сiнiя, нiбы фарфоравыя, вочы, i ляжаць там, як калоды. Нагрэтыя сонцам скалы быццам бруяцца ад спёкi, i пастушкi чуюць, як каршун (заўсёды ўсяго адзiн) нябачна пасвiствае ў iх над галавой, i ведаюць, што, калi хто-небудзь з iх памрэ або здохне карова, гэты каршун зляцiць унiз, i суседнi каршун за шмат мiляў адсюль убачыць, як той спусцiўся i таксама паляцiць за iм, а потым яшчэ адзiн i яшчэ, так што ледзь толькi паспее хто-небудзь памерцi, як дваццаць галодных каршуноў з'яўляюцца невядома адкуль. Хлопчыкi дрэмлюць, прачынаюцца i зноў засынаюць, плятуць маленькiя кошыкi з сухой травы i саджаюць у iх конiкаў; а то зловяць двух багамолаў i прымушаюць iх бiцца, а то нанiзваюць пацеркi з чырвоных i чорных лясных арэхаў, або глядзяць, як яшчарка грэецца на сонцы, або як змяя каля лужыны палюе на жабу. Потым яны спяваюць доўгiя, працяжныя песнi з дзiўнымi пералiвамi ў канцы, i дзень здаецца iм даўжэйшым, чым усё жыццё iншым людзям. А другi раз вылепяць палац або храм з глiны з фiгуркамi людзей, коней i буйвалаў, уставяць трысцiнкi людзям у рукi, нiбыта гэта ўладарныя князi, а астатнiя фiгуркi iхняе войска, або нiбыта гэта багi, а астатнiя iм моляцца. Потым надыходзiць вечар, дзецi склiкаюць статак, i буйвалы адзiн за другiм падымаюцца з густой гразi з шумам гарматнага стрэлу, i ўвесь статак цягнецца гужам цераз шэрую раўнiну назад, да мiгатлiвых агеньчыкаў вёскi.

Дзень за днём вадзiў Маўглi буйвалаў да мулiстых затокаў, дзень за днём бачыў Шэрага Брата на раўнiне (i таму ведаў, што Шэр-Хан яшчэ не вярнуўся), дзень за днём ён ляжаў у траве, прыслухоўваўся да гукаў вакол сябе i думаў пра ранейшае жыццё ў джунглях. Калi б Шэр-Хан спатыкнуўся сваёй кульгавай лапай дзе-небудзь у зараснiку на беразе Вайнгангi, Маўглi пачуў бы яго гэтымi доўгiмi цiхiмi ранкамi.

Надышоў нарэшце дзень, калi Маўглi не ўбачыў Шэрага Брата на дамоўленым месцы, i, засмяяўшыся, ён пагнаў буйвалаў да яра пад дрэвам дхак, якое было ўсё ўсыпана залацiста-чырвонымi кветкамi. Там сядзеў Шэры Брат, i кожны валасок на яго спiне тырчаў дыбам.

- Ён хаваўся цэлы месяц, каб збiць цябе са следу. Учора ўночы ён перайшоў горы разам з Табакi i цяпер iдзе па гарачых слядах за табою, - сказаў воўк, цяжка дыхаючы.

Маўглi нахмурыўся:

- Я не баюся Шэр-Хана, але Табакi вельмi хiтры.

- Не бойся, - сказаў Шэры Брат i злёгку аблiзнуў губы. - Я сустрэў Табакi на досвiтку. Цяпер ён расказвае ўсе свае хiтрыкi каршунам. Але, перш чым я зламаў яму хрыбет, ён усё расказаў мне. Шэр-Хан мае намер чакаць цябе сёння ўвечары каля вясковых варотаў, толькi цябе i нiкога iншага. А цяпер ён залёг у вялiкiм перасохлым яры каля ракi.

- Еў ён сёння цi выйшаў на паляванне з пустым страўнiкам? - спытаў Маўглi, таму што ад адказу залежала яго жыццё або смерць.

- Ён зарэзаў свiнню на досвiтку, а цяпер яшчэ i напiўся ўдосталь. Не забудзь, што Шэр-Хан не можа прабыць i аднаго дня без яды нават дзеля помсты.

- О ёлупень, ёлупень! Дурань з дурняў! Наеўся ды яшчэ i напiўся i думае, што я буду чакаць, пакуль ён выспiцца! Дык дзе ж ён залёг? Калi б нас было хоць дзесяцера, мы збiлi б з яго пыху. Гэтыя буйвалы не захочуць нападаць, калi не ўчуюць тыгра, а я не ўмею гаварыць на iхняй мове. Цi нельга нам пайсцi па яго следзе, каб буйвалы яго ўчулi?

- Ён праплыў далёка ўнiз па Вайнганзе, каб след згубiўся, - адказаў Шэры Брат.

- Гэта Табакi яго навучыў, я ведаю. Сам ён нiколi не здагадаўся б. Маўглi стаяў, паклаўшы палец у рот, i думаў. - Вялiкi яр каля Вайнгангi - ён выходзiць на раўнiну амаль за паўмiлi адсюль. Я магу павесцi статак кругаля, праз джунглi, да пачатку яра, а потым спусцiцца ўнiз, але тады ён уцячэ ад нас па дне яра. Трэба загарадзiць той канец. Шэры Брат, можаш ты падзялiць статак напалам?

- Не ведаю, можа, i не здолею, але я прывёў табе разумнага памочнiка.

Шэры Брат адбегся ўбок i саскочыў у яму. Адтуль паказалася вялiкая шэрая галава, добра знаёмая Маўглi, i спякотнае паветра запоўнiлася сама тужлiвым выццём, якое толькi можна пачуць у джунглях, - гэта быў паляўнiчы поклiч ваўка ў паўдзённы час.

- Акела! Акела! - крыкнуў Маўглi i запляскаў у ладкi. - Я так i ведаў, што ты мяне не забудзеш! Нас чакае вялiкая работа. Падзялi статак напалам, Акела. Збяры кароў з цялятамi, а быкоў i рабочых буйвалаў - асобна.

Абодва ваўкi, робячы петлi, загойсалi ў статку сярод буйвалаў i кароў, якiя чмыхалi i задзiралi ўгору галовы, i падзялiлi яго на дзве групы. У адной стаялi каровы, акружыўшы цялят кальцом, i, злосна пазiраючы, грэблi капытамi зямлю, гатовыя кiнуцца на ваўка i растаптаць яго насмерць, як толькi ён спынiцца. У другой групе чмыхалi i грэблi зямлю быкi i маладыя бычкi; яны здавалiся страшнейшымi, але былi далёка не так небяспечныя, бо не баранiлi сваiх цялят. Людзi i ўшасцёх не справiлiся б падзялiць статак гэтак спрытна.

- Што загадаеш яшчэ? - спытаў Акела, засопвшыся. - Яны хочуць зноў сысцiся разам.

Маўглi ўскочыў на спiну Рамы:

- Адганi быкоў падалей налева, Акела. Шэры Брат, калi мы пойдзем адсюль, не давай каровам разбягацца i заганяй iх у вусце яра.

- А цi далёка? - спытаў Шэры Брат, цяжка дыхаючы i ляскаючы зубамi.

- Да таго месца, дзе схiлы сама крутыя, каб Шэр-Хан не мог выскачыць! крыкнуў Маўглi. - Затрымай iх там, пакуль не падыдзем мы.

Быкi рванулiся ўперад, пачуўшы голас Акелы, а Шэры Брат выйшаў i стаў перад каровамi. Тыя рынулiся на яго, i ён пабег перад самым статкам да вусця яра, а ў гэты час Акела адагнаў быкоў далёка ўлева.

- Добра зроблена! Яшчэ раз - i яны дружна рушаць уперад. Асцярожней цяпер, асцярожней, Акела! Варта толькi клацнуць зубамi, i яны кiнуцца на цябе! Ого! Шалёная работа, горш чым ганяць чорных аленяў! Цi думаў ты, што гэтыя жывёлiны могуць так хутка бегаць? - спытаў Маўглi.

- Я... я паляваў i на iх у свой час, - задыхаючыся ад пылу, адгукнуўся Акела. - Павярнуць iх у джунглi?

- Ага, павярнi. Павярнi iх хутчэй! Рама шалее ад злосцi. О, каб я мог сказаць яму, што мне ад яго трэба!

Быкi павярнулi, на гэты раз направа, i з шумам рынулiся ў гушчар. Хлопчыкi-пастухi, што пiльнавалi статак за паўмiлi далей, з усiх ног прыпусцiлi ў вёску з крыкам, што буйвалы пашалелi i ўцяклi.

План Маўглi быў даволi просты. Ён хацеў зрабiць вялiкi круг па ўзгорках i дайсцi да пачатку яра, а потым сагнаць быкоў унiз, каб Шэр-Хан апынуўся памiж быкамi i каровамi. Ён ведаў, што, наеўшыся i напiўшыся ўдосталь, Шэр-Хан не здолее бiцца i не ўскараскаецца па схiлах яра. Цяпер Маўглi супакойваў буйвалаў голасам, а Акела бег ззаду, падвываючы зрэдку, каб падагнаць тых, што адставалi. Давялося зрабiць вялiкi-вялiкi круг, таму што яны не хацелi падыходзiць занадта блiзка да яра, каб не спудзiць Шэр-Хана. Нарэшце Маўглi павярнуў статак на зарослы травой абрыў, якi крута спускаўся да яра. З абрыву з-за вяршалiн дрэў была вiдаць раўнiна ўнiзе, але Маўглi глядзеў толькi на схiлы яра i з радасцю бачыў, што яны вельмi крутыя, амаль стромкiя, i што плюшч i лiяны, якiя iх аплялi, не ўтрымаюць тыгра, калi ён захоча выбрацца наверх.

- Дай iм уздыхнуць, Акела, - сказаў ён, падымаючы руку. - Яны яшчэ не ўчулi тыгра. Дай iм уздыхнуць. Трэба ж сказаць Шэр-Хану, хто iдзе. Мы злавiлi яго ў пастку.

Ён прыклаў рукi да рота i крыкнуў у яр - гэта было ўсё роўна, што крычаць у тунель, - i рэха пакацiлася ад скалы да скалы.

Не вельмi хутка ў адказ пачулася працяглае соннае бурчанне сытага тыгра, якi толькi што прачнуўся.

- Хто заве? - раўнуў Шэр-Хан, i прыгожы паўлiн з рэзкiм крыкам выпырхнуў з яра.

- Я, Маўглi! Пара табе з'явiцца на Скалу Рады, каровiн злодзей! Унiз! Ганi iх унiз, Акела! Унiз, Рама, унiз!

На момант статак замёр на краi абрыву, але Акела правыў на ўвесь голас паляўнiчы поклiч, i буйвалы адзiн за адным нырнулi ў яр, як параходы ныраюць цераз парогi. Пясок i камянi паляцелi фантанам на ўсе бакi.

Раз рушыўшы, статак ужо не мог спынiцца, i не паспеў ён спусцiцца на дно яра, як Рама зарыкаў, учуўшы Шэр-Хана.

- Ага! - сказаў Маўглi, седзячы на яго спiне. - Цяпер ты зразумеў!

I паток чорных рагоў, мысаў, пакрытых пенай, i вылупленых вачэй пакацiўся па яры, якраз так, як коцяцца валуны ў паводку: слабейшых буйвалаў адцiснулi на бакi яра, дзе яны ледзь прадзiралiся праз лiяны. Буйвалы зразумелi, што iх чакае наперадзе: напасцi ўсiм статкам i з усяе сiлы, чаго не вытрымае нiводзiн тыгр. Шэр-Хан, пачуўшы тупат капытоў, падхапiўся i нязграбна затрухаў унiз па яры, азiраючыся па баках у пошуках выйсця. Але адхоны ўзнiмалiся амаль строма, i ён бег далей i далей, ацяжэлы ад яды i вады, гатовы на ўсё, абы не бiцца. Статак ужо расплюхваў лужыну, па якой ён толькi што прайшоў, i рыкаў так, што стогн стаяў у вузкiм праходзе. Маўглi пачуў рыканне ў адказ у канцы яра i ўбачыў, як павярнуў Шэр-Хан (тыгр разумеў, што лепш сустрэцца з быкамi, чым з каровамi i цялятамi). Потым Рама спатыкнуўся i прайшоў па нечым мяккiм i, падганяемы астатнiмi быкамi, на ўсiм хаду ўрэзаўся ў другую палову статка. Слабейшых буйвалаў гэтае сутыкненне проста збiла з ног.

Абодва статкi вылецелi на раўнiну, боручыся, чмыхаючы i тупочучы капытамi.

Маўглi счакаў колькi трэба i саслiзнуў са спiны Рамы, малоцячы направа i налева сваiм кiем.

- Хутчэй, Акела, разводзь статак! Разганяй iх, а то яны пачнуць бароць адно аднаго! Адганяй iх падалей, Акела. Гэй, Рама! Гэй, гэй, гэй, дзецi мае! Цiхенька цяпер, цiхенька! Усё ўжо скончана.

Акела i Шэры Брат бегалi ўзад i ўперад, кусаючы буйвалаў за ногi, i хоць статак зноў падаўся быў у яр, Маўглi здолеў павярнуць Раму, а астатнiя буйвалы паплялiся за iм на балота.

Шэр-Хана не трэба было больш таптаць. Ён быў мёртвы, i каршуны ўжо зляталiся да яго.

- Браты, от гэта была сабачая смерць! - сказаў Маўглi, намацваючы нож, якi заўсёды насiў у ножнах на шыi з таго часу як пачаў жыць з людзьмi. - Але ён усё роўна быў баязлiвец i не захацеў бы бiцца. Праўда! Яго шкура будзе вельмi дарэчы на Скале Рады. Трэба хутчэй брацца за работу.

Хлопчыку, якi вырас сярод людзей, нiколi не прыйшло б у галаву аднаму аблупiць дзесяцiфутавага тыгра, але Маўглi лепш за любога iншага ведаў, як трэба лупiць жывёлу.

Аднак работа была цяжкая, i Маўглi завiхаўся цэлую гадзiну, аддзiраючы i паласуючы шкуру нажом, а ваўкi глядзелi, высалапiўшы язык, або падыходзiлi i цягнулi шкуру, калi ён загадваў iм.

Раптам нечая рука легла на плячо Маўглi, i, узняўшы вочы, хлопчык убачыў Балдзео з ангельскiм мушкетам. Пастухi расказалi ў вёсцы пра тое, што буйвалы пашалелi i ўцяклi, i Балдзео выйшаў сярдзiты, загадзя гатовы пакараць Маўглi за тое, што ён кепска глядзеў за статкам. Ваўкi знiклi з вачэй, як толькi заўважылi чалавека.

- Што гэта яшчэ за дурасць? - сярдзiта спытаў Балдзео. - Ды хiба ты аблупiш тыгра? Дзе буйвалы яго забiлi? Да таго ж гэта кульгавы тыгр, i за яго галаву прызначана сто рупiй. Ну-ну, мы не будзем цябе караць за тое, што не ўпiльнаваў статак, i магчыма, я дам табе адну рупiю, пасля таго як завязу шкуру ў Канхiвару.

Ён намацаў за поясам крэмень i крэсiва i прыгнуўся, каб асмалiць Шэр-Хану вусы. Амаль усе паляўнiчыя ў Iндыi падсмальваюць тыгру вусы, каб яго прывiд не трывожыў iх.

- Гм! - цiха сказаў Маўглi, здымаючы шкуру з пярэдняй лапы. - Дык ты завязеш шкуру ў Канхiвару, атрымаеш узнагароду i, магчыма, дасi мне адну рупiю? А я дык думаю, што шкура спатрэбiцца мне самому. Гэй, стары, выбiрайся з агнём падалей!

- Як ты смееш так размаўляць з найлепшым паляўнiчым вёскi? Тваё шчасце i дурнота буйвалаў памаглi табе займець такую здабычу. Тыгр толькi што наеўся, iнакш ён быў бы зараз за дваццаць мiляў адгэтуль. Ты нават аблупiць яго не зможаш як след, убогi хлапчук, ды яшчэ асмельваешся гаварыць мне, Балдзео, каб я не падсмальваў тыгру вусоў! Не, Маўглi, я не дам табе з узнагароды нiводнага медзяка, затое адлупцую як мае быць. Адыдзi ад тушы!

- Клянуся буйвалам, якi выкупiў мяне, - сказаў Маўглi, здымаючы шкуру з лапаткi, - няўжо я патрачу ўвесь поўдзень на балбатню з гэтай старой малпай? Сюды, Акела, гэты чалавек абрыдзеў мне!

Балдзео, якi ўсё яшчэ стаяў, прыгнуўшыся над галавой Шэр-Хана, раптам расцягнуўся на траве, а калi апамятаўся, дык убачыў, што над iм стаiць шэры воўк, а Маўглi па-ранейшаму лупiць шкуру, як быццам ён адзiн ва ўсёй Iндыi.

- Та-ак, - сказаў Маўглi скрозь зубы, - ты кажаш праўду, Балдзео: ты не дасi мне нiводнага медзяка з узнагароды. Я даўно ваюю з гэтым кульгавым тыграм, вельмi даўно, i верх цяпер мой!

Трэба сказаць шчырую праўду пра Балдзео - калi б ён быў гадоў на дзесяць маладзейшы, ён бы не пабаяўся схапiцца з Акелам, сустрэўшы яго ў лесе, але воўк, якi слухаецца слова хлопчыка, у якога ёсць асабiстыя рахункi з тыграм-людаедам, - не звычайны звер. Тут вядзьмарства, сама небяспечныя чары, думаў Балдзео i ўжо не спадзяваўся, што амулет на шыi ўратуе яго. Ён ляжаў ледзь дыхаючы i чакаў, што Маўглi вось-вось зробiцца тыграм.

- Махараджа! Валадар! - прамовiў ён нарэшце хрыплым шэптам.

- Праўда? - адказаў Маўглi, не паварочваючы галавы i цiхенька пасмiхаючыся.

- Я ўжо стары. Адкуль я ведаў, што ты не звычайны пастушок? Можна мне ўстаць i пайсцi адсюль цi твой слуга разарве мяне на шматкi?

- Iдзi i жывi спакойна. Толькi другi раз не ўмешвайся ў мае справы. Пусцi яго, Акела!

Балдзео зачыкiльгаў у вёску, спяшаючыся i ўвесь час азiраючыся цераз плячо, цi не ператварыўся Маўглi ў што-небудзь страшнае. Дабраўшыся да вёскi, ён расказаў такую гiсторыю пра напушчаныя на яго чары, чарадзейства i вядзьмарства, што жрэц не на жарт перапалохаўся.

Маўглi працаваў без спачыну, але насоўваўся ўжо змрок, калi ён разам з ваўкамi злупiў з тушы вялiкую паласатую шкуру.

- Цяпер трэба схаваць шкуру i гнаць буйвалаў дахаты. Памажы мне сабраць iх, Акела!

Статак сабралi на сутоннi, i, калi ён наблiжаўся да вёскi, Маўглi ўбачыў агнi i пачуў, як у храме б'юць званы i трубяць у ракавiны. Здавалася, палова вёскi сабралася каля варотаў сустракаць Маўглi.

"Гэта таму, што я забiў Шэр-Хана", - падумаў ён.

Але цэлы дождж камянёў прасвiстаў паўз яго, i людзi закрычалi:

- Вядзьмар! Пярэварацень! Воўчы выкармак! Iдзi прэч! Ды хутчэй, а то жрэц зноў зробiць цябе ваўком! Страляй, Балдзео, страляй!

Стары ангельскi мушкет гучна бухнуў, i ў адказ зарыкаў ад болю паранены буйвал.

- Зноў вядзьмарства! - закрычалi людзi. - Ён умее адводзiць кулi! Балдзео, гэта ж твой буйвал!

- Гэта што ж такое? - спытаў разгублена Маўглi, калi камянi паляцелi яшчэ гусцей.

- А яны ж падобны на Чараду, гэтыя твае браты, - сказаў Акела i спакойна сеў на зямлю. - Калi кулi што-небудзь азначаюць, яны як быццам збiраюцца прагнаць цябе.

- Воўк! Воўчы выкармак! Iдзi прэч! - крычаў жрэц, размахваючы галiнкай свяшчэннай раслiны тулсi.

- Зноў? Мiнулы раз мяне гналi за тое, што я чалавек. На гэты раз за тое, што я воўк. Хадзем, Акела!

Жанчына - гэта была Месуа - перабегла цераз дарогу да статка i крыкнула:

- О сын мой, сын мой! Яны кажуць, што ты вядзьмар i можаш, калi захочаш, зрабiцца ваўком! Я iм не веру, але ўсё-такi iдзi адсюль, а то яны заб'юць цябе. Балдзео кажа, што ты чарадзей, але я ведаю, што ты адпомсцiў за смерць майго Натху.

- Вярнiся, Месуа! - крычаў натоўп. - Вярнiся, а то мы паб'ём цябе камянямi!

Маўглi засмяяўся кароткiм злосным смехам, - камень выцяў яго па губах.

- Бяжы назад, Месуа. Гэта дурная казка з тых, якiя расказваюць пад вялiкiм дрэвам вечарамi. Я ўсё ж адпомсцiў за твайго сына. Бывай i бяжы хутчэй, бо зараз я пашлю на iх статак, а ён рухаецца хутчэй, чым ляцяць камянi. Я не вядзьмар, Месуа. Бывай!.. Ну, яшчэ раз, Акела! - крыкнуў ён. - Ганi статак у вароты!

Буйвалы i самi рвалiся ў вёску. Iм не трэба было, каб iх падганяла выццё Акелы, яны, як вiхор, уляцелi ў вароты, расшпурляўшы натоўп направа i налева.

- Лiчыце! - з пагардай крыкнуў Маўглi. - Можа, я ўкраў у вас буйвала? Лiчыце, таму што больш я не буду пасвiць для вас статак. Бывайце, людзi, i скажыце дзякуй Месуi, што я не паклiкаў сваiх ваўкоў i не ўзяўся ганяць вас узад i ўперад па вясковай вулiцы.

Ён павярнуўся i пайшоў прэч разам з ваўком-адзiнцом i, пазiраючы ўгору на зоркi, адчуваў сябе шчаслiвым.

- Больш я ўжо не буду спаць у пастках, Акела. Давай возьмем шкуру Шэр-Хана i пойдзем адсюль. Не, вёску мы не зачэпiм, бо Месуа была добрая да мяне.

Калi месяц узышоў над раўнiнай i залiў яе нiбы малаком, напалоханыя сяляне ўбачылi, як Маўглi з двума ваўкамi ззаду i з клункам на галаве бег да лесу ваўчынай рыссю, пакiдаючы за сабой мiлю за мiляй. Тады яны пачалi бiць у званы i затрубiлi ў ракавiны яшчэ мацней, чым дагэтуль. Месуа плакала, Балдзео ўсё больш хлусiў, расказваючы пра свае прыгоды ў джунглях, i закончыў тым, што расказаў, нiбыта Акела стаяў на заднiх лапах i размаўляў, як чалавек.

Месяц ужо заходзiў, калi Маўглi i абодва ваўкi падышлi да ўзгорка, дзе была Скала Рады, i спынiлiся перад логавам Мацi Ваўчыхi.

- Яны прагналi мяне з чалавечай чарады, мацi! -крыкнуў ёй Маўглi. - Але я стрымаў сваё слова i вярнуўся са шкурай Шэр-Хана.

Мацi Ваўчыха не спяшаючыся выйшла з пячоры са сваiмi ваўчанятамi, i вочы яе загарэлiся, калi яна ўбачыла шкуру.

- У той дзень, калi ён уцiснуў галаву i плечы ў наша логава, гонячыся за табой, Жабянятка, я сказала яму, што з паляўнiчага ён стане здабычай. Ты зрабiў як трэба.

- Добра зрабiў, Маленькi Брат, - пачуўся нечы нiзкi голас у зараснiку. Мы сумавалi ў джунглях без цябе. - Багiра падбегла i пацерлася аб босыя ногi Маўглi.

Яны разам паднялiся на Скалу Рады, i на тым пляскатым каменi, дзе сядзеў раней Акела, Маўглi разаслаў тыгравую шкуру i прымацаваў яе чатырма бамбукавымi калкамi. Акела лёг на шкуру i па-даўнейшаму пачаў склiкаць ваўкоў на Раду: "Глядзiце, глядзiце, о ваўкi!" - якраз як у тую ноч, калi Маўглi ўпершыню прывялi сюды.

З таго часу як змясцiлi Акелу, Чарада заставалася без важака i ваўкi хадзiлi на паляванне або бiлiся як хто надумаецца. Аднак ваўкi па звычцы прыйшлi на поклiч. Адны з iх закульгавелi, трапiўшы ў пастку, другiя ледзь чыкiльгалi, параненыя шротам, трэцiя запаршывелi, бо харчавалiся рознай дрэнню, шмат каго недалiчвалiся зусiм. Але ўсе, хто застаўся жывы, прыйшлi на Скалу Рады i ўбачылi паласатую шкуру Шэр-Хана на скале i вялiзныя кiпцюры, што матлялiся на канцах пустых лапаў.

- Глядзiце як след, о ваўкi! Хiба я не стрымаў слова? - сказаў Маўглi.

I ваўкi прадзяўкалi: "Стрымаў!", а адзiн, сама заняпалы, завыў:

- Будзь зноў нашым важаком, о Акела! Будзь нашым важаком, о дзiцяня! Нам апрыкрала беззаконне, i мы хочам зноў стаць Вольным Народам!

- Не, - правуркатала Багiра, - гэта немагчыма. Калi вы будзеце сытыя, вы можаце зноў ашалець. Нездарма вы называецеся Вольным Народам. Вы бiлiся за Волю, i яна ваша. Ешце яе, о ваўкi!

- Чалавечая чарада i воўчая чарада прагналi мяне, - сказаў Маўглi. - Цяпер я буду хадзiць на паляванне ў джунглях адзiн.

- I мы будзем хадзiць на паляванне разам з табой, - сказалi чацвёра ваўчанят.

I Маўглi пайшоў i з гэтага дня займаўся паляваннем у джунглях разам з чатырма ваўчанятамi.

Але ён не заўсёды заставаўся адзiн: праз многа гадоў ён стаў дарослы i ажанiўся.

Але гэта ўжо - гаворка для вялiкiх!

ЯК СТРАХ ПРЫЙШОЎ У ДЖУНГЛI

Закон Джунгляў, якi куды старэйшы за ўсе iншыя законы на зямлi, прадбачыў амаль усе выпадковасцi, якiя могуць выпасцi на долю Народа Джунгляў, i цяпер у гэтым Законе ёсць усё, што маглi даць час i звычай. Калi вы чыталi папярэднiя апавяданнi пра Маўглi, дык памятаеце, што ён правёў большую частку свайго жыцця ў Сiянiйскай Воўчай Чарадзе i навучаўся Закону ў бурага мядзведзя Балу. Гэта Балу сказаў хлопчыку, калi таму надакучыла выконваць яго загады, што Закон падобны на ўчэпiстую лiяну: ён хапае кожнага i нiкому ад яго не ўцячы.

- Калi ты пражывеш з маё, Маленькi Брат, дык пабачыш, што ўсе джунглi падначальваюцца аднаму Закону. I гэта будзе не дужа прыемна бачыць, - сказаў Балу.

Яго словы ўвайшлi ў адно вуха Маўглi i выйшлi праз другое: хлопчык, у якога ўсё жыццё iдзе на яду i сон, не будзе асаблiва непакоiцца, пакуль бяда не падыдзе да яго ўпрытык. Але настаў год, калi словы Балу пацвердзiлiся, i Маўглi ўбачыў, што ўсе джунглi падпарадкуюцца аднаму Закону.

Гэта пачалося пасля таго, як зiмовых дажджоў не выпала амаль зусiм i дзiкабраз Сахi, сустрэўшы Маўглi ў бамбукавым зараснiку, расказаў яму, што дзiкi ямс падсыхае. А ўсе ж ведаюць, што Сахi пераборлiвы да смешнага i есць толькi сама смачнае i сама спелае. Маўглi засмяяўся i сказаў:

- А мне якi клопат?

- Цяпер - амаль нiякага, - суха i няветлiва адказаў Сахi, пабразгваючы iголкамi, - а там будзе вiдаць. Цi можна яшчэ даваць нырца ў глыбокай яме пад Пчалiнай Скалой, Маленькi Брат?

- Не. Дурная вада ўся кудысьцi сышла, а я не хачу раскалоць сабе галаву, сказаў Маўглi, якi быў упэўнены, што ведае не менш, чым пяць дзiкабразаў, разам узятыя.

- Тым горш для цябе: у маленькую расколiну магло б увайсцi хоць трошкi розуму.

Сахi хуценька адхiлiўся, каб Маўглi не скубнуў яго за шчацiнкi на носе. Калi Маўглi перадаў Балу словы Сахi, мядзведзь на хвiлiну задумаўся i прабурчаў:

- Калi б я быў адзiн, я змянiў бы месца палявання, перш чым астатнiя пра гэта здагадаюцца. Ды толькi паляванне сярод чужых заўсёды канчаецца бойкай хаця б яны не ўчынiлi чаго-небудзь кепскага дзiцяняцi. Пачакаем, паглядзiм, як будзе цвiсцi махуа.

Гэтай вясной дрэва махуа, плады якога любiў Балу, так i не зацвiло. Сметанковага колеру васковыя пялёсткi былi спалены спякотай, перш чым паспелi распусцiцца, i ўсяго некалькi бутонаў, ад якiх нядобра пахла, упала на зямлю, калi мядзведзь стаў на заднiя лапы i страсянуў дрэва. Потым паступова невыказная спякота прабралася ў самае сэрца джунгляў, i яны пажоўклi, пабурэлi i нарэшце пачарнелi. Зялёны зараснiк на схiлах яроў выгараў, памярцвеў i скруцiўся, нiбы кавалкi чорнага дроту; патаемныя азёры высахлi да дна, пакрылiся скарынкай, i нават сама лёгкiя сляды на iх берагах захоўвалiся доўга, быццам вылiтыя з чыгуну; сакавiтыя сцяблiнкi плюшчу, што абвiвалi дрэвы, упалi да iх камлёў i завялi; бамбук засох i трывожна шамацеў на спякотным ветры; мох сышоў са скал у глыбiнi джунгляў, i яны зрабiлiся гэткiя ж голыя i гарачыя, як сiнiя валуны ў рэчышчы патоку.

Птушкi i малпы, разумеючы, што iм пагражае бяда, перабралiся на поўнач у самым пачатку года, а аленi i дзiкi забiралiся далёка ў засохлыя на коранi палеткi вакол вёсак i нярэдка памiралi на вачах у людзей, якiя занадта аслабелi, каб забiваць iх. Каршун Чыль застаўся ў джунглях i растлусцеў, бо падлы было вельмi многа. Кожны вечар ён паўтараў звярам, якiя ўжо не мелi сiлы сысцi на новыя мясцiны, што сонца забiла джунглi на тры днi лёту ва ўсе бакi.

Маўглi, якi дагэтуль не ведаў сапраўднага голаду, узяўся за стары мёд трохгадовай даўнасцi; ён выграбаў з апусцелых вуллёў сярод скал мёд, чорны, як ягады цёрну, i пакрыты налётам застылага цукру. А яшчэ ён даставаў лiчынкi, што пазабiралiся глыбока пад кару дрэў, i выкрадаў у восаў iхнюю дзятву. Ад дзiчыны ў джунглях засталiся скура ды косцi, i Багiра забiвала тройчы на ноч i ўсё не магла наесцiся ўволю. Але горш за ўсё было тое, што не хапала вады, бо Народ Джунгляў п'е хоць i рэдка, але ўдосталь.

А спякота ўсё трымалася i трымалася i выпiла ўсю вiльгаць, i ў рэшце рэшт з усiх рэк, рэчак i ручаёў заставалася толькi галоўнае рэчышча Вайнгангi, па якiм бруiўся тоненькi ручаёк вады памiж мёртвымi берагамi; i калi дзiкi слон Хатхi, якi жыве сто гадоў i нават больш, убачыў доўгi сiнi каменны хрыбет, што высунуўся з-пад вады пасярэдзiне патоку, ён пазнаў Скалу Мiру i тут жа ўзняў хобат i затрубiў, абвяшчаючы Вадзяное Перамiр'е, як пяцьдзесят гадоў назад абвясцiў гэтае Перамiр'е яго бацька. Аленi, дзiкi i буйвалы хрыпла падхапiлi яго заклiк, а каршун Чыль, лятаючы над зямлёй вялiкiмi кругамi, свiстам i крыкам паведамляў джунглям пра Перамiр'е.

Паводле Закону Джунгляў, забойства каля вадапою караецца смерцю, калi Перамiр'е ўжо аб'яўлена. Гэта таму, што напiцца вады важней, чым пад'есцi. Кожны звер у джунглях як-небудзь пераб'ецца, калi мала дзiчыны, але вада ёсць вада, i калi засталася ўсяго адна крынiца, любое паляванне спыняецца, пакуль Народ Джунгляў ходзiць да яе на вадапой. У добрыя часы, калi вады было шмат, звярам, што хадзiлi на вадапой да Вайнгангi або ў iншае месца, пагражала смерць, i гэтая небяспека павялiчвала асалоду начнога жыцця. Спусцiцца да ракi так спрытна, каб не зашамацеў нi адзiн лiсцiк; хадзiць па калена ў грукатлiвай вадзе парогаў, якая заглушае любы шум; пiць, азiраючыся цераз плячо, са страхам напружваючы ўсе мускулы для першага адчайнага скачка, а потым пакачацца па пясчаным беразе i вярнуцца з мокрай пысай i поўным жыватом да зачараванага тваёй смеласцю статка, - усё гэта з захапленнем рабiлi маладыя аленi з блiскучымi гладкiмi рожкамi якраз таму, што ў любую хвiлiну Багiра або Шэр-Хан маглi кiнуцца на iх i схапiць. Але цяпер гэтая гульня ў жыццё i смерць была скончана, i Народ Джунгляў падыходзiў галодны i змучаны да абмялелай ракi - тыгр i мядзведзь разам з аленямi, буйваламi i дзiкамi, - пiў забруджаную ваду i доўга стаяў над ракой, не маючы сiлы крануцца з месца.

Аленi i дзiкi дарэмна шукалi цэлымi днямi чаго-небудзь лепшага за сухую кару i завялае лiсце. Буйвалы не знаходзiлi больш нi прахалоды ў мулiстых затоках, нi зялёнай рунi на палетках. Змеi пакiнулi джунглi i прыпаўзлi да ракi, спадзеючыся злавiць цудам уцалелую жабу. Яны абвiвалiся вакол мокрых камянёў i нават не варушылiся, калi дзiкая свiння ў пошуках каранёў закранала iх лычом. Рачных чарапах даўным-даўно пералавiла Багiра, сама спрытная сярод звяроў-паляўнiчых, а рыба пахавалася глыбока ў мул, якi ад гарачынi парасколваўся зверху. Адна толькi Скала Мiру доўгай змяёй выступала над мелямi, i вялыя хвалi ледзь чутна шыпелi, дакранаючыся да яе гарачых бакоў.

Сюды вось i прыходзiў Маўглi кожны вечар, шукаючы халадку i кампанii. Сама галодныя з яго ворагаў цяпер наўрад цi паквапiлiся б на хлопчыка. Маючы гладкую, безвалосую скуру, ён здаваўся яшчэ больш худым i вартым жалю, чым яго таварышы. Валасы ў яго выгаралi на сонцы, як пянька; рэбры тырчалi, нiбы пруткi на плеценым кашы; высахлыя ногi i рукi нагадвалi вузлаватыя сцяблiны травы - поўзаючы на карачках, ён намуляў сабе гузакi на каленях i локцях. Затое вочы пазiралi з-пад зблытаных валасоў спакойна i ясна, бо Багiра, яго сябра i дарадца, у гэты цяжкi час загадала яму рухацца спакойна, на паляваннi не спяшацца i нiколi нi ў якiм разе не злаваць.

- Часiны зараз кепскiя, - сказала чорная пантэра аднойчы гарачым, як распаленая печ, вечарам, - але яны мiнуць, калi мы здолеем пратрымацца да канца. Цi поўны твой страўнiк, дзiцяня?

- У страўнiку ў мяне не пуста, але карысцi з гэтага мала. Як ты думаеш, Багiра, дажджы зусiм забылiся пра нас i нiколi не вернуцца?

- Не думаю. Мы яшчэ пабачым махуа ў квеценi i аленянят, растлусцелых на маладой траўцы. Хадзем на Скалу Мiру, паслухаем навiны. Садзiся мне на спiну, Маленькi Брат.

- Цяпер не час насiць цяжары. Я яшчэ магу трымацца на нагах, хоць,праўда, мы з табою не падобныя на тлустых валоў.

Багiра скоса паглядзела на свой ускудлачаны запылены бок i прабурчала:

- Учора ўночы я забiла вала ў ярме. Я так аслабела, што не асмелiлася б накiнуцца на яго, калi б ён быў на волi. Ваў!

Маўглi засмяяўся:

- Так, мы цяпер смелыя паляўнiчыя. У мяне хапае адвагi лавiць i есцi лiчынкi.

I яны ўдваiх з Багiрай спусцiлiся па сухiм i хрусткiм хмызняку на бераг ракi, да карункавых водмеляў, якiя разбягалiся на ўсе бакi.

- Гэтая вада не пражыве доўга, - сказаў Балу, падыходзячы да iх. - Зiрнiце на той бераг!

На роўнай нiзiне далёкага берага калючая трава джунгляў засохла на коранi i стаяла мёртвая. Пратаптаныя аленямi i дзiкамi сцежкi да ракi спаласавалi рыжую нiзiну пыльнымi цяснiнамi ў высокай траве, i хоць было яшчэ рана, усе сцежкi былi запоўнены звяр'ём, што спяшалася да вады. Чуваць было, як ланi i iх дзiцяняты кашляюць ад пылу, дробнага, як табака.

Вышэй па рацэ, каля цiхай затокi, што агiнала Скалу Мiру, захавальнiцу Вадзянога Перамiр'я, стаяў дзiкi слон Хатхi са сваiмi сынамi. Худыя i шэрыя ў святле месяца, яны пагойдвалiся ўзад i ўперад, пагойдвалiся не перастаючы. Крыху нiжэй стаялi радамi аленi, яшчэ нiжэй - дзiкi i дзiкiя буйвалы, а на тым беразе, дзе высокiя дрэвы падыходзiлi да самай вады, было месца, адведзенае для драпежнiкаў: тыграў, ваўкоў, пантэраў, мядзведзяў i ўсiх iншых.

- Праўда, што мы падпарадкоўваемся аднаму Закону, - сказала Багiра, заходзячы ў ваду i скоса пазiраючы на рады брынклiвых рагоў i насцярожаных вачэй там, дзе штурхалiся каля вады аленi i дзiкi. - Добрага палявання ўсiм, хто са мною адной крывi, - дадала яна, кладучыся i выцягваючыся на ўвесь рост. Яна выставiла адзiн бок з вады i шапнула скрозь зубы: - А каб не гэты Закон, можна было б наладзiць вельмi добрае паляванне.

Чуйныя вушы аленяў пачулi апошнiя словы, i па радах прабег спалоханы шэпт:

- Перамiр'е! Не забывайце пра Перамiр'е!

- Цiшэй! Цiшэй! - прабурчаў дзiкi слон Хатхi. - Перамiр'е працягваецца, Багiра. Не час цяпер гаварыць пра паляванне.

- Каму гэта лепей ведаць, як не мне? - адказала Багiра, водзячы жоўтымi вачамi ўверх па рацэ. - Я цяпер ем чарапах, лаўлю жаб. Нгайя! Добра было б мне навучыцца жаваць галiнкi!

- Нам бы таксама вельмi гэтага хацелася, ве-ель-мi! - прабляяла маладзенькае аленяня, якое нарадзiлася толькi гэтай восенню i не ўхваляла старых парадкаў.

Як нi кепска было Народу Джунгляў, але нават слон Хатхi мiжвольна ўсмiхнуўся, а Маўглi, якi ляжаў у цёплай вадзе, апiраючыся на локцi, гучна зарагатаў i замалацiў нагамi.

- Добра сказана, Маленькiя Рожкi! - правуркатала Багiра. - Калi Перамiр'е скончыцца, гэта будзе залiчана на тваю карысць. - I яна пiльна паглядзела ў цемень, каб пазнаць аленяня пры сустрэчы.

Паступова гамонка пайшла па ўсiм вадапоi, уверх i ўнiз па рацэ. Чуваць было, як пялёхкалiся i чмыхалi свiннi, прасiлi пацiснуцца; як рыкалi буйвалы, перагаворваючыся памiж сабой на пясчаных водмелях; як аленi расказвалi адзiн аднаму жаласлiвыя гiсторыi пра тое, што зусiм збiлiся з ног у пошуках харчу. Час ад часу яны пыталiся пра што-небудзь у драпежнiкаў, што стаялi на тым беразе, але навiны былi кепскiя, i гарачы вецер джунгляў з шумам праносiўся памiж скаламi i дрэвамi, засыпаў ваду пылам i галiнкамi.

- I людзi таксама памiраюць за плугам, - сказаў малады алень. - Ад захаду да цемры я бачыў трох. Яны ляжалi i не рухалiся, i iх буйвалы - побач з iмi. Хутка i мы таксама ляжам i не ўстанем больш.

- Рака памялела з учарашняй ночы, - сказаў Балу. - О Хатхi, цi даводзiлася табе бачыць засуху, падобную на гэту?

- Яна мiнецца, яна мiнецца, - адказаў Хатхi, палiваючы вадою з хобата спiну i бакi.

- У нас тут ёсць адзiн, якi не вытрымае доўга, - сказаў Балу i паглядзеў на хлопчыка, якога вельмi любiў.

- Я? - з абурэннем усклiкнуў Маўглi i сеў у вадзе. - У мяне няма доўгай поўсцi, што прыкрывае косцi, але калi б злупiць з цябе шкуру, Балу...

Хатхi ажно ўвесь закалацiўся ад смеху, а Балу строга сказаў:

- Дзiцяня, гэтак няможна гаварыць настаўнiку Закону! Мяне яшчэ нiхто не бачыў без шкуры.

- Ды не, я не хацеў сказаць нiчога крыўднага, Балу. Толькi тое, што ты падобны на какосавы арэх у шалупiннi, а я на той самы арэх без шалупiння. А калi гэтае тваё бурае шалупiнне...

Маўглi сядзеў, скрыжаваўшы ногi, i тлумачы, што ён хацеў сказаць, як звычайна засунуўшы палец у рот, але тут Багiра працягнула мяккую лапу i перакулiла яго ў ваду.

- Яшчэ чаго не хапала, - сказала чорная пантэра, калi хлопчык падняўся, пырхаючы ад вады. - То з Балу трэба злупiць шкуру, то Балу падобны на какосавы арэх. Глядзi, каб ён не зрабiў тое, што робяць какосавыя арэхi!

- А што? - спытаў Маўглi, забыўшы гэты адзiн з сама старых жартаў у джунглях.

- Каб не разбiў табе галаву, - спакойна адказала Багiра i зноў перакулiла хлопчыка ў ваду.

- Нядобра смяяцца са свайго настаўнiка, - сказаў мядзведзь, пасля таго як Маўглi акунуўся трэцi раз.

- Нядобра?! А чаго ж вы хочаце? Гэты безвалосы бегае па лесе i насмiхаецца, як малпа, з таго, хто быў калiсьцi добрым паляўнiчым, ды яшчэ дзеля пацехi тузае за вусы.

Гэта, чыкiльгаючы, спускаўся да ракi Шэр-Хан, кульгавы тыгр. Ён пачакаў крыху, цешачыся з перапуду, што ўзняўся сярод аленяў на тым беразе, пасля нагнуў да вады вусатую квадратную галаву i пачаў хлябтаць. Пры гэтым ён бурчаў:

- Джунглi цяпер логава для голых шчанюкоў! Зiрнi на мяне, чалавечае дзiцяняi

Маўглi зiрнуў на яго больш дакладна, паглядзеў прама ў вочы i вельмi смела, - i праз хвiлiну Шэр-Хан неспакойна адвярнуўся.

- Маўглi тое, Маўглi гэта! -прабурчаў ён i зноў пачаў хлябтаць ваду. - Ён не чалавек i не воўк, а то спалохаўся б. Праз год мне давядзецца прасiць у яго дазволу напiцца! Ух!

- Магчыма, i так, - сказала Багiра, пiльна пазiраючы тыгру ў вочы. Магчыма, i так... Фэ, Шэр-Хан! Што гэта за новае паскудства ты прынёс сюды?

Кульгавы тыгр апусцiў у ваду падбародак i шчокi, i цёмныя масленыя палосы паплылi ўнiз па рацэ.

- Гадзiну назад я забiў чалавека, - нахабна адказаў Шэр-Хан.

Ён не пераставаў хлябтаць ваду i ўсё вуркатаў i бурчаў сабе пад нос.

Шэрагi звяроў уздрыгнулi i захiсталiся, над iмi праляцеў шэпт, якi перайшоў у крык:

- Ён забiў чалавека! Забiў чалавека!

I ўсе паглядзелi на дзiкага слана Хатхi, але той, здавалася, нiчога не чуў. Хатхi нiколi не спяшаецца, таму ён i жыве гэтак доўга.

- У такую часiну забiваць чалавека! Хiба няма iншай дзiчыны ў джунглях? з пагардай сказала Багiра, выходзячы з апаганенай вады i па-кашэчаму атрасаючы адну лапу за другой.

- Я забiў яго не для яды, а таму, што мне так захацелася.

Зноў пачулiся спалоханыя нараканнi, i пiльныя белыя вочкi Хатхi сурова паглядзелi ў бок Шэр-Хана.

- Таму, што мне так хацелася, - працягла паўтарыў Шэр-Хан. - А цяпер я прыйшоў сюды, каб прагнаць смагу i ачысцiцца. Хто мне забаронiць?

Спiна Багiры выгнулася, як бамбук на моцным ветры, але Хатхi спакойна падняў свой хобат.

- Ты забiў таму, што табе так хацелася? - спытаў ён.

А калi Хатхi пра што-небудзь пытаецца, лепей адказваць.

- Вось iменна. Гэта было маё права i мая ноч. Ты гэта ведаеш, о Хатхi, адказаў Шэр-Хан амаль ветлiва.

- Так, я ведаю, - адказаў Хатхi i, крыху памаўчаўшы, спытаў: - Ты напiўся ўдосталь?

- На гэтую ноч - напiўся.

- Тады iдзi адсюль. Рака для таго, каб пiць, а не для таго, каб паганiць яе. Нiхто, апрача кульгавага тыгра, не выхваляўся б сваiм правам у такую часiну... у такую часiну, калi ўсе мы пакутуем разам - i чалавек i Народ Джунгляў. Чысты цi нячысты, iдзi ў сваю бярлогу, Шэр-Хан!

Апошнiя словы прагучалi, як сярэбраныя трубы. I тры сыны Хатхi гайданулiся ўперад на паўкроку, хоць у гэтым не было патрэбы. Шэр-Хан крадком падаўся прэч, не асмельваючыся нават бурчаць, бо ён ведаў тое, што вядома ўсiм: калi дойдзе да сутычкi, дык гаспадар джунгляў - Хатхi.

- Што гэта за права, пра якое гаварыў Шэр-Хан? - шапнуў Маўглi на вуха Багiры. - Забiваць чалавека заўсёды ганьба. Так сказана ў Законе. А як жа гэта Хатхi гаворыць...

- Спытай у яго сам. Я не ведаю, Маленькi Брат. Ёсць такое права цi няма, а я правучыла б як следКульгавага Мяснiка, калi б не Хатхi. Прыйсцi да Скалы Мiру, толькi што забiўшы чалавека, ды яшчэ хвалiцца гэтым - выхадка, якой можа ганарыцца толькi шакал! Апрача таго, ён сапсаваў добрую ваду.

Маўглi памаўчаў з хвiлiну, набiраючыся смеласцi, бо ўсе ў джунглях пабойвалiся звяртацца непасрэдна да Хатхi, потым крыкнуў:

- Што гэта за права ў Шэр-Хана; о Хатхi?

Абодва берагi падхапiлi яго словы, бо Народ Джунгляў вельмi цiкаўны, а на вачах ва ўсiх адбылося нешта такое, чаго не разумеў нiхто, апрача Балу, якi зрабiў дужа глыбакадумны выгляд.

- Гэта старая гiсторыя, - сказаў Хатхi, - яна куды старэйшая за джунглi. Памаўчыце там, на берагах, i я раскажу яе вам.

Мiнулi хвiлiна цi дзве, пакуль буйвалы i дзiкi штурхалi i адпiхвалi адзiн аднаго, потым важакi статкаў паўтарылi адзiн за другiм:

- Мы чакаем!

I Хатхi зрабiў крок уперад i стаў па каленi ў вадзе пасярод затокi каля Скалы Мiру. Нягледзячы на худзiзну, маршчыны i жоўтыя бiўнi, адразу было вiдаць, што менавiта ён - гаспадар джунгляў.

- Вы ведаеце, дзецi мае, - пачаў ён, - што больш за ўсё на свеце вы баiцеся чалавека.

У знак згоды ўсе загаманiлi.

- Гэта цябе датычыцца, Маленькi Брат, - сказала Багiра Маўглi.

- Мяне? Я паляўнiчы Вольнага Народа i належу да Чарады, - адказаў Маўглi. - Што мне да чалавека?

- А цi ведаеце вы, чаму вы баiцеся чалавека? -гаварыў далей Хатхi. - Вось чаму. На пачатку джунгляў, гэтак даўно, што нiхто не памятае, калi гэта было, усе мы пасвiлiся разам i не баялiся адно аднаго. У тыя часы не было засух, лiсце, кветкi i плады вырасталi на дрэвах адначасова, i мы харчавалiся толькi лiсцем, кветкамi i пладамi ды карою i травою.

- Як я рада, што не нарадзiлася ў тыя часы, - сказала Багiра. - Кара добрая толькi для таго, каб вастрыць аб яе кiпцюры.

- А Ўладаром Джунгляў быў Тха, Першы са Сланоў. Сваiм хобатам ён выцягнуў джунглi з глыбiнi вод, i там, дзе ён правёў па зямлi сваiмi бiўнямi, пабеглi рэкi, i там, дзе ён тупнуў нагою, налiлiся вадою азёры, а калi ён затрубiў у хобат - вось гэтак, - нарадзiлiся дрэвы. Вось так Тха стварыў джунглi, i вось так расказвалi мне гэтую гiсторыю.

- Яна не зрабiлася карацейшай ад пераказу! - шапнула Багiра.

А Маўглi засмяяўся, затульваючы рот далонню.

- У тыя часы не было нi маiсу, нi дыняў, нi перцу, нi цукровага трыснягу, нi маленькiх хацiн, якiя кожны з вас бачыў, i Народы Джунгляў жылi ў лясах дружна, як адзiн народ, i нiчога не ведалi пра чалавека. Але хутка звяры пачалi сварыцца за харч, хоць пашаў хапала на ўсiх. Яны разгультаiлiся. Кожнаму хацелася пасвiцца там, дзе ён адпачываў, як бывае часам i ў нас, калi вясновыя дажджы пройдуць дружна. У Тха, Першага са Сланоў, было шмат работы: ён ствараў новыя джунглi i пракладваў рэчышчы рэк. Ён не мог паспець усюды i таму зрабiў Першага з Тыграў уладаром i суддзёй над джунглямi, i Народ Джунгляў прыходзiў да яго са сваiмi спрэчкамi. У тыя часы Першы з Тыграў еў траву i плады разам з усiмi. Ён быў ростам з мяне i вельмi прыгожы: увесь жоўты, як кветкi жоўтай лiяны. У тыя добрыя старыя часы, калi джунглi толькi што нарадзiлiся, на шкуры тыгра яшчэ не было нi палосаў, нi плямаў. Увесь Народ Джунгляў прыходзiў да яго без страху, слова яго было законам для ўсiх. Не забывайцеся, што ўсе мы былi тады адзiн народ.

I ўсё ж неяк раз уночы памiж двума быкамi выйшла спрэчка за пашу, такая спрэчка, якiя вы цяпер вырашаеце з дапамогай рагоў i пярэднiх капытоў. Кажуць, што, калi абодва быкi прыйшлi скардзiцца да Першага з Тыграў, якi ляжаў сярод кветак, адзiн з iх штурхнуў яго рагамi, i Першы з Тыграў, забыўшы пра тое, што ён уладар i суддзя над джунглямi, кiнуўся на гэтага быка i зламаў яму карак.

Да тае ночы нiхто сярод нас не памiраў, i Першы з Тыграў, убачыўшы, што ён нарабiў, i ашалеўшы ад паху крывi, уцёк у балоты на поўнач; мы, Народ Джунгляў, засталiся без суддзi i пачалi сварыцца i бiцца памiж сабою. Тха пачуў шум i прыйшоў да нас. I адны з нас гаварылi адно, а другiя - другое, але ён убачыў мёртвага быка сярод кветак i запытаў у нас, хто яго забiў, а мы не маглi яму сказаць, бо страцiлi розум ад паху крывi, як трацiм яго i цяпер. Мы кiдалiся i кружылiся па джунглях, скакалi, крычалi i маталi галовамi. I Тха загадаў нiжнiм галiнам дрэў i паўзучым лiянам джунгляў пазначыць забойцу, каб Першы са Сланоў мог пазнаць яго.

I Тха спытаў:

"Хто хоча быць Валадаром Джунгляў?"

Выскачыла Шэрая Малпа, што жыве на галiнах, i крыкнула:

"Я хачу быць Валадаркай Джунгляў!"

Тха ўсмiхнуўся i адказаў:

"Няхай будзе так!" - i, разгневаны, пайшоў прэч.

Дзецi, вы ведаеце Шэрую Малпу. Тады яна была гэтакая ж, як i цяпер. Спачатку яна зрабiла разумны твар, але праз хвiлiну пачала чухацца i скакаць угору i ўнiз, i калi Тха вярнуўся, ён убачыў, што Шэрая Малпа вiсiць на дрэве галавой ўнiз i перадражнiвае ўсiх, хто стаiць пад дрэвам, i яны таксама яе дражняць. I гэтак вось у джунглях не стала болей Закону - адна толькi недарэчная балбатня i словы без сэнсу.

Тады Тха паклiкаў нас усiх i сказаў:

"Першы ваш Валадар прынёс у джунглi Смерць, другi - Ганьбу. Цяпер пара даць вам Закон, i такi Закон, якi вы не асмельвалiся б парушаць. Цяпер вы спазнаеце Страх i, убачыўшы яго, зразумееце, што ён валадар над вамi, а ўсё астатняе прыйдзе само сабою".

Тады мы, Народ Джунгляў, спыталi:

"Што такое Страх?"

I Тха адказаў:

"Шукайце i знойдзеце".

I мы выхадзiлi ўсе джунглi ўдоўж i ўпоперак у пошуках Страху, i неўзабаве буйвалы...

- Ух! - адклiкнуўся са сваёй пясчанай водмелi Меса, важак буйвалаў.

- Так, Меса, гэта былi буйвалы. Яны прынеслi вестку, што ў адной пячоры ў джунглях сядзiць Страх, што ён безвалосы i ходзiць на заднiх лапах. Тады ўсе мы пайшлi за статкам буйвалаў да гэтай пячоры, i Страх стаяў там каля ўвахода. Так, ён быў безвалосы, як расказвалi буйвалы, i хадзiў на заднiх лапах. Убачыўшы нас, ён крыкнуў, i яго голас пасялiў у нас той страх, якi мы ведаем цяпер, i мы рынулiся прэч, топчучы i наносячы раны адзiн аднаму. У тую ноч Народ Джунгляў не лёг адпачываць увесь разам, як было ў нас заведзена, а кожнае племя легла асобна - дзiкi з дзiкамi i аленi з аленямi: рогi з рагамi i капыты з капытамi. Свае палеглi са сваiмi i дрыжалi ад страху ўсю ноч.

Толькi Першага з Тыграў не было з намi: ён усё яшчэ хаваўся ў балотах на поўначы, i калi да яго дайшла вестка пра тое, каго мы бачылi ў пячоры, ён сказаў:

"Я пайду да яго i зламлю яму карак".

I ён бег усю ноч, пакуль не дабраўся да пячоры, але дрэвы i лiяны на яго дарозе памяталi загад Тха, нiзка апускалi свае галiны i мецiлi яго на бягу: праводзiлi пальцамi па яго спiне, баках, iлбе i падбародку. I дзе б нi дакраналiся да яго лiяны, заставалася метка або паласа на яго жоўтай шкуры. I гэтыя палосы яго дзецi носяць да нашых дзён! Калi ён падышоў да пячоры, Безвалосы Страх выставiў руку i назваў яго "Паласаты, што прыходзiць уночы", i Першы з Тыграў спалохаўся Безвалосага i, выючы, уцёк назад на балоты...

Тут Маўглi цiхенька засмяяўся, апусцiўшы падбародак у ваду.

- ...Ён выў так моцна, што Тха пачуў яго i спытаў:

"Чаго ты?"

I Першы з Тыграў узняў морду да толькi што створанага неба, якое цяпер такое старое, i сказаў:

"Вярнi мне маю ўладу, о Тха! Мяне зганьбiлi перад усiмi джунглямi: я ўцёк ад Безвалосага, а ён назваў мяне ганебным iменем".

"А чаму?" - спытаў Тха.

"Таму што я запэцкаўся ў балотнай гразi", - адказаў Першы з Тыграў.

"Дык паплавай i пакачайся па мокрай траве, i калi гэта гразь, яна, вядома, сыдзе", - сказаў Тха.

I Першы з Тыграў плаваў, i плаваў, i качаўся па траве, так што джунглi закруцiлiся ў яго перад вачамi, але нiводная плямка не сышла з яго шкуры, i Тха засмяяўся, пазiраючы на яго. Тады Першы з Тыграў спытаў:

"Што ж я зрабiў i чаму гэта здарылася са мною?"

Тха адказаў:

"Ты забiў быка i ўпусцiў Смерць у джунглi, а разам са Смерцю прыйшоў Страх, i таму Народы Джунгляў цяпер баяцца адзiн аднаго, як ты баiшся Безвалосага".

Першы з Тыграў сказаў:

"Яны не пабаяцца мяне, бо я даўно iх ведаю".

"Пайдзi i паглядзi", - адказаў Тха.

Тады Першы з Тыграў пачаў бегаць узад i ўперад па джунглях i гучна клiкаць аленяў, дзiкоў, дзiкабразаў i ўсе Народы Джунгляў. I ўсе яны ўцяклi ад тыгра, якi быў раней iхнiм Суддзёй, таму што баялiся яго цяпер.

Тады Першы з Тыграў вярнуўся да Тха. Гордасць яго была зламана, i стукнуўшыся галавой аб зямлю, ён пачаў грэбцi яе ўсiмi чатырма лапамi i завыў:

"Успомнi, што я калiсьцi быў Валадаром Джунгляў! Не забудзься пра мяне, о Тха! Няхай мае дзецi памятаюць, што калiсьцi я не ведаў нi ганьбы, нi страху!"

I Тха сказаў:

"Гэта я зраблю, бо мы ўдвух з табою бачылi, як стваралiся джунглi. Адна ноч у годзе будзе для цябе i для тваiх дзяцей такая ж, як была раней, пакуль ты не забiў быка. Калi ты сустрэнеш Безвалосага ў гэтую адзiную ноч - а завуць яго Чалавек, - ты не спалохаешся яго, затое ён будзе баяцца цябе i тваiх дзяцей, быццам вы суддзi джунгляў i гаспадары ўсяго, што ў iх ёсць. Будзь лiтасцiвы да яго ў гэтую ноч Страху, бо цяпер ты ведаеш, што такое Страх".

I тады Першы з Тыграў адказаў:

"Добра. Я задаволены".

Але пасля гэтага, падышоўшы да ракi, каб напiцца, ён убачыў палосы на сваiх баках, успомнiў iмя, якое даў яму Безвалосы, i яго ахапiла лютасць. Цэлы год ён пражыў сярод балотаў, чакаючы, калi Тха выканае сваё абяцанне. I ў адну ноч, калi Месячны Шакал (вечарнiца) узышоў над джунглямi, тыгр адчуў, што надышла яго ноч, i пайшоў да той пячоры, дзе жыў Безвалосы. I ўсё адбылося так, як абяцаў Першы са Сланоў: Безвалосы ўпаў на каленi перад iм i распасцёрся на зямлi, а Першы з Тыграў кiнуўся на яго i зламаў яму хрыбет, думаючы, што ў джунглях больш няма Безвалосых i што ён забiў Страх. I тады, абнюхаўшы сваю здабычу, ён пачуў, што Тха iдзе з лясоў поўначы. I неўзабаве пачуўся голас Першага са Сланоў, той самы голас, якi мы чуем зараз...

Гром пракацiўся па высахлых i паколатых ад спякоты ўзгорках, але не прынёс з сабою дажджу - толькi зарнiцы блiснулi за далёкiмi гарамi. I Хатхi загаварыў зноў:

- Вось гэты голас ён i пачуў. I голас сказаў яму:

"Гэта i ёсць твая лiтасць?"

Першы з Тыграў аблiзнуўся i адказаў:

"Што за бяда? Я забiў Страх".

I Тха сказаў:

"О сляпы i неразумны. Ты развязаў ногi Смерцi, i яна будзе хадзiць за табою па пятах, пакуль ты не памрэш. Ты навучыў чалавека забiваць!"

Першы з Тыграў наступiў на сваю здабычу i сказаў:

"Ён цяпер гэтакi ж, як той бык. Страху больш няма, i я па-ранейшаму буду судзiць Народы Джунгляў".

Але Тха сказаў:

"Нiколi больш не прыйдуць да цябе Народы Джунгляў. Нiколi не перакрыжуюцца iхнiя дарогi з тваiмi, нiколi не будуць яны спаць побач з табою, нi хадзiць за табою, нi пасвiцца каля тваёй бярлогi. Толькi Страх будзе хадзiць за табою па пятах, i калi яму ўздумаецца, бiць цябе зброяй, якой ты не ўбачыш. Ён зробiць так, што зямля правалiцца ў цябе пад нагамi, i лiяна зашмаргнецца на тваёй шыi, i ствалы дрэў паўстануць вакол цябе так высока, што ты не здолееш цераз iх пераскочыць. А напаследак ён злупiць з цябе шкуру i накрые ёю сваiх дзiцянят, каб сагрэць iх. Ты не злiтаваўся над iм, i ён не будзе мець лiтасцi да цябе".

Першы з Тыграў быў вельмi смелы, бо яго ноч яшчэ не мiнула, i ён сказаў:

"Абяцанне Тха па-ранейшаму мае сiлу. Ён не забярэ ў мяне маёй ночы?"

I Тха сказаў:

"Твая ноч застаецца тваёю, як я абяцаў, але за яе давядзецца заплацiць. Ты навучыў чалавека забiваць, а ён усё пераймае хутка".

Першы з Тыграў адказаў:

"Вось ён, у мяне пад нагою, i хрыбет яго зламаны. Няхай ведаюць усе Джунглi, што я забiў Страх".

Але Тха засмяяўся i сказаў:

"Ты забiў аднаго са шматлiкiх i сам скажаш пра гэта джунглям, бо твая ноч мiнула!"

I вось настаў дзень - з пячоры выйшаў другi Безвалосы, i, убачыўшы забiтага на сцяжынцы i тыгра, якi стаяў над iм, ён узяў кiй з вострым канцом.

- Яны i цяпер кiдаюць такую вострую штуку, - сказаў дзiкабраз Сахi i з шоргатам пачаў спускацца да ракi.

Гонды* лiчаць Сахi сама смачнай ежай - яны называюць яго Хо-Iгу, - i ён ведае сёе-тое пра каварную сякерку гондаў, якая ляцiць цераз прасеку, паблiскваючы, нiбы страказа.

* Гонды - адзiн з сама старажытных народаў Iндыi.

- Гэта быў кiй з вострым канцом, якiя ўтыкаюць у дно лоўчай ямы, - сказаў Хатхi. - Безвалосы кiнуў яго, i ён уваткнуўся ў бок Першаму з Тыграў. Усё адбылося, як сказаў Тха: Першы з Тыграў, выючы,бегаў па лесе, пакуль не вырваў кiй, i ўсе джунглi даведалiся, што Безвалосы можа наносiць удар здалёку, i пачалi баяцца яшчэ больш, чым раней. Так выйшла, што Першы з Тыграў навучыў Безвалосага забiваць, - а вы самi ведаеце, колькi шкоды гэта прынесла ўсiм нам, - забiваць i пятлёй, i прыхаванай пасткай, i куслiвай мухай, якая вылятае з белага дыму (Хатхi гаварыў пра кулю), i Чырвонай Кветкай, якая выганяе нас з лесу. I ўсё ж адну ноч у годзе Безвалосы баiцца тыгра, як абяцаў Тха, i тыгр нiчога не зрабiў, каб прагнаць яго страх. Дзе нi знойдзе ён Безвалосага, там i забiвае, памятаючы, як зняславiлi Першага з Тыграў.

I цяпер Страх гуляе па джунглях удзень i ўночы.

- Ахi! Ао! - уздыхнулi аленi, думаючы, як важна ўсё гэта для iх.

- I толькi калi адзiн Вялiкi Страх пагражае ўсiм, як цяпер, мы ў джунглях забываемся на свае дробныя страхi i сыходзiмся ў адно месца, цяпер.

- Чалавек толькi адну ноч баiцца тыгра? - спытаў Маўглi.

- Толькi адну ноч, - адказаў Хатхi.

- Але ж я... але ж мы... але ж усе ў джунглях ведаюць, што Шэр-Хан забiвае чалавека двойчы i тройчы ў месяц.

- Гэта так. Але тады ён кiдаецца на яго ззаду i, нападаючы, адварочвае галаву, таму што баiцца. Калi чалавек паглядзiць на тыгра, ён уцячэ. А ў сваю ноч ён заходзiць у вёску не хаваючыся. Ён iдзе памiж дамамi, прасоўвае галаву ў дзверы, а людзi падаюць перад iм на каленi, i тады ён забiвае. Адзiн раз - у тую ноч.

"О! - сказаў Маўглi сам сабе i перавярнуўся ў вадзе з боку на бок. - Цяпер я разумею, чаму Шэр-Хан папрасiў мяне зiрнуць на яго. Яму гэта не памагло, ён не мог глядзець мне ў вочы, а я... я, вядома, не ўпаў перад iм на каленi. Але ж я не чалавек, я належу да Вольнага Народа".

- Гм-м! - глуха прабурчала Багiра. - А тыгр ведае сваю ноч?

- Не, не ведае, пакуль Месячны Шакал не выйдзе з начнога туману. Часам гэтая ноч бывае ўлетку, у сухую пару, а iншы раз зiмой, калi iдуць дажджы. Калi б не Першы з Тыграў, гэтага б не здарылася i нiхто з нас не ведаў бы Страху.

Аленi сумна ўздыхнулi, а Багiра каварна ўсмiхнулася.

- Людзi ведаюць гэтую... казку? - спытала яна.

- Нiхто яе не ведае, апрача тыграў i нас, сланоў, дзяцей Тха. Цяпер i вы, тыя, што на берагах, чулi яе, i больш мне няма чаго сказаць вам.

Хатхi акунуў хобат у ваду ў знак таго, што не жадае больш размаўляць.

- Але чаму ж, чаму, - спытаў Маўглi, звяртаючыся да Балу, - чаму Першы з Тыграў перастаў есцi траву, плады i лiсце? Ён жа толькi зламаў карак быку. Ён не зжор яго. Што ж прымусiла яго пакаштаваць свежай крывi?

- Дрэвы i лiяны заклеймавалi тыгра, Маленькi Брат, i ён зрабiўся паласаты, якiм мы бачым яго цяпер. Нiколi больш не будзе ён есцi пладоў, i з таго самага дня ён помсцiць аленям, буйвалам i iншым траваедам, - сказаў Балу.

- Дык ты таксама ведаеш гэтую казку? Праўда? А чаму я нiколi яе не чуў?

- Таму што джунглi паўнюткi гэткiх казак. Варта толькi пачаць, iм i канца не будзе. Пусцi маё вуха, Маленькi Брат!

НАШЭСЦЕ ДЖУНГЛЯЎ

Вы, вядома, памятаеце, што Маўглi прыбiў шкуру Шэр-Хана да Скалы Рады i сказаў усiм ваўкам, колькi iх засталося ад Сiянiйскай Чарады, што з гэтага часу будзе хадзiць на паляванне ў джунглях адзiн, а чацвёра ваўчанят Мацi Ваўчыхi паабяцалi паляваць разам з iм. Але не так гэта лёгка адразу змянiць сваё жыццё, асаблiва ў джунглях. Пасля таго як Чарада разбеглася хто куды, Маўглi перш за ўсё падаўся ў роднае логава i залёг спаць на ўвесь дзень i на ўсю ноч. Прачнуўшыся, ён расказаў Бацьку Ваўку i Мацi Ваўчысе пра свае прыгоды сярод людзей роўна столькi, колькi яны маглi зразумець. Калi Маўглi пачаў забаўляцца перад iмi са сваiм паляўнiчым нажом так, што ранiшняе сонца пералiвалася i паблiсквала на яго лязе - гэта быў той самы нож, якiм ён злупiў шкуру з Шэр-Хана, - ваўкi сказалi, што ён сяму-таму навучыўся. Пасля таго Акелу i Шэраму Брату давялося расказаць, як яны памагалi Маўглi гнаць буйвалаў па яры, i Балу ўскараскаўся на пагорак, каб паслухаць iх, а Багiра ажно чухалася ад асалоды пры думцы аб тым, як умела Маўглi ваяваў з тыграм.

Сонца даўно ўжо ўзышло, але нiхто i не думаў лажыцца спаць, а Мацi Ваўчыха час ад часу задзiрала галаву ўгору i радасна ўдыхала пах шкуры Шэр-Хана, якi даносiўся ветрам са Скалы Рады.

- Калi б не Акела з Шэрым Братам, - сказаў пад канец Маўглi, - я нiчога не змог бы зрабiць. О Мацi Ваўчыха, каб ты толькi бачыла, як шэрыя буйвалы iмчалiся па яры i як яны ламалiся ў вясковыя вароты, калi чалавечая чарада кiдала ў мяне камянямi!

- Я рада, што не бачыла гэтага, - сурова сказала Мацi Ваўчыха. - Не магу цярпець, каб маiх ваўчанят ганялi, як шакалаў! Я прымусiла б чалавечую чараду паплацiцца за гэта, але пашкадавала б жанчыну, якая кармiла цябе малаком. Так, я пакiнула б жыццё толькi ёй адной!

- Спакойна, спакойна, Ракша! - лянiва сказаў Бацька Воўк. - Наша Жабянятка зноў вярнулася да нас i так паразумнела, што родны бацька павiнен лiзаць яму пяткi. А хiба не ўсё роўна - адным шрамам на галаве больш цi менш? Дай чалавеку спакой.

I Балу з Багiрай адгукнулiся, як рэха:

- Дай чалавеку спакой!

Маўглi паклаў галаву на бок Мацi Ваўчыхi, задаволена ўсмiхнуўся i сказаў, што i ён таксама не хоча больш нi бачыць, нi чуць нi голасу, нi паху чалавека.

- А што, калi людзi не дадуць табе спакою, Маленькi Брат? - сказаў Акела i прыўзняў адно вуха.

- Нас пяцёра, - сказаў Шэры Брат, азiрнуўся на ўсiх, хто сядзеў побач, i ляснуў зубамi.

- Мы таксама маглi б прыняць удзел у паляваннi, - сказала Багiра, варушачы хвастом i пазiраючы на Балу. - Але дзеля чаго нам думаць цяпер пра чалавека, Акела?

- А вось дзеля чаго, - адказаў воўк-адзiнец. - Пасля таго як шкуру гэтага жоўтага злодзея павесiлi на Скале Рады, я пайшоў назад да вёскi па нашых слядах; каб заблытаць iх на той выпадак, калi за намi хто-небудзь пагонiцца, я ступаў у свае сляды, а часам зварочваў убок i лажыўся. Але калi я заблытаў след так, што i сам не мог бы ў iм разабрацца, прыляцеў кажан Манг i пачаў кружыць нада мною. Ён сказаў: "Вёска чалавечай чарады, адкуль прагналi Маўглi, гудзе, як асiнае гняздо".

- Гэта таму, што я кiнуў туды вялiкi камень, - пасмiхаючыся, сказаў Маўглi, якi часта забаўляўся тым, што шпурляў спелыя папавы ў асiнае гняздо, а пасля кiдаўся бягом да блiжэйшай затокi, каб восы, чаго добрага, яго не дагналi.

- Я запытаўся ў кажана, што ён бачыў. Ён сказаў, што перад вясковымi варотамi цвiце Чырвоная Кветка i людзi сядзяць вакол яе са стрэльбамi. Я кажу нездарма: я ж ведаю з вопыту, - тут Акела зiрнуў на старыя шрамы на сваiх баках, - што людзi носяць стрэльбы не для пацехi. Хутка, Маленькi Брат, чалавек са стрэльбай пойдзе па нашым следзе.

- Але навошта? Людзi прагналi мяне. Што iм яшчэ трэба? - сярдзiта спытаў Маўглi.

- Ты чалавек, Маленькi Брат, - запярэчыў Акела. - Не нам, Вольным Паляўнiчым, гаварыць табе, што i навошта робяць твае браты.

Ён ледзь паспеў адхапiць лапу, як паляўнiчы нож глыбока ўпiўся ў зямлю на тым месцы, дзе яна ляжала. Маўглi кiнуў нож так шпарка, што за iм не ўсачыла б вока чалавека, але Акела быў воўк, а нават сабака, якому далёка да дзiкага ваўка, яго прапрадзеда, можа прачнуцца ў час моцнага сну, калi кола калёсаў злёгку дакранецца да яго, i адскочыць убок, перш чым кола наедзе на яго.

- Другi раз, - спакойна сказаў Маўглi, засоўваючы нож у ножны, - не гавары пра чалавечую чараду, калi гаворыш з Маўглi.

- Пфф! Зуб востры, - сказаў Акела, абнюхваючы ямку, што пакiнуў нож у зямлi, - ды толькi жыццё ў чалавечай чарадзе пашкодзiла твайму воку, Маленькi Брат. Я паспеў бы забiць аленя, пакуль ты замахваўся.

Багiра раптам падхапiлася, выцягнула шыю ўперад, панюхала паветра i ўся напружылася. Шэры Брат тут жа паўтарыў усе яе рухi, павярнуўшыся крыху ўлева, каб улавiць вецер, якi дзьмуў справа. Акела ж адскочыў крокаў на пяцьдзесят у бок ветру, прысеў i таксама ўвесь напружыўся. Маўглi глядзеў на iх з зайздрасцю. Нюх у яго быў такi, якi рэдка сустракаецца ў людзей, але гэтаму нюху не хапала той надзвычайнай тонкасцi, якая ўласцiва кожнаму носу ў джунглях, а за тры месяцы жыцця ў дымнай вёсцы нюх яго моцна прытупiўся. Тады ён намачыў палец, пацёр iм нос i выпрастаўся, каб улавiць вецер верхнiм нюхам, якi сама дакладны.

- Чалавек! -прабурчаў Акела, сядаючы на заднiя лапы.

- Балдзео! - сказаў Маўглi i сеў. - Ён iдзе па нашым следзе. А вунь i сонца блiшчыць на яго стрэльбе. Глядзiце!

Сонца толькi блiснула на долю секунды на медных дужках старога мушкета, але нiшто ў джунглях не дае такой успышкi святла, хiба толькi калi воблакi бягуць па небе. Тады лускавiнка слюды, маленькая лужынка i нават блiскучы лiст зiхацяць, як гелiёграф. Але дзень быў бязвоблачны i цiхi.

- Я ведаў, што людзi пагоняцца за намi, - урачыста сказаў Акела. Нездарма я быў Важаком Чарады.

Чацвёра ваўкоў Маўглi, не сказаўшы нiчога, апусцiлiся на зямлю, папаўзлi ўнiз з узгорка i раптам знiклi, быццам расталi сярод цярноўнiку i зялёнага зараснiку.

- Скажыце спачатку, куды вы iдзяце? - аклiкнуў iх Маўглi.

- Ш-ш! Мы прыкоцiм сюды яго чэрап яшчэ да поўдня! - абазваўся Шэры Брат.

- Назад! Назад! Стойце! Чалавек не есць чалавека! - крыкнуў Маўглi.

- А хто быў толькi што ваўком? Хто кiнуў у мяне нажом за тое, што яго назвалi чалавекам? - сказаў Акела.

Але ўся чацвёрка паслухалася i панура павярнула назад.

- Няўжо я павiнен тлумачыць вам, чаму я раблю тое цi iншае? - раззлавана спытаў Маўглi.

- Вось вам чалавек! Гэта гаворыць чалавек! - прабурчала Багiра сабе ў вусы. - Вось гэтак жа гаварылi людзi вакол княжацкага звярынца ва Ўдайпуры. Нам у джунглях даўно вядома, што чалавек разумнейшы за ўсiх. А калi б мы верылi сваiм вушам, дык ведалi б, што ён дурнейшы за ўсiх на свеце. - I, узвысiўшы голас, яна дадала: - На гэты раз дзiцяня кажа правiльна: людзi выйшлi на паляванне чарадой. Кепскае гэта паляванне - забiваць аднаго, калi мы не ведаем, што збiраюцца рабiць астатнiя. Пойдзем паглядзiм, чаго хоча ад нас гэты чалавек.

- Мы не пойдзем, - забурчаў Шэры Брат. - Iдзi на паляванне адзiн, Маленькi Брат! Хто-хто, а мы ведаем, чаго хочам! Мы б даўно прынеслi сюды чэрап.

Маўглi абвёў позiркам усiх сваiх сяброў. Грудзi яго цяжка ўзнiмалiся, а вочы былi поўныя слёз. Ён зрабiў крок уперад, упаў на адно калена i сказаў:

- Хiба я не ведаю, чаго хачу? Зiрнiце на мяне!

Яны неахвотна зiрнулi на Маўглi, потым адвялi вочы ўбок, але ён зноў прымусiў iх глядзець сабе ў вочы, пакуль поўсць не паднялася на iх дыбам i яны не задрыжалi ўсiм целам, а Маўглi ўсё глядзеў ды глядзеў.

- Ну, дык хто ж важак з нас пяцi? - сказаў ён.

- Ты важак, Маленькi Брат, - адказаў Шэры Брат i лiзнуў Маўглi нагу.

- Тады iдзiце за мной, - сказаў Маўглi.

I ўся чацвёрка, падцяўшы хвасты, паплялася за iм па пятах.

- Вось што бывае ад жыцця ў чалавечай чарадзе, - сказала Багiра, нячутна спускаючыся па ўзгорку ўслед за iмi. - Цяпер у джунглях не адзiн Закон, Балу.

Стары мядзведзь не адказаў нiчога, але падумаў шмат аб чым.

Маўглi бясшумна прабiраўся па лесе, перасякаў яго пад прамым вуглом да той дарогi, якою iшоў Балдзео. Нарэшце, рассунуўшы кусты, ён убачыў старога з мушкетам на плячы: ён па-сабачы трухаў па старым двухдзённым следзе.

Вы памятаеце, што Маўглi пайшоў ад вёскi з цяжкай шкурай Шэр-Хана на плячах, а за iм беглi Акела i Шэры Брат, так што след быў вельмi выразны. Неўзабаве Балдзео падышоў да таго месца, дзе Акела павярнуў назад i заблытаў след. Тут Балдзео сеў на зямлю, доўга кашляў i бурчаў, потым пачаў гойсаць наўкол, стараючыся зноў натрапiць на след, а ў гэты час тыя, што назiралi за iм, былi гэтак блiзка, што ён мог бы пацэлiць у iх каменем. Нiводзiн звер не можа рухацца гэтак цiха, як воўк, калi ён не хоча, каб яго чулi, а Маўглi, хоць ваўкi лiчылi яго вельмi нязграбным, таксама ўмеў з'яўляцца i знiкаць, нiбы цень. Яны акружылi старога паляўнiчага кальцом, як чарада дэльфiнаў акружае параход, калi той плыве поўным ходам, i размаўлялi смела, бо iхняя мова пачынаецца нiжэй сама нiзкай ноты, якую можа ўлавiць нязвыклае вуха чалавека. На другiм канцы рада знаходзiцца найтанчэйшы пiск кажана, якога многiя людзi не чуюць зусiм. З гэтай ноты пачынаецца гаворка ўсiх птушак, кажаноў i насякомых.

- Гэта лепш за ўсякае iншае паляванне, - сказаў Шэры Брат, калi Балдзео нагнуўся, сапучы i штосьцi разглядаючы. - Ён падобны на свiнню, якая заблудзiлася ў джунглях каля ракi. Што ён гаворыць?

Балдзео штосьцi сярдзiта мармытаў.

Маўглi растлумачыў:

- Ён кажа, што навокал мяне, мусiць, скакала цэлая гайня ваўкоў. Кажа, што нiколi ў жыццi не бачыў гэткага следу. Кажа, што вельмi стамiўся.

- Ён адпачне, перш чым зноў знойдзе след, - абыякава сказала Багiра, не перастаючы гуляць у хованкi i падкрадвацца з-за ствалоў дрэў.

- А цяпер што робiць гэты бядак?

- Збiраецца есцi або пускаць дым з рота. Людзi ўвесь час што-небудзь робяць ротам, - сказаў Маўглi.

Маўклiвыя следапыты ўбачылi, як стары натаптаў тытуню ў люльку, прыпалiў i пачаў палiць. Яны пастаралiся як след запомнiць пах тытуню, каб потым пазнаць Балдзео нават у сама цёмную ноч.

Затым па сцежцы прайшлi вугальшчыкi i, вядома, спынiлiся пагаманiць з Балдзео, якi лiчыўся найпершым паляўнiчым у гэтых мясцiнах. Усе яны паселi ў кружок i запалiлi, а Багiра i астатнiя падышлi блiжэй i глядзелi на iх, пакуль Балдзео расказваў ад пачатку да канца, з дадаткамi i выдумкамi, усю гiсторыю Маўглi, хлопчыка-пярэваратня. Як ён, Балдзео, забiў Шэр-Хана i як Маўглi перакiнуўся ў ваўка i бiўся з iм цэлы дзень, а пасля зноў зрабiўся хлопчыкам i зачараваў стрэльбу Балдзео, так што, калi ён прыцэлiўся ў Маўглi, куля павярнула ўбок i забiла аднаго з буйвалаў Балдзео; i як вёска паслала Балдзео, сама смелага паляўнiчага ў Сiянiйскiх гарах, забiць ваўка-пярэваратня. А Месуа з мужам, бацькi пярэваратня, сядзяць пад замком у сваёй хацiне, i хутка iх пачнуць катаваць, каб яны прызналiся ў вядзьмарстве, а потым спаляць на вогнiшчы.

- Калi? - спыталi вугальшчыкi, якiм таксама вельмi хацелася паглядзець на гэтую цырымонiю.

Балдзео сказаў, што, пакуль ён не вернецца, нiчога рабiць не будуць: у вёсцы хочуць, каб ён спачатку забiў ляснога хлопчыка. Пасля гэтага яны расправяцца з Месуяй i з яе мужам i падзеляць памiж сабою iх зямлю i буйвалаў.

А буйвалы ў мужа Месуi, дарэчы кажучы, вельмi добрыя. Ведзьмаў i чараўнiкоў лепш за ўсё забiваць, гаварыў Балдзео, а такiя людзi, якiя бяруць прыёмышамi ваўкоў-пярэваратняў з лесу, i ёсць сама лiхiя ведзьмары.

Вугальшчыкi баязлiва азiралiся па баках, удзячныя лёсу за тое, што iм не давялося бачыць пярэваратня; аднак яны не сумнявалiся, што гэтакi храбрэц, як Балдзео, знойдзе пярэваратня хутчэй за любога iншага.

Сонца апусцiлася ўжо даволi нiзка, i вугальшчыкi парашылi iсцi ў тую вёску, дзе жыў Балдзео, паглядзець на ведзьму i чараўнiка. Балдзео сказаў, што, вядома, ён павiнен застрэлiць хлопчыка-пярэваратня, але ён i думаць не хоча пра тое, каб няўзброеныя людзi iшлi адны праз джунглi, дзе воўк-пярэварацень можа сустрэцца iм у любую хвiлiну. Ён сам iх праводзiць, i калi сын вядзьмаркi сустрэнецца iм, яны пабачаць, як найпершы тутэйшы паляўнiчы з iм расправiцца. Жрэц даў яму такi амулет супраць пярэваратня, што баяцца няма чаго.

- Што ён гаворыць? Што ён гаворыць? Што ён гаворыць? - раз-пораз пыталiся ваўкi.

А Маўглi тлумачыў, пакуль не дайшло да ведзьмароў, што было для яго не зусiм зразумела, i тады ён сказаў, што мужчына i жанчына, якiя былi такiя добрыя да яго, злоўлены ў пастку.

- Хiба людзi ловяць людзей? - спытаў Шэры Брат.

- Так ён кажа. Я штосьцi не разумею. Усе яны, мусiць, проста пашалелi. Навошта спатрэбiлася садзiць у пастку Месую з мужам i што ў iх агульнага са мною? I дзеля чаго ўся гэтая гаворка пра Чырвоную Кветку? Трэба падумаць. Што б яны нi збiралiся рабiць з Месуяй, яны нiчога не пачнуць, пакуль не вернецца Балдзео. Так, значыцца... - I Маўглi глыбока задумаўся, пры гэтым ён пастукваў пальцамi па тронках нажа.

А Балдзео i вугальшчыкi храбра рушылi ў дарогу, хаваючыся адзiн за аднаго.

- Я зараз жа iду да чалавечай чарады, - сказаў нарэшце Маўглi.

- А гэтыя? - спытаў Шэры Брат, прагна пазiраючы на смуглыя спiны вугальшчыкаў.

- Правядзiце iх з песняю, - сказаў Маўглi з ухмылкай. - Я не хачу, каб яны былi каля вясковых варотаў раней, чым сцямнее. Можаце вы затрымаць iх?

Шэры Брат з пагардай ашчэрыў белыя зубы:

- Мы можам без канца вадзiць iх кругам, усё кругам, як коз на прывязi!

- Гэтага мне не трэба. Паспявайце iм крыху, каб яны не сумавалi ў дарозе. Няхай сабе песня будзе i не надта вясёлая, Шэры Брат. Ты таксама iдзi з iмi, Багiра, i падпявай iм. А як настане ноч, сустракайце мяне каля вёскi - Шэры Брат ведае месца.

- Нялёгкая гэта работа - быць загоншчыкам для дзiцяняцi. Калi ж я высплюся? - сказала Багiра пазяхаючы, хоць па вачах было вiдаць, як яна рада гэтак пацешыцца. - Я павiнна спяваць для нейкiх безвалосых! Што ж, паспрабуем!

Пантэра нагнула галаву, каб яе голас разлёгся па ўсiм лесе, i пачулася працяглае-працяглае "Добрага палявання!" - начны клiч сярод белага дня, даволi страшны для пачатку. Маўглi паслухаў, як гэты клiч пракацiўся па джунглях, то ўзмацняючыся, то зацiхаючы, i замёр дзесьцi ў яго за спiной на сама тужлiвай ноце, i ўсмiхнуўся, бегучы лесам. Ён бачыў, як вугальшчыкi збiлiся ў гурт, як задрыжала стрэльба старога Балдзео, нiбы бананавы лiст на ветры. Потым Шэры Брат правыў: "Йа-ла-хi! Йа-ла-хi!" - паляўнiчы поклiч, якi гучыць, калi Чарада гонiць перад сабою нiльгау - вялiкую шэрую антылопу.

Гэты поклiч, здавалася, iшоў з усiх канцоў лесу адразу i чуўся ўсё блiжэй i блiжэй, пакуль нарэшце не абарваўся побач, зусiм блiзка, на сама пранiзлiвай ноце. Астатнiя тры ваўкi падхапiлi яго, так што нават Маўглi мог бы прысягнуць, што ўся Чарада гонiць дзiчыну па гарачым следзе. А потым усе чацвёра заспявалi цудоўную ранiшнюю Песню Джунгляў, з усiмi трэлямi, пералiвамi i пераходамi, якiя ўмее выводзiць магутнае воўчае горла.

Нiякi пераказ не можа перадаць нi ўражання ад гэтай песнi, нi насмешку, якую надалi ваўкi кожнай ноце, пачуўшы, як затрашчалi сукi, калi вугальшчыкi ад страху палезлi на дрэвы, а Балдзео пачаў мармытаць замовы i заклiнаннi. Потым ваўкi палеглi i заснулi, бо вялi правiльны распарадак жыцця, як i ўсе, хто жыве са свае працы: не выспiшся - не папрацуеш як след.

Тым часам Маўглi пакiдаў за сабой мiлю за мiляй, прабягаючы па дзевяць мiляў за гадзiну, i радаваўся, што анi не аслабеў пасля столькiх месяцаў жыцця сярод людзей. У яго галаве засела адна толькi думка: выручыць Месую з мужам з пасткi, якая б яна нi была, - ён асцерагаўся любых пастак. Пасля гэтага, абяцаў сабе Маўглi, ён расквiтаецца i з усёй вёскай.

Ужо апусцiўся змрок, калi ён убачыў знаёмую пашу i дрэва дхак, пад якiм чакаў яго Шэры Брат у тую ранiцу, як Маўглi забiў Шэр-Хана. Якi нi злосны быў ён на ўсiх людзей, усё ж пры першым позiрку на вясковыя стрэхi ў яго заняло дух. Ён прыкмецiў, што ўсе вярнулiся з поля раней часу i, замест таго каб узяцца за прыгатаванне вячэры, сабралiся натоўпам пад вясковай смакоўнiцай, адкуль чулiся гоман i крык.

- Людзям абавязкова трэба ставiць пасткi для iншых людзей, а без гэтага яны ўсё будуць незадаволены, - сказаў Маўглi. - Дзве ночы назад яны лавiлi Маўглi, а зараз мне здаецца, што гэтая ноч была многа дажджоў назад. Сёння чарга Месуi з мужам. А заўтра, i паслязаўтра, i на шмат начэй пасля таго зноў надыдзе чарга Маўглi.

Ён прапоўз пад агароджай i, дабраўшыся да хацiны Месуi, зазiрнуў у акно. У пакоi ляжала Месуа, звязаная па руках i нагах, i стагнала, цяжка дыхаючы; яе муж быў прывязаны рамянямi да страката размаляванага ложка. Дзверы хацiны, што выходзiлi на вулiцу, былi моцна падпёрты, i тры цi чатыры чалавекi сядзелi, прыхiлiўшыся да iх спiной.

Маўглi вельмi добра ведаў норавы i звычаi вёскi. Ён сцямiў, што, пакуль людзi ядуць, кураць i размаўляюць, нiчога iншага яны рабiць не будуць; але пасля таго, як яны паядуць, iх трэба асцерагацца. Хутка вернецца i Балдзео, i калi яго павадыры добра саслужылi сваю службу, яму будзе пра што расказаць. Хлопчык залез у акно, нагнуўся над мужчынам i жанчынай i разрэзаў рамянi, што звязвалi iх, дастаў затычкi з рота i пашукаў, цi няма ў хацiне малака.

- Я ведала, я ведала, што ён прыйдзе! - заплакала Месуа. - Цяпер я ведаю пэўна, што ён мой сын. - I яна прытулiла Маўглi да грудзей.

Да гэтай хвiлiны Маўглi быў зусiм спакойны, але тут ён увесь задрыжаў i сам невыказна здзiвiўся гэтаму.

- Для чаго гэтыя рамянi? За што яны звязалi цябе? - спытаў ён, памаўчаўшы.

- Каб пакараць за тое, што мы ўзялi цябе сынам, за што ж яшчэ? - сказаў муж сярдзiта. - Паглядзi - я ўвесь у крывi.

Месуа нiчога не сказала, але Маўглi зiрнуў на яе раны, i муж з жонкай пачулi, як ён скрыгатнуў зубамi.

- Чыя гэта работа? - спытаў ён. - За гэта яны паплацяцца!

- Гэта работа ўсёй вёскi. Мяне лiчылi багацеем. У мяне было шмат жывёлы. Мы з ёю ведзьмакi, таму што далi табе прытулак.

- Я не разумею! Няхай раскажа Месуа.

- Я кармiла цябе малаком, Натху, ты памятаеш? - нясмела спытала Месуа. Таму што ты мой сын, якога схапiў тыгр, i таму што я моцна цябе люблю. Яны кажуць, што я твая мацi, мацi пярэваратня, i за гэта павiнна памерцi.

- А што такое пярэварацень? - спытаў Маўглi. - Смерць я ўжо бачыў.

Муж панура зiрнуў на яго спадылба, але Месуа засмяялася.

- Бачыш? - сказала яна мужу. - Я ведала, я табе гаварыла, што ён не вядзьмар. Ён мой сын, мой сын!

- Сын цi вядзьмар - якая нам з гэтага карысць? - адказаў муж. - Цяпер мы з табою ўсё роўна што памерлi.

- Вунь там iдзе дарога праз джунглi, - паказаў Маўглi ў акно. - Рукi i ногi ў вас развязаны. Iдзiце адсюль.

- Мы не ведаем джунгляў, сын мой, так, як... як ты iх ведаеш, - пачала Месуа. - Мне не адысцiся далёка.

- А людзi пагоняцца за намi i зноў прывядуць нас сюды, - сказаў яе муж.

- Гм! - сказаў Маўглi, водзячы кончыкам паляўнiчага нажа па сваёй далонi. - Пакуль што я не хачу лiха нiкому ў гэтай вёсцы. Не думаю, аднак, што цябе запыняць. Мiне яшчэ крышку часу - i ў iх знойдзецца пра што падумаць. Ага! ён узняў галаву i прыслухаўся да крыкаў i беганiны за дзвярамi. - Нарэшце яны адпусцiлi Балдзео дадому!

- Яго паслалi ранiцай забiць цябе, - сказала Месуа. - Хiба ты яго не сустрэў?

- Ага, Мы... я сустрэў яго. Яму ёсць пра што расказаць. А пакуль ён гаворыць, можна шмат што зрабiць. Але спачатку трэба даведацца, чаго яны хочуць. Падумайце, куды вам лепш пайсцi адгэтуль, i скажыце мне, як я вярнуся.

Ён выскачыў праз акно i зноў пабег, хаваючыся пад вясковай сцяной, пакуль яму не стаў чуваць гоман натоўпу, што сабраўся пад смакоўнiцай.

Балдзео кашляў i стагнаў, лежачы на зямлi, а ўсе астатнiя абступiлi яго i распытвалi. Валасы ў яго раскудлацiлiся, рукi i ногi ён паабдзiраў, залазячы на дрэва, i ледзь мог гаварыць, але затое вельмi добра разумеў усю значнасць свайго становiшча.

Час ад часу ён пачынаў гаварыць штосьцi пра пявучых чарцей, пярэваратняў i вядзьмарства толькi для таго, каб распалiць цiкаўнасць i намякнуць натоўпу, пра што ён будзе расказваць. Потым папрасiў вады.

- Так! - сказаў Маўглi. - Словы i словы! Адна балбатня! Людзi - крэўныя браты малпаў. Спачатку ён будзе паласкаць рот вадой, потым палiць, а зрабiўшы ўсё гэта, пачне расказваць. Ну i дурнi гэтыя людзi! Яны не паставяць нiкога пiльнаваць Месую, пакуль Балдзео тлумiць iм галовы сваiмi байкамi. I я раблюся гэткiм жа гультаём!

Ён страпянуўся i праслiзнуў назад да хацiны. Ён ужо быў пад акном, калi адчуў, што нехта лiзнуў яму нагу.

- Мацi, - сказаў ён, пазнаўшы Ваўчыху, - што тут робiш ты?

- Я пачула, як мае дзецi спяваюць у лесе, i пайшла за тым, каго люблю больш за ўсiх. Жабянятка, я хачу бачыць жанчыну, якая кармiла цябе малаком, сказала Мацi Ваўчыха, уся мокрая ад расы.

- Яе звязалi i хочуць забiць. Я разрэзаў рамянi, i яна з мужам пойдзе адсюль праз джунглi.

- Я таксама правяду iх. Я старая, але яшчэ не зусiм бяззубая. - Мацi Ваўчыха стала на заднiя лапы i заглянула праз акно ў цёмную хацiну.

Потым яна бясшумна апусцiлася на ўсе чатыры лапы i сказала толькi:

- Я першая кармiла цябе малаком, але Багiра кажа праўду: чалавек у рэшце рэшт iдзе да чалавека.

- Магчыма, - сказаў Маўглi вельмi панура, - толькi я зараз далёкi ад гэтай дарогi. Пачакай тут, але не паказвайся ёй.

- Ты нiколi мяне не баялася, Жабянятка, - сказала Мацi Ваўчыха.

Яна адступiла на крок назад i знiкла ў высокай траве - гэта яна ўмела рабiць вельмi добра.

- А цяпер, - весела сказаў Маўглi, зноў скокнуўшы ў акно, - усе сабралiся вакол Балдзео, i ён расказвае тое, чаго не было. А калi ён скончыць, яны абавязкова прыйдуць сюды з Чырвонай... з агнём i спаляць вас абаiх. Што ж рабiць?

- Мы пагаварылi з мужам, - сказала Месуа. - Да Канхiвары адсюль трыццаць мiляў. Калi мы дабяромся туды сёння, мы будзем жыць. Калi не - памром.

- Вы будзеце жыць. Нiводзiн чалавек не выйдзе сёння за вароты. Але што гэта ён робiць?

Муж Месуi, стоячы на карачках, гроб зямлю ў кутку хацiны.

- Там у яго грошы, - сказала Месуа. - Больш мы нiчога не можам узяць з сабою.

- Ах, так! Гэта тое, што пераходзiць з рук у рукi i не становiцца цяплейшым. Хiба яно бывае патрэбна i ў iншых месцах?

Муж сярдзiта азiрнуўся.

- Якi ён пярэварацень? Ён проста дурань! - прабурчаў ён. - За гэтыя грошы я магу купiць каня. Нас так збiлi, што мы не зойдзем далёка, а вёска пагонiцца за намi.

- Кажу вам, што не пагонiцца, я гэтага не дазволю, але конь - гэта добра, бо Месуа знясiлена.

Яе муж устаў, завязваючы ў пояс апошнюю рупiю. Маўглi дапамог Месуi вылезцi праз акно, i халаднаватае начное паветра ажывiла яе. Але джунглi пры святле зорак здалiся ёй вельмi цёмнымi i страшнымi.

- Вы ведаеце дарогу ў Канхiвару? - прашаптаў Маўглi.

Яны кiўнулi.

- Добра. Помнiце ж, што баяцца няма чаго. I спяшацца таксама не трэба. Толькi... толькi ў джунглях ззаду вас i наперадзе вас вы, магчыма, пачуеце спевы.

- Няўжо ты думаеш, што мы асмелiлiся б пайсцi ноччу ў джунглi, калi б не баялiся, што нас спаляць? Лепш няхай нас разарвуць звяры, чым заб'юць людзi, сказаў муж Месуi.

Але сама Месуа паглядзела на Маўглi i ўсмiхнулася.

- Кажу вам, - гаварыў далей Маўглi, быццам ён быў мядзведзь Балу i соты раз паўтараў няўважлiваму ваўчаняцi старажытны Закон Джунгляў, - кажу вам, што нi адзiн зуб у джунглях не ашчэрыцца супраць вас, нi адна лапа ў джунглях не падымецца на вас. Нi чалавек, нi звер не запыняць вас, пакуль вы не ўбачыце Канхiвару. Вас будуць ахоўваць. - Ён шпарка павярнуўся да Месуi са словамi: Муж твой не верыць мне, але ты паверыш?

- Так, вядома, сын мой. Чалавек ты цi воўк з джунгляў, але я табе веру.

- Ён спалохаецца, калi пачуе спевы майго народа. А ты пазнаеш i ўсё зразумееш. Iдзiце ж i не спяшайцеся, бо спяшацца няма патрэбы: вароты зачынены.

Месуа кiнулася з плачам да ног Маўглi, але ён хуценька падняў яе, сам увесь калоцячыся. Тады яна павiсла ў яго на шыi i называла ўсiмi ласкавымi iмёнамi, якiя толькi прыйшлi ёй на памяць. Яны пайшлi ў бок джунгляў, i Мацi Ваўчыха выскачыла са сваёй засады.

- Правядзi iх! - сказаў Маўглi. - I глядзi, каб усе джунглi ведалi, што iх няможна чапаць. Падай голас, а я паклiчу Багiру.

Глухое, працяглае выццё пачулася i замерла, i Маўглi ўбачыў, як муж Месуi ўздрыгнуў i павярнуўся, гатовы ўцякаць назад да хацiны.

- Iдзi, iдзi! - падбадзёрыў яго Маўглi. - Я ж сказаў, што вы пачуеце песню. Яна вас будзе праводзiць да самай Канхiвары. Гэта - Ласка Джунгляў.

Месуа падштурхнула свайго мужа ўперад, i цемра спусцiлася над iмi i Ваўчыхай, як раптам Багiра выскачыла ледзь не з-пад ног Маўглi.

- Мне сорамна за тваiх братоў! - сказала яна муркаючы.

- Як гэта? Хiба яны кепска спявалi для Балдзео? - спытаў Маўглi.

- Занадта хораша! Занадта! Яны нават мяне змусiлi забыцца на ўсякi гонар, i, клянуся зламаным замком, якi вызвалiў мяне, я бегала па джунглях i спявала, нiбыта ўвесну. Хiба ты нас не чуў?

- У мяне быў iншы клопат. Спытай лепш у Балдзео, цi спадабалася яму песня. Але дзе ж уся чацвёрка? Я хачу, каб нiводзiн з чалавечай чарады не выйшаў сёння за вароты.

- Дык навошта табе чацвёрка? - сказала Багiра. Пазiраючы на яго палаючымi вачамi, яна пераступала з нагi на нагу i мурлыкала ўсё мацней. - Я магу затрымаць iх, Маленькi Брат. Гэтыя спевы i людзi, што караскалiся на дрэвы, распалiлi мяне. Я гналася за iмi цэлы дзень - пры святле сонца, у самы поўдзень. Я пiльнавала iх, як ваўкi пiльнуюць аленяў. Я Багiра, Багiра, Багiра! Я скакала з iмi, як скачу са сваiм ценем. Глядзi!

I вялiкая пантэра падскочыла, як кацяня, i пагналася за лiстком, што падаў з дрэва; яна бiла па паветры лапамi то ўправа, то ўлева, i паветра свiстала пад яе ўдарамi, потым бясшумна стала на ўсе чатыры лапы, зноў падскочыла ўгору, i зноў, i зноў, i яе вуркатанне i бурчанне рабiлiся ўсё мацнейшымi i мацнейшымi, як спяванне пары ў катле, што закiпае на агнi.

- Я Багiра - сярод джунгляў, сярод ночы! - i мая сiла ўся са мною! Хто вытрымае мой нацiск? Дзiцяня, адным ударам лапы я магла б размажджэрыць табе галаву, i яна стала б пляскатай, як дохлая жаба ў летнюю спёку!

- Што ж, бi! - сказаў Маўглi на мове вёскi, а не на мове джунгляў.

I чалавечыя словы адразу спынiлi Багiру. Яна адскочыла назад i, уся калоцячыся, прысела на заднiя лапы, так што яе галава апынулася на адным узроўнi з галавою Маўглi. I зноў Маўглi пачаў глядзець, як глядзеў на непакорных ваўчанят, проста ў зялёныя, як смарагд, вочы, пакуль у глыбiнi зялёных зрэнкаў не пагас чырвоны агонь, як гасне агонь на маяку, пакуль пантэра не адвяла позiрку. Яе галава апускалася ўсё нiжэй i нiжэй, i нарэшце чырвоная тарка языка драпнула нагу Маўглi.

- Багiра, Багiра, Багiра! - шаптаў хлопчык, настойлiва i лёгка пагладжваючы шыю i дрыготкую спiну. - Супакойся, супакойся! Гэта ноч вiнаватая, а зусiм не ты!

- Гэта ўсё начныя пахi, - сказала Багiра. Яна апамяталася. - Паветра быццам клiча мяне. Але адкуль ты гэта ведаеш?

Паветра вакол iндыйскай вёскi напоена ўсякiмi пахамi, а для звера, якi прывык чуць i думаць носам, пахi азначаюць тое самае, што музыка або вiно для чалавека.

Маўглi яшчэ некалькi хвiлiн супакойваў пантэру, i нарэшце яна легла, як кошка перад агнём, склаўшы лапы пад грудзьмi i прыжмурыўшы вочы.

- Ты наш i не наш, з джунгляў i не з джунгляў, - сказала яна нарэшце. - А я толькi чорная пантэра. Але я люблю цябе, Маленькi Брат.

- Яны штосьцi доўга гамоняць пад дрэвам, - сказаў Маўглi, не зважаючы на яе апошнiя словы. - Балдзео, мабыць, расказаў iм не адну гiсторыю. Яны хутка прыйдуць для таго, каб выцягнуць гэтую жанчыну з мужам з пасткi i кiнуць iх у Чырвоную Кветку. I ўбачаць, што пастка апусцела. Хо-хо!

- Не, паслухай, - сказала Багiра. - Няхай яны знойдуць там мяне! Мала хто асмелiцца выйсцi з дому, пасля таго як пабачыць мяне. Не ўпершыню мне сядзець у клетцы, i наўрад каб iм удалося звязаць мяне вяроўкамi.

- Ну, дык будзь разумнiцай! - сказаў Маўглi смеючыся.

А пантэра ўжо пракралася ў хацiну.

- Брр! -прынюхалася Багiра. - Тут пахне чалавекам, але ложак якраз гэткi ж, на якiм я ляжала ў княжацкiм звярынцы ва Ўдайпуры. А цяпер я лягу!

Маўглi пачуў, як зарыпела вяровачная сетка пад цяжарам вялiкага звера.

- Клянуся зламаным замком, якi вызвалiў мяне, яны падумаюць, што злавiлi важную птушку! Iдзi сядзь побач са мною, Маленькi Брат, i мы разам пажадаем iм добрага палявання!

- Не, у мяне iншае ў галаве. Чалавечая чарада не павiнна ведаць, што я таксама ўдзельнiчаю ў гэтай гульнi. Палюй адна. Я не хачу iх бачыць.

- Хай будзе так, - сказала Багiра. - Вось яны iдуць!

Гамонка пад смакоўнiцай на тым краi вёскi станавiлася ўсё больш шумнай. Пад канец узняўся крык, i натоўп павалiў па вулiцы, размахваючы дубiнкамi, бамбукавымi кiямi, сярпамi i нажамi. Наперадзе ўсiх бег Балдзео, але i астатнiя не адставалi ад яго, яны крычалi:

- Ведзьмара i вядзьмарку сюды! Падпалiце страху над iх галавой! Мы iм пакажам, як няньчыцца з пярэваратнямi! Не, спачатку аддубасiм iх! Факелаў! Болей факелаў.

Тут выйшла невялiкая затрымка з дзвярной засаўкай. Дзверы былi замкнуты вельмi моцна, але натоўп вырваў засаўку, i святло факелаў залiло пакой, дзе, расцягнуўшыся на ўвесь рост на ложку, скрыжаваўшы лапы i злёгку звесiўшы iх з аднаго краю, чорная i страшная, ляжала Багiра. Хвiлiну ўсе маўчалi, ахопленыя жахам; пярэднiя рады з усяе сiлы пачалi прадзiрацца назад на вулiцу. I ў гэтымомант Багiра пазяхнула, старанна i ўсiм напаказ, як пазяхнула б, хочучы зняважыць роўнага сабе. Вусатыя губы прыўзнялiся i рассунулiся, чырвоны язык загарнуўся, нiжняя скiвiца абвiсала ўсё нiжэй i нiжэй, так што вiдаць было гарачае горла; вялiзныя iклы бялелi ў чорным правале рота, пакуль не ляснулi, быццам стальныя затворы. У наступную хвiлiну вулiца апусцела.

Багiра выскачыла праз акно i стала побач з Маўглi. А людзi, ашалелыя ад страху, iрвалiся ў хацiны, спатыкаючыся i штурхаючы адзiн аднаго.

- Яны не крануцца з месца да свiтання, - спакойна сказала Багiра. - А цяпер што?

Здавалася, нямая цiшыня, што пануе апоўднi ў час сну, навiсла над вёскай, але, калi прыслухацца, было чуваць, як перасоўваюць па земляной падлозе цяжкiя скрынi са збожжам, падпiраюць iмi дзверы. Багiра казала праўду: да самай ранiцы ў вёсцы нiхто не пашавелiцца.

Маўглi сядзеў нерухома i думаў, i яго твар станавiўся ўсё больш змрочным.

- Што я такое зрабiла? - сказала нарэшце Багiра i прылашчылася да яго.

- Нiчога, апрача добрага. Папiльнуй iх цяпер да свiтанку, а я засну. - I Маўглi пабег у лес, павалiўся на камень i заснуў - i праспаў увесь дзень i ўсю ноч.

Калi ён прачнуўся, побач з iм сядзела Багiра i каля яго ног ляжаў толькi што забiты алень.

Багiра з цiкаўнасцю пазiрала, як Маўглi працаваў паляўнiчым нажом, як ён еў i пiў, а потым зноў лёг, абапёршыся падбародкам на руку.

- Жанчына з мужчынам дабралiся да Канхiвары жывыя i здаровыя, - сказала Багiра. - Твая мацi прыслала вестачку з каршуном Чылем. Яны знайшлi каня яшчэ да поўначы, у той жа вечар, i паехалi вельмi хутка. Хiба гэта не добра?

- Гэта добра, - сказаў Маўглi.

- А твая чалавечая чарада не зварухнулася, пакуль сонца не ўзнялося высока сёння ранiцай. Яны прыгатавалi сабе паесцi, а потым зноў замкнулiся ў сваiх дамах.

- Яны, можа, убачылi цябе?

- Можа. На досвiтку я качалася ў пыле перад варотамi i, здаецца, нават спявала. Ну, Маленькi Брат, больш тут няма чаго рабiць. Хадзем на паляванне са мною i з Балу. Ён знайшоў новыя вулеi i збiраецца паказаць iх табе, i мы ўсе хочам, каб ты, як i раней, быў з намi... Не глядзi гэтак, я баюся цябе! Мужчыну з жанчынай не кiнуць у Чырвоную Кветку, i ўсё ў джунглях застаецца па-ранейшаму. Хiба гэта не праўда? Забудземся пра чалавечую чараду!

- Пра яе забудуцца, i вельмi хутка. Дзе пасецца Хатхi сёння ўночы?

- Дзе ён надумае. Хто можа ведаць, дзе цяпер Маўклiвы? А навошта ён табе? Што гэткае можа зрабiць Хатхi, чаго не маглi б зрабiць мы?

- Скажы, каб ён прыйшоў сюды да мяне разам са сваiмi трыма сынамi.

- Але, дапраўды ж, Маленькi Брат, няможна загадваць Хатхi, каб ён "прыйшоў сюды" або "пайшоў адсюль". Не забывайся, што ён Гаспадар Джунгляў i што ён навучыў цябе Запаветным Словам Джунгляў да таго, як чалавечая чарада змянiла твой твар.

- Гэта нiчога. У мяне таксама ёсць для яго Запаветнае Слова. Скажы, каб ён прыйшоў да Жабяняцi Маўглi, а калi ён не адразу пачуе, скажы яму, каб прыйшоў дзеля вытаптаных палеткаў Бхаратпура.

- "Дзеля вытаптаных палеткаў Бхараптура", - паўтарыла Багiра двойчы цi тройчы, каб не забыцца. - Iду! Хатхi толькi раззлуецца, i больш нiчога, а я з радасцю аддала б здабычу цэлага месяца, каб пачуць, якое Запаветнае Слова мае ўладу над Маўклiвым.

Яна пайшла, а Маўглi застаўся i раз'юшана дзёўб зямлю паляўнiчым нажом. Маўглi нi разу ў жыццi не бачыў чалавечай крывi i - што азначала для яго куды больш - нi разу не чуў яе паху да таго часу, пакуль не пачуў пах крывi на рамянях, што звязвалi Месую. А Месуа была добрая да яго, i ён яе любiў. Але як нi былi ненавiсныя для яго жорсткасць, баязлiвасць i балбатлiвасць людзей, ён бы нiзавошта не згадзiўся пазбавiць чалавека жыцця i зноў пачуць гэты страшны пах, чым бы нi ўзнагародзiлi яго за гэта джунглi. Яго план быў куды больш просты i надзейны, i ён засмяяўся сам сабе, успомнiўшы, што яго падказаў яму адзiн з расказаў старога Балдзео пад смакоўнiцай.

- Праўда, гэта было Запаветнае Слова, - вярнуўшыся, шапнула Багiра яму на вуха. - Яны пасвiлiся каля ракi i паслухалiся мяне, як буйвалы. Глядзi, вунь яны iдуць!

Хатхi i яго тры сыны з'явiлiся, як заўсёды, без адзiнага гуку. Рачны мул яшчэ не высах на iхнiх баках, i Хатхi ў задуменнi дажоўваў зялёнае бананавае дрэўца, якое вырваў бiўнямi. Але кожны рух яго велiзарнага цела гаварыў Багiры, якая разумела ўсё з першага позiрку, што не Гаспадар Джунгляў прыйшоў да хлопчыка-ваўчаняцi, а прыйшоў той, хто баiцца, да таго, хто не баiцца нiчога. Тры сыны Хатхi пагойдвалiся плячо ў плячо ззаду бацькi.

Маўглi толькi крыху прыўзняў галаву, калi Хатхi пажадаў яму добрага палявання. Перш чым сказаць хоць слова, ён прымусiў Хатхi доўга пераступаць з нагi на нагу, пагойдвацца i ўстрэсвацца, а калi загаварыў, дык з Багiрай, а не са сланамi.

- Я хачу расказаць вам адну гiсторыю, а чуў я яе ад паляўнiчага, на якога вы палявалi сёння, - пачаў Маўглi. - Гэта гiсторыя пра тое, як стары i разумны слон трапiў у пастку i востры кол на дне ямы разарваў яму скуру ад пяткi да пляча, так што застаўся белы шрам.

Маўглi працягнуў руку, i калi Хатхi павярнуўся, пры святле месяца стаў вiдаць доўгi белы шрам на шэрым, як грыфель, баку, быццам яго сцебанулi распаленым бiчом.

- Людзi выцягнулi слана з ямы, - гаварыў далей Маўглi, - але ён быў дужы, разарваў путы i ўцёк, i хаваўся, пакуль рана не загаiлася. Тады ён вярнуўся ўночы на палеткi паляўнiчых. Цяпер я прыпамiнаю, што ў яго было тры сыны. Усё гэта адбылося многа-многа дажджоў таму назад i вельмi далёка адгэтуль - на палетках Бхаратпура. Што здарылася з гэтымi палеткамi ў наступнае жнiво, Хатхi?

- Жнiво сабраў я з маiмi трыма сынамi, - сказаў Хатхi.

- А што было з пасевам, якi iдзе за жнiвом? - спытаў Маўглi.

- Пасеву не было, - сказаў Хатхi.

- А з людзьмi, якiя жылi на палях побач з пасевамi? - спытаў Маўглi.

- Яны сышлi.

- А з хацiнамi, у якiх спалi людзi? - спытаў Маўглi.

- Мы раскiдалi стрэхi дамоў, а джунглi паглынулi сцены.

- А што ж было потым? - спытаў Маўглi.

- Мы напусцiлi джунглi на пяць вёсак; i ў гэтых вёсках, i на iх землях, i на пашах, i на мяккiх, узараных палетках не засталося цяпер нiводнага чалавека, якi атрымлiваў бы ежу ад зямлi. Вось як былi вытаптаны бхаратпурскiя палеткi, i гэта зрабiў я з маiмi трыма сынамi. А цяпер скажы мне, Маўглi, як ты даведаўся пра гэта? - спытаў Хатхi.

- Мне сказаў адзiн чалавек, i цяпер я пераканаўся, што нават Балдзео не заўсёды хлусiць. Гэта было добра зроблена, Хатхi з белым шрамам, а другi раз выйдзе яшчэ лепш, бо распараджацца будзе чалавек. Ты ведаеш вёску чалавечай чарады, што выгнала мяне? Не варта, каб яны жылi там i надалей. Я iх ненавiджу!

- А забiваць нiкога не трэба? Мае бiўнi пачырванелi ад крывi, калi мы тапталi палеткi ў Бхаратпуры, i мне не хацелася б зноў абуджаць гэты пах.

- Мне таксама. Я не хачу нават, каб iх косцi ляжалi на нашай чыстай зямлi. Няхай шукаюць сабе iншае логава. Тут iм няможна заставацца. Я чуў, як пахне кроў жанчыны, якая мяне кармiла - жанчыны, якую яны забiлi б, каб не я. Толькi пах свежай травы на парогах дамоў можа заглушыць пах крывi. Ад яго ў мяне смылiць у роце. Напусцiм на iх джунглi, Хатхi!

- А! - сказаў Хатхi. - Вось гэтак жа смылеў i шрам на маёй скуры, пакуль мы не ўбачылi, як загiнулi вёскi пад веснавым параснiкам. Цяпер я зразумеў: твая вайна стане нашай вайной. Мы напусцiм на iх джунглi.

Маўглi ледзь паспеў перавесцi дух - ён увесь калацiўся ад нянавiсцi i злосцi, - як тое месца, дзе стаялi сланы, апусцела, i толькi Багiра глядзела на Маўглi з жахам.

А Хатхi i яго тры сыны павярнулi кожны ў свой бок i моўчкi пакрочылi па далiнах. Яны iшлi ўсё далей i далей праз джунглi i зрабiлi шэсцьдзесят мiляў гэта значыць цэлы двухдзённы пераход. I кожны iх крок, i кожнае пагойдванне хобата былi прыкмечаны i вытлумачаны Мангам, Чылем, Малпiным Народам i ўсiмi птушкамi. Потым сланы пачалi кармiцца i мiрна пасвiлiся не менш тыдня. Хатхi i яго сыны падобны на горнага ўдава Каа: яны не будуць спяшацца, калi ў гэтым няма патрэбы.

Праз тыдзень - i нiхто не ведае, адкуль гэта пайшло, - па джунглях пранеслася чутка, што ў такой i такой вось далiне корм i вада сама лепшыя. Дзiкi, якiя гатовы iсцi на край свету дзеля сытнага харчу, рушылi першыя, атрад за атрадам перавальваў цераз каменне; за iмi падалiся аленi, а за аленямi - маленькiя лiсiцы, якiя харчуюцца падлай. Побач з аленямi iшлi непаваротлiвыя антылопы нiльгау, а за нiльгау рухалiся дзiкiя буйвалы з балотаў. Спачатку лёгка было б павярнуць назад адзiночныя i разрозненыя статкi, якiя скублi траву, iшлi далей, пiлi i зноў скублi траву, але як толькi сярод iх узнiмалася трывога, з'яўляўся хто-небудзь i супакойваў iх. То гэта быў дзiкабраз Сахi з весткай аб тым, што добры харч пачынаецца трошкi далей; то кажан Манг, трапечучы крыламi, з радасным пiскам праносiўся па прагалiне, каб паказаць, што там нiкога няма; то Балу з поўным ротам карэння, валюхаючыся, падыходзiў да статка i жартам або ўсур'ёз палохаў яго, выкiроўваючы на патрэбную дарогу. Шмат хто павярнуў назад, разбегся або не захацеў iсцi далей, але астатнiя заставалiся i па-ранейшаму iшлi ўперад.

Мiнула дзён дзесяць, i к гэтаму часу ўсё выглядала так: аленi, дзiкi i нiльгау тапталiся, рухаючыся па крузе радыусам восем цi дзесяць мiляў, а драпежнiкi нападалi на iх з краёў. А ў цэнтры круга была вёска, а навакол вёскi даспявала збажына на палетках, а на палетках сядзелi людзi на вышках, падобных на галубятнi i пабудаваных для таго, каб адпуджваць птушак i iншых зладзейчыкаў.

Была цёмная ноч, калi Хатхi i яго тры сыны без шуму выйшлi з джунгляў, зламалi хобатамi жэрдкi, i вышкi ўпалi, як падае зламаная сцяблiна амежнiку, а людзi, што звалiлiся з iх, пачулi глухое бурчанне сланоў. Потым авангард напуджанай армii аленяў прымчаўся i вытаптаў вясковую пашу i ўзараныя палеткi; а за iмi прыйшлi тупарылыя дзiкi з вострымi капытамi, i што засталося пасля аленяў, тое знiшчылi свiннi. Час ад часу ваўкi трывожылi статкi, i тыя, ашалелыя, кiдалiся з боку ў бок, тапталi зялёны ячмень i раўнялi з зямлёй берагi арашальных каналаў. Перад свiтаннем у адным месцы на краi круга драпежнiкi адступiлi, пакiнуўшы адкрытай дарогу на поўдзень, i аленi рынулiся па ёй, статак за статкам. Астатнiя, смялейшыя, залеглi ў гушчары, каб пакармiцца наступнай ноччу.

Ды ўсё ўжо было зроблена. Ранiцай сяляне глянулi на свае палеткi i ўбачылi, што ўсе пасевы загiнулi. Гэта пагражала смерцю, калi людзi не сыдуць адсюль у iншыя мясцiны, бо голад быў заўсёды гэтак жа блiзка ад iх, як i джунглi. Калi буйвалаў выгналi на пашу, галодны статак убачыў, што аленi падчыстую з'елi ўсю траву, i разышоўся па джунглях услед за сваiмi дзiкiмi таварышамi. А калi надышоў вечар, выявiлася, што тры цi чатыры вясковыя канi ляжаць у стойлах з праламанымi галовамi. Толькi Багiра ўмела наносiць такiя ўдары, i толькi ёй магла прыйсцi ў галаву дзёрзкая думка вывалачы апошнi труп на сярэдзiну вулiцы.

У гэтую ноч сяляне не асмелiлiся раскласцi вогнiшчы на палетках, i Хатхi з сынамi выйшаў падбiраць тое, што засталося; а там, дзе пройдзе Хатхi, ужо няма чаго больш падбiраць. Людзi парашылi харчавацца збожжам, прызапашаным для пасеву, пакуль не пройдуць дажджы, а потым наняцца парабкамi, каб неяк пакрыць страты гэтага года. Але пакуль гандляр хлебам думаў пра свае кашы, поўныя збожжа, i пра цану, якую ён будзе браць з пакупнiкоў, вострыя бiўнi Хатхi ламалi вугал яго глiнабiтнага свiрна i руйнавалi вялiкi плецены засек, дзе захоўвалася збожжа.

Пасля таго як стала вядома гэтая страта, надышла чарга жраца сказаць сваё слова. Багам ён ужо малiўся, але дарэмна. Магчыма, казаў ён, што вёска, сама таго не ведаючы, зняважыла якога-небудзь бога джунгляў: па ўсiм вiдаць, што джунглi супраць iх. Тады паслалi па верхавода суседняга племенi вандроўных гондаў, маленькiх, разумных, чорных як вугаль паляўнiчых, што жывуць у глыбiнi джунгляў i чые продкi паходзяць ад найстаражытнейшых народнасцей Iндыi - ад першых гаспадароў зямлi. Гонда пачаставалi, чым знайшлося, а ён стаяў на адной назе, з лукам у руках i дзвюма-трыма атручанымi стрэламi, уваткнутымi ў валасы, i пазiраў не то спалохана, не то пагардлiва на ўстрывожаных людзей i на iх спустошаныя палеткi. Людзi хацелi даведацца, цi не злуюцца на iх яго багi, старыя багi, i якiя ахвяры iм патрэбны. Гонд нiчога не адказаў, але сарваў доўгую сцяблiну паўзучага дзiкага гарбуза, якi дае горкiя плады, i заплёў ёю дзверы храма на вачах у здзiўленага бажка. Потым ён некалькi разоў махнуў рукою па паветры ў той бок, дзе была дарога ў Канхiвару, i пайшоў назад да сябе ў джунглi глядзець, як статкi жывёлы блукаюць па iх. Ён ведаў, што, калi джунглi наступаюць, толькi белыя людзi могуць спынiць iхнi рух.

Не было патрэбы пытацца, што ён хацеў гэтым сказаць. Дзiкi гарбуз вырастае там, дзе людзi малiлiся свайму богу, i чым хутчэй яны пойдуць адсюль, тым лепш.

Але нялёгка вёсцы зняцца з наседжанага месца. Людзi заставалiся да таго часу, пакуль у iх былi летнiя запасы. Яны спрабавалi збiраць арэхi ў джунглях, але ценi з палаючымi вачамi сачылi за iмi нават сярод дня, а калi людзi спалохана павярнулi назад, дык убачылi, што са ствалоў дрэў, паўз якiя яны праходзiлi ўсяго пяць хвiлiн назад, чыёйсьцi вялiзнай кiпцюрастай лапай садрана кара. Чым больш людзi тулiлiся да вёскi, тым смялейшыя станавiлiся дзiкiя звяры, што з рыкам i тупатам гулялi па пашах каля Вайнгангi. Сяляне не асмельвалiся рамантаваць i латаць заднiя сцены апусцелых хлявоў, якiя выходзiлi ў бок лесу. Дзiкi тапталi руiны, i вузлаватыя каранi лiян спяшалiся захапiць толькi што адваяваную зямлю i закiдвалi цераз сцены хацiн учэпiстыя парасткi, а ўслед за лiянамi шчацiнiлася калючая трава. Халасцякi збеглi першыя i разнеслi скрозь i ўсюды вестку, што вёска асуджана на пагiбель. Ды i хто мог змагацца з джунглямi, калi нават вясковая кобра пакiнула сваю нару пад смакоўнiцай!

Людзi ўсё менш i менш мелi зносiн са знешнiм светам, а пратаптаныя цераз раўнiну сцежкi станавiлiся ўсё вузейшымi i вузейшымi. I трубны клiч Хатхi i яго трох сыноў болей не трывожыў вёску ўночы: iм больш не было чаго прыходзiць. Палеткi за ваколiцай зарасталi травой, злiвалiся з джунглямi, i для вёскi надышла пара iсцi ў Канхiвару.

Людзi адкладвалi адыход з дня на дзень, пакуль першыя дажджы не захапiлi iх знянацку. Неадрамантаваныя стрэхi пачалi працякаць, выган залiло вадою па шчыкалатку, i ўсё, што зелянела, пайшло адразу ў рост пасля летняй засухi. Тады людзi паплялiся ўброд - мужчыны, жанчыны i дзецi - пад сляпучым i цёплым ранiшнiм дажджом i, вядома, азiрнулiся, каб глянуць апошнi раз на свае дамы.

I якраз калi апошняя сям'я, нагружаная клункамi, праходзiла праз вароты, з грукатам абвалiлiся бэлькi i дах за вясковай агароджай. Людзi ўбачылi, як мiльгнуў на момант блiскучы, чорны, як змяя, хобат, раскiдваючы мокрую салому страхi. Ён знiк, i зноў пачуўся грукат, а за грукатам - вiск. Хатхi зрываў стрэхi з дамоў, як мы зрываем вадзяныя гарлачыкi, i адарваная бэлька выцяла яго. Толькi гэтага i не хапала яму, каб раз'юшыцца, бо з дзiкiх звяроў, што жывуць у джунглях, ашалелы дзiкi слон буянiць i разбурае больш за ўсiх. Ён убрыкнуў задняй нагой глiнабiтную сцяну, i сцяна развалiлася ад удару, а патокi дажджу ператварылi яе ў жоўтую гразь. Хатхi кружыўся, i трубiў, i кiдаўся па вузкiх вулках, навальваўся на хацiны справа i злева, ломячы хiсткiя дзверы, крышачы кроквы; а тры яго сыны шалелi ззаду, як шалелi яны пры разгроме палеткаў Бхаратпура.

- Джунглi паглынуць гэтыя шкарлупiнкi, - сказаў спакойны голас сярод руiнаў. - Спачатку трэба звалiць агароджу.

I Маўглi, паблiскваючы мокрымi ад дажджу плячамi, адскочыў ад сцяны, якая асела на зямлю, як стомлены буйвал.

- Усё ў свой час, - прахрыпеў Хатхi. - О праўда, у Бхаратпуры мае бiўнi пачырванелi ад крывi! Да агароджы, дзецi мае! Галавою! Усе разам! Ну!

Стаўшы адзiн каля аднаго, усе чацвёра налеглi разам. Агароджа пахiснулася, трэснула i ўпала, i людзi, анямелыя ад жаху, убачылi ў няроўным праломе выпацканыя глiнай галовы разбуральнiкаў. Людзi кiнулiся ўцякаць унiз па далiне, застаўшыся без прытулку i без ежы, а iхняя вёска быццам раставала ззаду, растаптаная, разбураная i разнесеная на шматкi.

Праз месяц ад вёскi застаўся рыхлы пагорак, зарослы кволай маладой зелянiнай, а калi прайшлi дажджы, джунглi забуялi на тым самым месцы, дзе ўсяго паўгода назад былi ўзараныя палеткi.

КНЯЖАЦКI АНКУС

Каа, вялiкi горны ўдаў, змянiў скуру - пэўна, двухсоты раз з дня нараджэння, - i Маўглi, якi нiколi не забываў, што аднойчы ноччу ў Халодных Бярлогах Каа выратаваў яму жыццё, пра што, магчыма, памятаеце i вы, прыйшоў яго павiншаваць. Мяняючы скуру, змяя бывае панурая i зласлiвая да таго часу, пакуль новая скура не зробiцца блiскучай i прыгожай. Каа больш не пасмейваўся з Маўглi. Як i ўсе ў джунглях, ён лiчыў яго Гаспадаром Джунгляў i расказваў яму ўсе навiны, якiя, само сабою, даводзiцца чуць удаву яго велiчынi. Тое, чаго Каа не ведаў пра сярэднiя джунглi, як iх называюць, пра жыццё, якое iдзе каля самай зямлi або пад зямлёй, пра жыццё каля валуноў, купiн i лясных пнёў, змясцiлася б на сама маленькай яго лускавiнцы.

У той дзень Маўглi сядзеў памiж вялiкiх кольцаў Каа i перабiраў пальцамi лускавiнiстую старую скуру, якую ўдаў скiнуў сярод камянёў. Каа ласкава падставiў сваё цела пад шырокiя голыя плечы Маўглi, i хлопчык сядзеў, нiбы ў жывым крэсле.

- Яна ўся цэлая, нават i лускавiнкi на вачах цэлыя, - нягучна сказаў Маўглi, забаўляючыся скiнутай скурай. - Як дзiўна бачыць каля сваiх ног тое, што закрывала галаву!

- Так, але ног у мяне няма, - адказаў Каа, - i я не бачу тут нiчога дзiўнага, гэта звычай майго народа. Хiба ты нiколi не адчуваеш, што скура ў цябе сухая i цвёрдая?

- Тады я iду купацца, Пляскатагаловы, хоць, праўда, у вялiкую гарачыню мне хочацца скiнуць скуру зусiм i бегаць без скуры.

- Я i купаюся i мяняю скуру. Ну, як табе падабаецца маё новае адзенне?

Маўглi правёў рукой па косых клетках вялiзнай спiны.

- У чарапахi спiна цвярдзейшая, але не такая стракатая, - сказаў ён у задуменнi. - У жабы, маёй цёзкi, яна больш стракатая, але не такая цвёрдая. З выгляду вельмi прыгожа, нiбы стракаты ўзор у чашачцы жоўтага гарлачыка.

- Новай скуры патрэбна вада. Да першага купання колер усё яшчэ не той. Хадзем купацца!

- Я панясу цябе, - сказаў Маўглi i, смеючыся, нагнуўся, каб прыўзняць вялiзнае цела Каа там, дзе яно здавалася сама тоўстым.

Гэта было ўсё роўна што падняць водаправодную трубу двухфутавай таўшчынi, i Каа ляжаў нерухома, цiха пыхкаючы ад асалоды. Потым у iх пачалася звычайная вячэрняя гульня - хлопчык у росквiце сiлы i ўдаў у цудоўнай новай скуры пачалi барукацца адзiн з адным, выпрабоўваючы зоркасць i сiлу. Вядома, Каа мог раздушыць сотню такiх, як Маўглi, калi б даў сабе волю, але ён гуляў асцярожна, нiколi не выкарыстоўваў i дзесятай долi сваёй магутнасцi.

Як толькi Маўглi стаў дастаткова дужы, каб з iм можна было барукацца, Каа навучыў хлопчыка гэтай гульнi, i яго цела зрабiлася пасля такiх практыкаванняў надзвычай гнуткiм. Iншы раз Маўглi стаяў, абкручаны амаль да горла гiбкiмi кольцамi Каа, намагаючыся вызвалiць адну руку i ўхапiць яго за шыю. Тады Каа, увесь абмякшы, паслабляў хватку, а Маўглi сваiмi шпаркiмi нагамi не даваў знайсцi пункт апоры вялiзнаму хвасту, якi выцягваўся назад, намацваючы камень або пень. Яны пагойдвалiся ўзад i ўперад, галава каля галавы, кожны выбiраючы момант для нападу, i нарэшце прыгожая, як статуя, група ператваралася ў вiхор чорных з жоўтым кольцаў i мiльгаючых ног i рук, каб зноў i зноў падняцца.

- Ну-ну-ну! - гаварыў Каа, робячы галавой выпады, якiх не магла адбiць нават шпаркая рука Маўглi. - Глядзi! Вось я дакрануўся да цябе, Маленькi Брат! Вось i вось! Рукi ў цябе анямелi, цi што? Вось зноў!

Гэтая гульня заўсёды заканчвалася аднолькава: прамым, iмклiвым ударам галавы Каа заўсёды збiваў хлопчыка з ног. Маўглi так i не навучыўся абараняцца супраць гэтага вокамгненнага выпаду; i, як казаў Каа, на гэта не варта было трацiць часу.

- Добрага палявання! - прабурчаў нарэшце Каа.

I Маўглi, як заўсёды, адляцеў крокаў на дзесяць убок, задыхаючыся i рагочучы.

Ён падняўся з поўнымi жменямi травы i пайшоў за Каа да любiмага месца купання мудрай змяi - глыбокай, чорнай як смоль затокi, акружанай скаламi i асаблiва прывабнай таму, што на дне яе ляжалi ствалы затанулых дрэў. Як заведзена ў джунглях, хлопчык бязгучна кiнуўся ў ваду i нырнуў; потым вынырнуў, таксама без нiводнага гуку, лёг на спiну, заклаўшы рукi пад галаву, i, пазiраючы на месяц, што ўзышоў над скаламi, пачаў разбiваць пальцамi ног яго адлюстраванне ў вадзе. Трохвугольная галава Каа разразала ваду, як брытва, i, падняўшыся з вады, легла на плячо Маўглi. Яны ляжалi нерухома, цешачыся прахалодай, што ахiнала iх.

- Як цудоўна! - сонна сказаў Маўглi. - А ў чалавечай чарадзе ў гэты час, памятаю, лажылiся на цвёрдае дрэва ўнутры земляных пастак i, закрыўшыся як мага з усiх бакоў ад свежага ветру, захутвалiся з галавой затхлымi анучамi i заводзiлi носам нудныя песнi. У джунглях лепш!

Таропкая кобра праслiзнула паўз iх па скале, напiлася, пажадала iм добрага палявання i знiкла.

- О-о-ш! - сказаў Каа, быццам успомнiў штосьцi. - Дык, значыцца, джунглi даюць табе ўсё, чаго табе толькi хочацца, Маленькi Брат?

- Не ўсё, - сказаў Маўглi i засмяяўся, - а то можна было б кожны месяц забiваць новага Шэр-Хана. Цяпер я мог бы забiць яго сваiмi рукамi i не прасiць дапамогi ў буйвалаў. Яшчэ мне хочацца iншы раз, каб сонца свяцiла ў час дажджоў або каб дажджы закрылi сонца ў разгар лета. А калi я галодны, мне заўсёды хочацца забiць казу, а калi заб'ю казу, хочацца, каб гэта быў алень, а калi гэта алень, хочацца, каб гэта быў нiльгау. Але ж так бывае з усiмi.

- I больш табе нiчога не хочацца? - спытаў Каа.

- А чаго мне больш хацець? У мяне ёсць джунглi i Ласка Джунгляў! Хiба ёсць яшчэ што-небудзь на свеце памiж усходам i захадам?

- А кобра казала... - пачаў Каа.

- Якая кобра? Тая, што прапаўзла зараз, нiчога не казала: яна выправiлася на паляванне.

- Не гэтая, а другая.

- I шмат у цябе спраў з Ядавiтым Народам? Я iх не чапаю, няхай iдуць сваёй дарогай. Яны носяць смерць у пярэднiх зубах, i гэта нядобра - яны такiя маленькiя. Але з якой жа гэта кобрай ты размаўляў?

Каа павольна пагойдваўся на вадзе, як параход на бакавой хвалi.

- Тры цi чатыры месяцы назад, - сказаў ён, - я быў на паляваннi ў Халодных Бярлогах - ты, можа, яшчэ не забыўся пра iх, - i стварэнне, за якiм я гнаўся, з вiскам кiнулася паўз вадаёмы да таго дома, якi я калiсьцi праламаў дзеля цябе, i ўцякло пад зямлю.

- Але ў Халодных Бярлогах нiхто не жыве пад зямлёй. - Маўглi сцямiў, што Каа гаворыць пра Малпiн Народ.

- Гэтае стварэнне не жыло, а ратавала сваё жыццё, - адказаў Каа, высоўваючы трапяткi язык. - Яно запаўзло ў нару, якая iшла вельмi далёка. Я папоўз за iм, забiў яго, а потым заснуў. А калi прачнуўся, дык папоўз уперад.

- Пад зямлёю?

- Ага. I нарэшце натрапiў на Белы Клабук - белую кобру, якая гаварыла са мною пра незразумелыя рэчы i паказала мне шмат такога, чаго я нiколi яшчэ не бачыў.

- Новую дзiчыну? I добрае было ў цябе паляванне? - Маўглi шпарка перавярнуўся на бок.

- Гэта была не дзiчына, я паламаў бы аб яе ўсе зубы, але Белы Клабук сказаў, што людзi - а гаварыў ён так, быццам ведае гэтую пароду, - што людзi аддалi б усё да апошняга дыхання, каб толькi зiрнуць на гэтыя рэчы.

- Паглядзiм! - сказаў Маўглi. - Цяпер я ўспамiнаю, што калiсьцi быў чалавекам.

- Цiха, цiха! Паспешлiвасць загубiла Жоўтую Змяю, якая з'ела сонца. Мы пагаварылi пад зямлёй, i я расказаў пра цябе, называў цябе чалавекам. Белая кобра сказала (а яна сапраўды старая, як джунглi): "Даўно ўжо не бачыла я чалавека. Няхай прыйдзе, тады i пабачыць усе гэтыя рэчы. За сама малую з iх шмат хто з людзей не пашкадаваў бы жыцця".

- Значыцца, гэта новая дзiчына. А Ядавiты Народ нiколi ж не кажа нам, дзе ёсць няпуджаная дзiчына. Яны нядобразычлiвыя.

- Гэта не дзiчына. Гэта... гэта... я не магу сказаць, што гэта такое.

- Мы пойдзем туды. Я нiколi яшчэ не бачыў белай кобры, ды i на ўсё астатняе мне таксама хочацца паглядзець. Гэта яна iх забiла?

- Яны ўсе нежывыя. Кобра сказала, што пiльнуе iх.

- А! Як воўк пiльнуе здабычу, калi прывалачэ яе ў логава. Хадзем!

Маўглi падплыў да берага, пакачаўся па траве, каб абсохнуць, i яны ўдвух рушылi да Халодных Бярлогаў - закiнутага горада, пра якi вы, магчыма, чыталi.

Маўглi цяпер анi не баяўся малпаў, затое малпы дрыжалi ад страху перад Маўглi. Але Малпiна племя гойсала цяпер па джунглях, i Халодныя Бярлогi стаялi ў святле месяца пустыя i маўклiвыя.

Каа падпоўз да руiнаў княжацкай альтанкi пасярэдзiне тэрасы, перабраўся цераз кучы шчэбню i слiзгануў унiз па засыпанай абломкамi лесвiцы, якая вяла ў падзямелле. Маўглi падаў Змяiны Поклiч: "Мы з вамi адной крывi, вы i я!" - i папоўз за iм на карачках. Абодва яны доўга паўзлi па нахiленым калiдоры, якi некалькi разоў паварочваў убок, i нарэшце дабралiся да такога месца, дзе корань старога дрэва, што ўзнiмалася над зямлёй футаў на трыццаць, выцiснуў са сцяны вялiкi камень. Яны пралезлi ў дзiрку i апынулiся ў прасторным падзямеллi, скляпенне якога, рассунутае каранямi дрэў, таксама было ўсё ў расколiнах, так што зверху ў цемру падалi тонкiя праменьчыкi святла.

- Надзейны прытулак! - сказаў Маўглi i выпрастаўся на ўвесь рост. - Толькi ён занадта далёка, каб кожны дзень у iм бываць. Ну, а што ж мы тут убачым?

- Хiба я нiшто? - сказаў чыйсьцi голас у глыбiнi падзямелля.

Перад Маўглi мiльгнула штосьцi белае, i паступова ён разгледзеў такую вялiзную кобру, якiх ён дагэтуль не сустракаў, - амаль восем футаў даўжынёй, вылiнялую ад жыцця ў цемры да жаўцiзны старой слановай косцi. Нават акуляры на раздзьмутым клабуку зрабiлiся ў яе бледна-жоўтымi. Вочы ў кобры былi чырвоныя, як рубiны, i ўся яна была такая дзiўная з выгляду.

- Добрага палявання! - сказаў Маўглi, у якога ветлiвыя словы, як i паляўнiчы нож, былi заўсёды напагатове.

- Што новага ў горадзе? - спытала белая кобра, не адказваючы на прывiтанне. - Што новага ў вялiкiм горадзе, абгароджаным сцяною, у горадзе сотнi сланоў, дваццацi тысяч коней i незлiчоных статкаў, - у горадзе князя над дваццаццю князямi? Я станаўлюся тугаватай на вуха i даўно ўжо не чула баявых гонгаў.

- Над намi джунглi, - сказаў Маўглi. - Са сланоў я ведаю толькi Хатхi i яго сыноў. А што такое "князь"?

- Я гаварыў табе, - лагодна сказаў Каа, - я гаварыў табе чатыры месяцы назад, што твайго горада ўжо няма.

- Горад, вялiкi горад у лесе, чые вароты ахоўваюцца княжацкiмi вежамi, не можа знiкнуць. Яго пабудавалi яшчэ да таго, як дзед майго дзеда вылупiўся з яйка, i ён будзе стаяць i тады, калi сыны маiх сыноў пабялеюць, як я. Саладхi, сын Чандрабiджы, сына Вiйеджы, сына Ягасары, пабудаваў яго ў даўнiя часы. А хто ваш валадар?

- След згубiўся, - сказаў Маўглi, звяртаючыся да Каа. - Я не разумею, што яна гаворыць.

- Я таксама. Яна вельмi старая... Прамацi Кобраў, тут навокал адны толькi джунглi, як i было заўсёды, ад самага пачатку.

- Тады хто ж ён, - спытала белая кобра, - той, што сядзiць перада мною i не баiцца? Той, што не ведае iменi князя i размаўляе на нашай мове вуснамi чалавека? Хто ён, з нажом паляўнiчага i мовай змяi?

- Мяне завуць Маўглi, - быў адказ. - Я з джунгляў. Ваўкi - мой народ, а гэта Каа, мой брат. А ты хто, Мацi Кобраў?

- Я вартавы княжацкага скарбу. Каран Раджа палажыў нада мною камянi яшчэ тады, калi ў мяне была цёмная скура, каб я забiвала тых, што прыйдуць сюды красцi. Потым скарбы апусцiлi пад камень, i я пачула спевы жрацоў, маiх настаўнiкаў.

"Гм! - сказаў сам сабе Маўглi. - З адным жрацом я ўжо меў справу ў чалавечай чарадзе, i я ведаю, што ведаю. Хутка сюды прыйдзе бяда".

- Пяць разоў падымалi камень з таго часу, як я пiльную скарб, але заўсёды для таго, каб дабавiць яшчэ, а не панесцi адсюль. Нiдзе няма такiх багаццяў, як гэтыя - скарбы ста князёў. Але даўным-даўно ўжо не падымалi камень, i мне здаецца, што пра мой горад забылiся.

- Горада няма. Паглядзi навокал - вунь каранi вялiкiх дрэў рассунулi камянi. Дрэвы i людзi не растуць разам, - угаворваў яе Каа.

- Двойчы i тройчы людзi знаходзiлi сюды дарогу, - злосна адказала кобра, але яны нiчога не гаварылi, пакуль я не знаходзiла iх вобмацкам у цемры, а тады крычалi, толькi зусiм нядоўга. А вы абое прыйшлi да мяне з хлуснёй, i чалавек i змяя, i хочаце, каб я вам паверыла, нiбыта майго горада больш няма i прыйшоў канец маёй службе. Людзi мала змяняюцца з гадамi. А я не змяняюся! Пакуль не падымуць камень i не прыйдуць жрацы са спевам знаёмых мне песняў, i не напояць мяне цёплым малаком, i не вынесуць адсюль на святло, я, я, я - i нiхто iншы! - буду Вартавым Княжацкага Скарбу! Горад памёр, кажаце вы, i сюды пранiклi каранi дрэў? Дык нагнiцеся ж i вазьмiце што хочаце! Няма нiдзе на зямлi такiх скарбаў! Чалавек са змяiнай мовай, калi ты зможаш выйсцi адсюль жывы тою дарогаю, якою прыйшоў, князi будуць табе слугамi!

- След зноў згубiўся, - спакойна сказаў Маўглi. - Няўжо якi-небудзь шакал прагробся гэтак глыбока i ўкусiў вялiкi белы Клабук? Яна, мусiць, ашалела... Мацi Кобраў, я не бачу, што можна адсюль вынесцi.

- Клянуся багамi Сонца i Месяца, хлопчык страцiў розум! - сыкнула кобра. Перш чым заплюшчацца твае вочы, я зраблю табе адну вялiкую ласку. Глядзi - i ўбачыш тое, чаго не бачыў яшчэ нiхто з людзей!

- Кепска бывае таму, хто гаворыць Маўглi пра ласку, - адказаў хлопчык скрозь зубы, - але ў цемры ўсё змяняецца, я ведаю. Я пагляджу, калi табе гэтак хочацца.

Прыжмурыўшы вочы, ён абвёў пiльным позiркам падзямелле, потым падняў з-пад ног жменьку чагосьцi блiскучага.

- Ого! - сказаў ён. - Гэта падобна на тыя штучкi, якiмi забаўляюцца ў чалавечай чарадзе. Толькi гэтыя жоўтыя, а тыя былi карычневыя.

Ён выпусцiў золата долу i зрабiў крок уперад. Усё падзямелле было выслана слоем залатых i сярэбраных манет таўшчынёй пяць-шэсць футаў; манет, што высыпалiся з мяхоў, дзе яны раней захоўвалiся. За доўгiя гады метал зляжаўся i выраўняўся, як пясок у час адлiву. На манетах i пад iмi, закапаўшыся ў iх, як абломкi крушэння ў пяску, былi чаканнага серабра сёдлы для сланоў з бляхамi каванага золата, аздобленыя рубiнамi i бiрузой. Там былi паланкiны i насiлкi для княгiняў, акаваныя i ўпрыгожаныя серабром i эмаллю, з нефрытавымi ручкамi i бурштынавымi кольцамi для фiранак; там былi залатыя свяцiльнi са смарагдавымi падвескамi, што калыхалiся на iх; там былi пяцiфутавыя статуi даўно забытых багоў, сярэбраныя, са смарагдавымi вачамi; былi кальчугi, стальныя, з залатою насечкаю i з махрамi з пачарнелага дробнага жэмчугу; там былi шлемы з грабянямi, усыпанымi рубiнамi колеру галубiнай крывi; там былi лакiраваныя шчыты з панцыра чарапахi i скуры насарога, акутыя чыстым золатам са смарагдамi па краях; бярэмы шабляў, кiнжалаў i паляўнiчых нажоў з алмазнымi тронкамi; залатыя чашы i каўшы i пераносныя алтары, што нiколi не бачылi дзённага святла; нефрытавыя келiхi i бранзалеты; кадзiлы, грабянi, пасудзiны для духоў, хны i сурмы, усё з чыстага золата; мноства кольцаў для носа, абручоў, пярсцёнкаў i паясоў; паясы на сем пальцаў шырынёю з гранёных алмазаў i рубiнаў i драўляныя шкатулкi, тройчы акутыя жалезам, дрэва якiх рассыпалася ў пыл, i засталiся груды апалаў, кацiнага вока, сапфiраў, рубiнаў, брыльянтаў, смарагдаў i гранатаў.

Белая кобра гаварыла праўду: нiякiмi грашыма нельга было ацанiць гэткi скарб - здабыткi многiх i стагоддзяў вайны, рабункаў, гандлю i пабораў. Адным толькi манетам не было цаны, ужо не кажучы пра каштоўныя камянi; золата i серабра тут было не менш за дзвесце цi трыста тон чыстай вагi.

Ды Маўглi, вядома, не зразумеў, што значаць гэтыя рэчы. Нажы зацiкавiлi яго трошкi, але яны не былi такiя зручныя, як яго нож, i таму ён iх кiнуў. Нарэшце ён знайшоў нешта сапраўды прывабнае; яно ляжала перад слановым сядлом, напалову засыпаным манетамi. Гэта быў анкус - кароткi жалезны крук, якiм паганяюць сланоў. Яго дзяржальна ўпрыгожваў круглы зiхатлiвы рубiн, а васьмiцалёвай даўжынi ручка была спрэс аздоблена нешлiфаванай бiрузой, так што трымаць яе ў руцэ было вельмi зручна. Нiжэй быў нефрытавй абадок, а вакол яго iшоў узор з кветак, толькi лiсце было смарагдавае, а кветкi - рубiны, устаўленыя ў халаднаваты зялёны камень. Астатняя частка ручкi была з чыстай слановай косцi, а самы канец - вастрыё i крук - быў стальны з залатой насечкай, малюнак якой паказваў паляванне на сланоў. Малюнкi i зачаравалi Маўглi: ён убачыў, што на iх паказаны яго сябар Хатхi.

Белая кобра паўзла за iм па пятах.

- Хiба не варта аддаць жыццё за тое, каб гэта пабачыць? - сказала яна. Праўда, я зрабiла табе вялiкую ласку?

- Я не разумею, - адказаў Маўглi. - Яны ўсе цвёрдыя i халодныя i зусiм не прыдатныя для яды. Алё вось гэта, - ён падняў анкус, - я хацеў бы забраць з сабою, каб разгледзець на сонцы. Ты кажаш, што гэта ўсё тваё. Дык падары гэта мне, а я прынясу табе жаб для яды.

Белая кобра ўся затрэслася ад злоснай радасцi.

- Вядома, я падару табе гэта, - сказала яна. - Усё, што тут ёсць, я дару табе - да таго часу, пакуль ты не пойдзеш.

- Але я пайду зараз. Тут цёмна i холадна, а я хачу ўзяць гэтую калючую штуку з сабою ў джунглi.

- Зiрнi сабе пад ногi! Што там ляжыць?

Маўглi падняў штосьцi белае i гладкае.

- Гэта чалавечы чэрап, - сказаў ён абыякава. - А вось i яшчэ два.

- Шмат гадоў назад гэтыя людзi прыйшлi, каб забраць скарб. Я пагаварыла з iмi ў цемры, i яны супакоiлiся.

- Але хiба мне трэба што-небудзь з таго, што ты называеш скарбам? Калi ты дазволiш мне ўзяць з сабою анкус, гэта будзе добрае паляванне. Калi не, усё роўна гэта будзе добрае паляванне. Я не варагую з Ядавiтым Народам, ды, апрача таго, я ведаю Запаветнае Слова твайго племенi.

- Тут толькi адно Запаветнае Слова, i гэтае Слова - маё!

Блiснуўшы вачамi, Каа рынуўся ўперад:

- Хто прасiў мяне прывесцi чалавека?

- Я, вядома, - зашапацела старая кобра. - Даўно ўжо не бачыла я чалавека, а гэты чалавек гаворыць па-нашаму.

- Але мы не дамаўлялiся пра тое, каб забiваць. Як жа я вярнуся ў джунглi i раскажу, што завёў яго на смерць?

- Я i не заб'ю яго раней часу. А калi табе трэба iсцi, вунь дзiрка ў сцяне. I памаўчы цяпер, тлусты забойца малпаў! Варта мне дакрануцца да тваёй шыi, i джунглi цябе больш не ўбачаць. Нiколi яшчэ чалавек не выходзiў адсюль жывым. Я Вартавы Скарбаў у Княжацкiм горадзе!

- Ды кажуць жа табе, ты, белы начны чарвяк, што няма больш нi князя, нi горада! Навокал нас адны толькi джунглi! - усклiкнуў Каа.

- А скарб ёсць. Але вось што можна зрабiць. Не iдзi яшчэ, затрымайся, Каа, - паглядзiш, як будзе бегаць хлопчык. Тут ёсць дзе папаляваць. Жыццё цудоўнае, хлопчык! Пабегай узад i ўперад, павесялiся!

Маўглi спакойна паклаў руку на галаву Каа.

- Гэтая белая пачвара дагэтуль бачыла толькi людзей з чалавечай чарады. Мяне яна не ведае, - прашаптаў ён. - Яна сама напрасiлася на паляванне. Няхай мае паляванне!

Маўглi стаяў, трымаючы ў руках анкус вастрыём унiз. Ён шпурнуў анкус, i той упаў наўкос, якраз за клабуком вялiкай змяi, прыцiснуўшы яе да зямлi. Як згледзець вокам удаў навалiўся ўсiм сваiм цяжарам на звiвiстае цела кобры ад клабука да хваста. Чырвоныя вочы кобры палалi, i галава шалёна выкручвалася ўправа i ўлева.

- Забi яе! - сказаў Каа, убачыўшы, што Маўглi бярэцца за нож.

- Не, - сказаў Маўглi, дастаючы нож, - больш я не хачу забiваць, хiба толькi для ежы. Паглядзi сам, Каа!

Ён схапiў кобру нiжэй клабука, расшчапiў ёй рот лязом нажа i паказаў, што страшныя ядавiтыя зубы ў верхняй скiвiцы пачарнелi i выкрышылiся. Белая кобра перажыла свой яд, як гэта бывае са змеямi.

- Тхунтх (Гнiлая Калода), - сказаў Маўглi i, зрабiўшы Каа знак, каб той адхiлiўся, выцягнуў анкус з зямлi i вызвалiў белую кобру.

- Княжацкаму скарбу патрэбен новы вартаўнiк, - сказаў ён сурова. - Тхунтх, ты дала маху. Пабегай узад i ўперад, павесялiся, Гнiлая Калода!

- Мне сорамна! Забi мяне! - сыкнула белая кобра.

- Занадта многа было размоў пра забойства. Цяпер мы пойдзем адсюль. Я вазьму гэтую калючую штуку, Тхунтх, таму што я бiўся i перамог цябе.

- Глядзi, каб яна ўрэшце не забiла цябе. Гэта смерць! Памятай, гэта смерць! У гэтай штуцы хопiць сiлы, каб забiць усiх людзей у маiм горадзе. Нядоўга ты ўтрымаеш яе, Чалавек з Джунгляў, або той, хто забярэ яе ў цябе. Дзеля яе будуць забiваць, забiваць i забiваць! Мая сiла скончылася, затое калючка зробiць маю работу. Гэта смерць! Гэта смерць! Гэта смерць!

Маўглi выбраўся праз дзiрку ў падземны калiдор i, азiрнуўшыся, убачыў, як белая кобра раз'юшана кусае бяссiльнымi ўжо зубамi нерухомыя твары залатых iдалаў, што ляжаць на падлозе, i сыкае:

- Гэта смерць!

Маўглi i Каа былi рады, што зноў выбралiся на белы свет.

Як толькi яны апынулiся ў родных джунглях i анкус у руках хлопчыка зазiхацеў на ранiшнiм сонцы, Маўглi адчуў амаль такую ж радасць, як калi б знайшоў пучок новых кветак, для таго каб уваткнуць iх сабе ў валасы.

- Ён ярчэйшы за вочы Багiры, - з захапленнем сказаў Маўглi, паварочваючы рубiн. - Я пакажу ёй гэтую штуку. Але што хацела сказаць Гнiлая Калода сваiмi словамi пра смерць?

- Не ведаю. Мне да кончыка хваста крыўдна, што яна не паспытала твайго нажа. Заўсёды ў Халодных Бярлогах тоiцца якая-небудзь бяда - i на зямлi i пад зямлёй... А цяпер я хачу есцi. Ты пойдзеш разам са мною на паляванне сёння на досвiтку? - сказаў Каа.

- Не, трэба паказаць гэтую штуку Багiры. Добрага палявання!

Маўглi прытанцоўваў на бягу, размахваючы вялiкiм анкусам, i спыняўся час ад часу, каб палюбавацца на яго. Дабраўшыся нарэшце да тых мясцiн у джунглях, дзе адпачывала звычайна Багiра, ён знайшоў яе каля вадапою, пасля палявання на вялiкага звера. Маўглi пачаў расказваць ёй пра ўсе свае прыгоды, а Багiра слухала i час ад часу абнюхвала анкус. Калi Маўглi дайшоў да апошнiх слоў белай кобры, Багiра з ухвалой завуркатала.

- Значыцца, Белы Клабук гаварыў праўду? - жвава спытаў Маўглi.

- Я нарадзiлася ў княжацкiм звярынцы ва Ўдайпуры i, здаецца, ведаю сёе-тое пра чалавека. Шмат хто з людзей пайшоў бы тройчы за ноч на забойства за адзiн гэты чырвоны камень.

- Але ад каменя ручку толькi цяжэй трымаць. Мой блiскучы ножык куды лепшы, i - паслухай! - чырвоны камень не прыдатны для яды. Дык для чаго ж забiваць?

- Маўглi, iдзi спаць. Ты жыў сярод людзей i...

- Я памятаю. Людзi забiваюць, бо не ходзяць на паляванне, - ад няма чаго рабiць i дзеля пацехi. Прачнiся ж, Багiра! Для чаго зроблена гэтая калючая штука?

Багiра прыадплюшчыла сонныя вочы, i ў iх блiснула хiтрая iскрынка.

- Яе зрабiлi людзi для таго, каб калоць у галовы сынам Хатхi. Мне даводзiлася бачыць такiя на вулiцах Удайпура перад звярынцам. Гэтая рэч пакаштавала крывi многiх такiх, як Хатхi.

- Але для чаго ж калоць ёю ў галовы сланоў?

- Для таго, каб навучыць iх Закону Чалавека. У людзей няма нi кiпцюроў, нi зубоў, таму яны i робяць вось такiя штукi i нават горшыя.

- Каб я гэта ведаў, дык не ўзяў бы яго. Я не хачу яго больш. Глядзi!

Анкус паляцеў, паблiскваючы, i зарыўся ў зямлю за пяцьдзесят крокаў ад iх, сярод дрэў.

- Цяпер я ачысцiў мае рукi ад смерцi, - сказаў Маўглi, выцiраючы рукi аб свежую вiльготную зямлю. - Белая кобра гаварыла, што смерць будзе хадзiць за мною па пятах. Яна састарылася, пабялела i выжыла з розуму.

- Смерць цi жыццё, пачарнела цi пабялела, а я пайду спаць, Маленькi Брат. Я не магу быць на паляваннi ўсю ноч i выць увесь дзень, як iншыя.

Багiра ведала выгоднае логава за дзве мiлi ад вадапою i падалася туды адпачываць. Маўглi, доўга не думаючы, залез на дрэва, звязаў разам дзве-тры лiяны, i куды хутчэй, чым можна пра гэта расказаць, пагойдваўся ў гамаку на вышынi пяцiдзесяцi футаў ад зямлi. Хоць Маўглi не баяўся яркага дзённага святла, ён усё ж прытрымлiваўся звычаю сваiх сяброў i стараўся як мага менш бываць на сонцы. Калi яго разбудзiлi гучныя галасы жыхароў дрэў, зноў змяркалася, i ў сне яму снiлiся тыя прыгожыя каменьчыкi, што ён выкiнуў.

- Хоць пагляджу на iх яшчэ раз, - сказаў ён i спусцiўся па лiяне на зямлю.

Але Багiра апярэдзiла яго: Маўглi было чуваць, як яна абнюхвае зямлю ў паўзмроку.

- А дзе ж калючая штука? - усклiкнуў Маўглi.

- Яе ўзяў чалавек. Вось i след.

- Цяпер мы пабачым, цi праўду гаварыла белая кобра. Калi калючая пачвара i сапраўды смерць, гэты чалавек памрэ. Хадзем па следзе.

- Спачатку сходзiм на паляванне, - сказала Багiра, - на пусты страўнiк вочы кепска бачаць. Людзi рухаюцца вельмi павольна, а ў джунглях так сыра, што сама лёгкi след пратрымаецца доўга.

Яны пастаралiся закончыць паляванне як мага хутчэй, i ўсё ж мiнула амаль тры гадзiны, перш чым яны наелiся, напiлiся i пайшлi па следзе. Народ Джунгляў ведае, што спяшацца ў час яды не трэба, бо тое, што прапусцiш, не вернеш.

- Як ты думаеш, калючая пачвара перавернецца ў руках чалавека i заб'е яго? - спытаў Маўглi. - Белая кобра казала, што гэта смерць.

- Пабачым, як дагонiм, - сказала Багiра. Яна бегла рыссю, угнуўшы галаву. - След адзiночны (яна хацела сказаць, што чалавек быў адзiн), i ад цяжкай ношы пятка ўцiскалася глыбока ў зямлю.

- Гм! Гэта ясна, як летняя маланка, - адказаў Маўглi.

I яны памчалiся па слядах дзвюх босых ног шпаркай рыссю, трапляючы то ў цемру, то ў палосы святла месяца.

- Цяпер ён бяжыць хутка, - сказаў Маўглi, - пальцы растапыраны. - Яны беглi далей па сырой лагчыне. - А чаму тут ён звярнуў убок?

- Пачакай! - сказала Багiра i адным цудоўным скачком перамахнула цераз лужок.

Першае, што трэба зрабiць, калi след становiцца незразумелым, гэта скочыць уперад, каб не пакiдаць заблытаных слядоў на зямлi. Пасля скачка Багiра павярнулася да Маўглi i крыкнула:

- Тут другi след iдзе яму насустрач. На гэтым другiм следзе нага меншая i пальцы падкурчаны.

Маўглi падбег i паглядзеў.

- Гэта нага паляўнiчага-гонда, - сказаў ён. - Зiрнi! Тут ён правалок свой лук па траве. Вось чаму першы след звярнуў убок. Вялiкая Нага хавалася ад Маленькай Нагi.

- Ага, правiльна, - сказала Багiра. - Цяпер, каб не наступаць адно аднаму на сляды i не блытацца, возьмем кожны па адным следзе. Я буду Вялiкая Нага, Маленькi Брат, а ты - Маленькая Нага.

Багiра пераскочыла на першы след, а Маўглi нагнуўся, разглядаючы дзiўныя сляды ног з падкурчанымi пальцамi.

- Вось, - сказала Багiра, крок за крокам рухаючыся наперад па ланцужку слядоў, - я, Вялiкая Нага, паварочваю тут убок. Вось я хаваюся за скалу i стаю цiха, не асмельваюся нават пераступiць з нагi на нагу. Гавары, што ў цябе, Маленькi Брат.

- Вось я, Маленькая Нага, падыходжу да скалы, - гаварыў Маўглi, iдучы па следзе. - Вось я саджуся пад скалой, апiраюся на правую руку i стаўлю свой лук памiж вялiкiмi пальцамi ног. Я чакаю доўга, i таму мае ногi пакiдаюць тут глыбокi адбiтак.

- Я таксама, - сказала Багiра, схаваўшыся за скалой. - Я чакаю, паставiўшы калючку вострым канцом на камень. Яна слiзгае: на каменi засталася драпiна. Скажы, што ў цябе, Маленькi Брат.

- Адна-дзве галiнкi i вялiкi сучок зламаны тут, - сказаў Маўглi шэптам. А як расказаць вось гэта? А! Цяпер зразумеў. Я, Маленькая Нага, адыходжу з шумам i тупатам, каб Вялiкая Нага чула мяне.

Маўглi крок за крокам адыходзiў ад скалы, хаваючыся памiж дрэў i павышаючы голас, па меры таго як наблiжаўся да маленькага вадаспада.

- Я - адыходжу - далёка - туды - дзе - шум - вадаспада - заглушае - мае крокi -i тут - я - чакаю. Гавары, што ў цябе, Багiра, Вялiкая Нага!

Пантэра кiдалася ва ўсе бакi, разглядаючы, куды вядзе адбiтак вялiкай нагi з-за скалы. Потым сказала:

- Я паўзу з-за скалы на карачках i валаку за сабой калючую пачвару. Не бачу нiкога i кiдаюся бегчы. Я, Вялiкая Нага, бягу хутка. Дарога добра вiдаць. Iдзём кожны па сваiм следзе. Я пабегла!

Багiра памчалася па добра бачным следзе, а Маўглi пабег па следзе паляўнiчага. На нейкi час у джунглях запанавала маўчанне.

- Дзе ты, Маленькая Нага? - аклiкнула Багiра.

Голас Маўглi адгукнуўся за пяцьдзесят крокаў справа.

- Гм! - буркнула Багiра, глуха кашляючы. - Абодва яны бягуць бок у бок i сыходзяцца ўсё блiжэй!

Яны прабеглi яшчэ з паўмiлi, застаючыся на той жа адлегласцi, пакуль Маўглi, якi не прыгiнаўся гэтак нiзка да зямлi, не крыкнуў:

- Яны сышлiся! Добрага палявання! Глядзi-тка! Тут стаяла Маленькая Нага, апiраючыся каленам на камень, а там - Вялiкая Нага!

Менш чым за дзесяць крокаў ад iх, выцягнуўшыся на грудзе камянёў, ляжала цела селянiна тутэйшых мясцiн. Тонкая апераная страла паляўнiчага-гонда пранiзала яму наскрозь спiнуi грудзi.

- Цi так ужо састарылася i выжыла з розуму белая кобра? - лагодна спытала Багiра. - Вось, прынамсi, адна смерць.

- Хадзем далей. А дзе ж тая, што п'е слановую кроў, дзе чырванавокая калючка?

- Магчыма, у Маленькай Нагi. Цяпер след зноў адзiночны.

Адзiнокi след легканогага чалавека, што хутка бег з ношкай на левым плячы, iшоў па доўгiм спадзiстым адхоне, парослым сухой травой, дзе кожны крок быў нiбы выпалены гарачым жалезам.

Абое маўчалi, пакуль след не прывёў iх да попела ад вогнiшча на дне яра.

- Зноў! - сказала Багiра i спынiлася, быццам скамянела.

Цела маленькага скурчанага паляўнiчага ляжала пяткамi ў попеле, i Багiра запытальна паглядзела на Маўглi.

- Гэта зроблена бамбукавым кiем, - сказаў Маўглi, зiрнуўшы на цела. - У мяне таксама быў гэткi, калi я служыў у чалавечай чарадзе i пасвiў буйвалаў. Мацi Кобраў - мне шкада, што я смяяўся з яе, - ведае гэтую пароду, i я мог бы пра гэта здагадацца. Хiба я не гаварыў, што людзi забiваюць ад няма чаго рабiць?

- Дапраўды, яго забiлi за чырвоныя i блакiтныя камянi, - адказала Багiра. - Не забывай, што я была ў княжацкiм звярынцы ва Ўдайпуры.

- Адзiн, два, тры, чатыры сляды, - сказаў Маўглi, нагiнаючыся над попелам ад вогнiшча. - Чатыры сляды абутых людзей. Яны ходзяць не так хутка, як паляўнiчыя-гонды. Ну што кепскае зрабiў iм маленькi лясны чалавек? Глядзi, яны размаўлялi ўсе ўпяцёх, стоячы вакол вогнiшча, перш чым забiлi яго. Багiра, хадзем назад. Страўнiк у мяне поўны, i, аднак, ён скача то ўгору, то ўнiз, як гняздо iвалгi на канцы галiнкi.

- Кепскае паляванне - выпускаць здабычу. Хадзем за iмi! - сказала пантэра. - Гэтыя восем абутых ног недалёка адышлiся.

Яны беглi цэлую гадзiну моўчкi па шырокай сцежцы, пратаптанай чатырма абутымi людзьмi.

Ужо настаў ясны, гарачы дзень, i Багiра сказала:

- Я чую дым.

- Людзi заўсёды ахвотней ядуць, чым бегаюць, - адказаў Маўглi, то хаваючыся, то паказваючыся сярод невысокiх хмызнякоў, дзе яны цяпер гойсалi, абмiнаючы незнаёмыя джунглi. Багiра, злева ад Маўглi, падала нейкi дзiўны гук горлам.

- Вось гэты ўжо разлiчыўся з ядою! - сказала яна.

Скамечаная груда стракатага адзення ляжала пад кустом, а вакол была рассыпана мука.

- Таксама зроблена бамбукавым кiем! Глядзi! Белы парашок - гэта тое, што ядуць людзi. Яны забралi здабычу ў гэтага - ён нёс iхнюю ежу - i аддалi яго на здабычу каршуну Чылю.

- Гэта ўжо трэцi, - сказала Багiра.

"Я занясу свежых, вялiкiх жаб Мацi Кобраў, i накармлю яе ўдосталь, сказаў сам сабе Маўглi. - Гэты крывапiвец - сама Смерць, i ўсё ж я нiчога не разумею!"

- Хадзем па следзе! - сказала Багiра.

Яны не прайшлi i паўмiлi, як пачулi гругана Кауа, якi спяваў Песню Смерцi на верхавiне тамарыску, у засенi якога ляжала трое людзей. Амаль патухлае вогнiшча дымiлася пасярод круга, пад чыгуннай патэльняй з пачарнелым i абгарэлым праснаком. Каля вогнiшча, паблiскваючы на сонцы, ляжаў бiрузова-рубiнавы анкус.

- Гэтая пачвара працуе хутка: усё канчаецца тут, - сказала Багiра. - Чаму яны памерлi, Маўглi? Нi на адным з iх няма нi ранкi, нi сiняка...

Жыхар джунгляў з вопыту ведае пра атрутныя раслiны i ягады не менш, чым многiя ўрачы. Маўглi панюхаў дым над вогнiшчам, адламаў кавалачак пачарнелага праснака, паспытаў яго i выплюнуў.

- Яблык Смерцi, - закашляўся ён. - Першы з iх, мусiць, паклаў яго ў ежу для тых, што забiлi яго, забiўшы спачатку паляўнiчага.

- Добрае паляванне, дапраўды! Адна здабыча iдзе следам за другой! сказала Багiра.

"Яблык Смерцi" - так называецца ў джунглях дурнап'ян, сама моцны яд ва ўсёй Iндыi.

- Што ж будзе далей? - сказала пантэра. - Няўжо i мы з табою заб'ём адно аднаго за гэтага чырванавокага забойцу?

- Хiба гэтая пачвара ўмее гаварыць? - спытаў Маўглi шэптам. - Што кепскае я ёй зрабiў, калi выкiнуў? Нам дваiм яна не пашкодзiць, бо мы не ганяемся за ёю. Калi яе пакiнуць тут, яна, вядома, пачне забiваць людзей аднаго за другiм гэтак жа хутка, як падаюць арэхi ў буру. Я не хачу, каб людзi памiралi па шасцёра за ноч.

- Што нам за бяда? Гэта ж усяго толькi людзi. Яны самi забiвалi адзiн аднаго - i былi вельмi задаволены, хiба не так? - сказала Багiра.

- Але ўсё-такi яны яшчэ шчаняты, а шчаня гатова ўтапiцца, абы толькi ўкусiць месяц у вадзе. Я вiнаваты, - сказаў Маўглi, - калi гаварыў так, нiбыта ведаю ўсё на свеце. Нiколi больш не прынясу ў джунглi тое, чаго не ведаю, хоць бы яно было прыгожае, як кветка. Гэта, - ён шпаркiм рухам схапiў анкус, вернецца назад да Прамацi Кобраў. Але спачатку нам трэба выспацца, а мы не можам легчы побач з гэтымi, што заснулi назаўсёды. Апрача таго, нам трэба закапаць гэтую пачвару, каб яна не ўцякла i не забiла яшчэ шасцёра. Выграбi яму вунь пад тым дрэвам.

- Але, Маленькi Брат, - сказала Багiра, падыходзячы да дрэва, - кажу табе, што крывапiўца не вiнаваты. Гэта ўсё людзi.

- Усё адно, - сказаў Маўглi. - Выграбi яму чым глыбей. Калi мы выспiмся, я вазьму яго i занясу назад.

На трэцюю ноч, калi белая кобра сядзела, бядуючы, у цемры падзямелля, зняслаўленая, абрабаваная i адзiнокая, бiрузовы анкус уляцеў у пралом сцяны i зазвiнеў, стукнуўшыся аб залатыя манеты, якiмi была засыпана падлога.

- Мацi Кобраў, - сказаў Маўглi (з асцярогi ён заставаўся з таго боку сцяны), - расстарайся знайсцi сабе маладую, поўную яду змяю твайго племенi, каб яна памагала табе пiльнаваць княжацкiя скарбы i каб нi адзiн чалавек больш не выйшаў адсюль жывы.

- Ах-ха! Значыцца, ён вярнуўся. Я казала, што гэта смерць! Як жа выйшла, што ты яшчэ жывы? - прашапацела старая кобра i любоўна абвiлася вакол ручкi анкуса.

- Клянуся буйвалам, якi выкупiў мяне, я i сам не ведаю! Гэтая пачвара забiла шасцёх за адну ноч. Не выпускай яе больш.

ДЗIКIЯ САБАКI

Сама прыемны час жыцця пачаўся для Маўглi пасля таго, як ён напусцiў на вёску джунглi. Сумленне ў яго было спакойнае, як i належыць пасля выплаты справядлiвага доўгу, i ўсе джунглi сябравалi з iм, бо ўсе джунглi баялiся яго. З таго, што ён бачыў, чуў i рабiў, вандруючы ад аднаго народа да другога са сваiмi чатырма спадарожнiкамi або без iх, атрымалася б вялiкае мноства апавяданняў, i кожнае апавяданне было б не карацейшае за гэтае. Так што вам не давядзецца пачуць пра тое, як ён уратаваўся ад шалёнага слана з Мандлы, якi забiў дваццаць два буйвалы, што цягнулi ў казначэйства адзiнаццаць вазоў серабра, i параскiдаў па пыльнай дарозе блiскучыя рупii; як ён бiўся доўгай ноччу з кракадзiлам Джакалам у балотах на поўначы i зламаў паляўнiчы нож аб яго спiнныя шчыткi; як ён знайшоў сабе новы нож, яшчэ даўжэйшы за стары, на шыi ў чалавека, якога забiў дзiк; як ён пагнаўся за гэтым дзiком i забiў яго, бо нож быў варты гэтага; як у час Вялiкага Голаду ён трапiў у статак аленяў, якi ўцякаў з гэтых мясцiн, i як яго ледзь не задушылi насмерць разгарачаныя аленi; як ён выратаваў Маўклiўца Хатхi з лоўчай ямы з калом на дне; як на другi дзень ён сам трапiў у хiтрую пастку для леапардаў i як Хатхi вызвалiў яго, разламаўшы тоўстыя драўляныя брусы; як ён даiў дзiкiх буйвалiц на балоце; як...

Аднак трэба расказваць пра што-небудзь адно.

Бацька i Мацi Ваўкi памерлi, i Маўглi, завалiўшы ўваход у пячору вялiкiм каменем, праспяваў над iмi Песню Смерцi. Балу зусiм састарыўся i ледзь рухаўся, i нават Багiра, у якой нервы былi стальныя, а мускулы жалезныя, ужо не так хутка забiвала здабычу.

Акела з сiвага зрабiўся малочна-белы, пахудзеў ад старасцi так, што вiдаць былi рэбры, i ледзьве хадзiў, быццам драўляны; для яго на паляванне выходзiў Маўглi. Затое маладыя ваўкi, дзецi рассеянай па наваколлi Сiянiйскай Чарады, мелi вялiкiя поспехi i памнажалiся. Калi iх набралася галоў сорак, свавольных, гладканогiх пяцiгадовых ваўкоў, якiя не ведалi важака, Акела параiў iм трымацца разам, захоўваць Закон i слухацца аднаго важака, як i належыць Вольнаму Народу.

У гэтым Маўглi не пажадаў быць дарадцам: ён ужо набiў сабе аскому i ведаў, на якiм дрэве растуць кiслыя плады. Але калi Пхао, сын Пхаоны (яго бацькам быў Шэры Следапыт, калi Акела вадзiў Чараду), заваяваў месца Важака Чарады, як таго патрабуе Закон Джунгляў, i зноў загучалi пад зоркамi старыя песнi i старыя поклiчы, Маўглi пачаў хадзiць на Скалу Рады ў памяць аб мiнулым i садзiўся побач з Акелам. Гэта быў час удалага палявання i моцнага сну. Нiводзiн чужынец не асмельваўся ўварвацца ва ўладаннi Народа Маўглi, як называлася цяпер Чарада; маладыя ваўкi сыцелi i набiралiся сiлы, i на кожны агляд ваўчыцы прыводзiлi шмат ваўчанят.

Маўглi заўсёды прыходзiў на агляд: ён не забыў яшчэ тую ноч, калi чорная пантэра ўвяла ў Чараду голае смуглае дзiцяня i ад працяглага поклiчу: "Глядзiце, глядзiце, о ваўкi!" - яго сэрца бiлася дзiўна i трывожна. Калi б не гэта, ён сышоў бы ў глыбiню джунгляў, каб зведаць i паспытаць, убачыць i пачуць новае.

Аднойчы прыцемкам, калi ён бег не спяшаючыся цераз горы i нёс Акелу палавiну забiтага iм аленя, а чацвёра ваўкоў беглi трушком за iм i жартам бiлiся i кулялiся адзiн цераз аднаго, радуючыся жыццю, ён пачуў выццё, якога яму не даводзiлася чуць з часоў Шэр-Хана. Гэта было тое, што ў джунглях называецца "пхiял", - так вые шакал, калi выходзiць на паляванне разам з тыграм, або калi пачынаецца вялiкае паляванне. Уявiце сабе нянавiсць, змяшаную з радасцю, страхам i роспаччу i працятую чымсьцi накшталт насмешкi, i вы будзеце мець уяўленне аб пхiяле, якi разлягаўся над Вайнгангай, узнiмаючыся i ападаючы, дрыжучы i замiраючы. Чацвёрка ваўкоў натапырылася i забурчала. Маўглi схапiўся за нож i замёр на месцы, быццам скамянеў.

- Нiводзiн Паласаты не смее выходзiць на паляванне тут, - сказаў ён нарэшце.

- Гэта не крык Прадвеснiка, - сказаў Шэры Брат. - Гэта нейкае вялiкае паляванне. Слухай!

Зноў пачулася выццё, напалову рыданне, напалову смех, як быццам у шакала былi мяккiя чалавечыя губы. Тут Маўглi перавёў дух i кiнуўся да Скалы Рады, апярэджваючы па дарозе ваўкоў, што спяшалiся туды.

Пхао i Акела ляжалi разам на скале, а нiжэй, напружыўшы кожны нерв, сядзелi астатнiя ваўкi. Маткi з ваўчанятамi прыпусцiлi бягом да пячораў: калi чуецца пхiял, слабыя павiнны сядзець дома.

Спачатку не чуваць было нiчога, апрача цурчання Вайнгангi ў цемры i начнога ветру ў вяршалiнах дрэў, як раптам за гарою завыў воўк. Гэта быў воўк не з Чарады, бо ўся Чарада сабралася на Скале Рады. Выццё перайшло ў працяглы, поўны роспачы брэх.

- Сабакi! - брахаў важак. - Дзiкiя Сабакi! Дзiкiя Сабакi!

Праз некалькi хвiлiн пачулiся стомленыя крокi па камянях, i хударлявы воўк, увесь спацелы, з плямамi крывi на баках i белай пенай каля рота, уварваўся ў круг i, падкурчваючы пярэднюю лапу i цяжка дыхаючы, кiнуўся да ног Маўглi.

- Добрага палявання! З чыёй ты чарады? -. паважна спытаў Пхао.

- Добрага палявання! Я Вантала, - быў адказ.

Гэта азначала, што ён воўк-адзiнец, якi сам здабывае ежу для сябе, сваёй сяброўкi i ваўчанят, жывучы ў адасобленай пячоры. "Вантала" i азначае "адзiнец" - той, хто жыве не ў чарадзе. Пры кожным уздыху вiдаць было, як ад штуршкоў сэрца яго кiдае то ўперад, то назад.

- Хто iдзе? - спытаў Пхао (пра гэта заўсёды пытаюцца ў джунглях пасля пхiяла).

- Дзiкiя Сабакi з Дэкана - рудыя сабакi, забойцы! Яны прыйшлi на поўнач з поўдня; кажуць, што ў Дэкане голад, i забiваюць усiх па дарозе. Калi нарадзiўся маладзiк, у мяне было чацвёра - мая сяброўка i трое ваўчанят. Мацi вучыла дзяцей паляваць у чыстым полi, вучыла хавацца, заганяючы аленя, як робiм мы, ваўкi раўнiн. Апоўначы я яшчэ чуў, як мае ваўчаняты вылi на поўны голас, iдучы па следзе. А калi ўзняўся перадсвiтальны вецер, я знайшоў усiх чацвярых у траве, i яны ўжо адубелi - а ўсе чацвёра былi жывыя, калi нарадзiўся маладзiк, о Вольны Народ! Тады я пачаў шукаць, каму адпомсцiць, i знайшоў рудых сабак.

- Колькi iх? - спытаў Маўглi, а ўся чарада глуха забурчала.

- Не ведаю. Трое з iх ужо не заб'юць больш нiкога, але пад канец яны гналi мяне, як аленя, гналi, i я ўцёк на трох нагах. Глядзi, Вольны Народ!

Ён выставiў уперад скалечаную лапу, цёмную ад засохлай крывi. Увесь бок знiзу быў у яго моцна пакусаны, а горла разадрана i пашматана.

- Еш! - сказаў Акела i адышоўся ад мяса, якое прынёс яму Маўглi.

Воўк-адзiнец з прагнасцю накiнуўся на яду.

- Гэта не прападзе, - сказаў ён цiха, прагнаўшы першы голад. - Дайце мне набрацца сiлы, i я таксама здолею забiваць! Апусцела мая бярлога, якая была поўная, калi нарадзiўся месяц, i Доўг Крывi яшчэ не ўвесь сплачаны.

Пхао, пачуўшы, як захрабусцела костка сцягна аленя на зубах Ванталы, з ухвалой забурчаў.

- Нам спатрэбяцца гэтыя скiвiцы, - сказаў ён. - З сабакамi былi iх шчаняты?

- Не, не, адны рудыя паляўнiчыя: толькi дарослыя псы з iх чарады, моцныя i дужыя.

Гэта азначала, што рудыя сабакi з Дэкана iдуць вайной, а ваўкi ведаюць вельмi добра, што нават тыгр уступае гэтым сабакам сваю здабычу. Яны бягуць напрасткi праз джунглi i ўсё, што трапляецца iм насустрач, збiваюць з ног i разрываюць на шматкi. Хоць Дзiкiя Сабакi не такiя вялiкiя i не такiя спрытныя, як ваўкi, яны вельмi дужыя, i iх бывае вельмi шмат. Дзiкiя Сабакi толькi тады называюць сябе Чарадой, калi iх набiраецца да сотнi, а мiж тым сорак ваўкоў гэта ўжо сапраўдная Чарада.

У час сваiх вандровак Маўглi пабываў на мяжы травянiстых нагор'яў Дэкана i бачыў, як гэтыя лютыя сабакi спалi, гулялi i капалiся сярод купiн i ямiн, што служылi iм замест логава. Ён пагарджаў Дзiкiмi Сабакамi i ненавiдзеў iх за тое, што ад iх пахла не так, як ад ваўкоў, i за тое, што яны жылi ў пячорах, а галоўнае, за тое, што ў iх памiж пальцамi расце поўсць, тады як у Маўглi i ў яго сяброў ногi гладкiя. Аднак ён ведаў, бо Хатхi расказаў яму пра гэта, якую страшную сiлу мае паляўнiчая зграя Дзiкiх Сабак. Хатхi i сам збочваў з iх дарогi, i пакуль усiх сабак не пераб'юць або дзiчыны не стане мала, яны бягуць уперад, а па дарозе забiваюць.

Акела таксама ведаў сёе-тое пра Дзiкiх Сабак. Ён спакойна сказаў Маўглi:

- Лепш памерцi ў Чарадзе, чым без важака i аднаму. Гэта будзе слаўнае паляванне, а для мяне - апошняе. Але ты - чалавек, i ў цябе яшчэ шмат начэй i дзён наперадзе, Маленькi Брат. Iдзi на поўнач, заляж там, i калi хто з ваўкоў застанецца жывы пасля таго, як пойдуць адсюль сабакi, ён прынясе табе вестку пра бiтву.

- Ага, не ведаю толькi, - сказаў Маўглi без усмешкi, - цi пайсцi мне ў балота лавiць там дробную рыбу i спаць на дрэве, цi прасiць дапамогi ў малпаў i грызцi арэхi, пакуль Чарада будзе бiцца ўнiзе.

- Гэта не на жыццё, а на смерць, - сказаў Акела. - Ты яшчэ не ведаеш гэтых рудых забойцаў. Нават Паласаты...

- Аова! Аова! - пакрыўджана крыкнуў Маўглi. - Адну паласатую малпу я забiў. Цяпер паслухай: жылi-былi Воўк, мой бацька, i Ваўчыха, мая мацi, а яшчэ жыў-быў стары шэры Воўк (не надта мудры: ён цяпер пасiвеў), якi быў для мяне бацькам i мацi. I таму, - ён узвысiў голас, - я кажу: як прыйдуць сабакi, калi толькi яны прыйдуць, Маўглi i Вольны Народ будуць заадно ў гэтым паляваннi. Я кажу - клянуся буйвалам, што выкупiў мяне, буйвалам, што аддала за мяне Багiра ў тыя днi, пра якiя вы ў Чарадзе забылi, - я кажу, i няхай чуюць мае словы рака i дрэвы i запомняць iх, калi я забудуся, - я кажу, што вось гэты мой нож будзе зубам Чарады. Па-мойму, ён яшчэ не прытупiўся. Вось маё Слова, i я яго сказаў!

- Ты не ведаеш сабак, чалавек з воўчай мовай! - крыкнуў Вантала. - Я хачу толькi заплацiць iм Доўг Крывi, перш чым яны разарвуць мяне. Яны рухаюцца павольна i знiшчаюць усё на сваiм шляху, але праз два днi ў мяне прыбавiцца сiлы, i я пачну плацiць iм Доўг Крывi. А вам, Вольны Народ, раю ўцякаць на поўнач i жыць галаднавата да таго часу, пакуль не пойдуць адсюль рудыя сабакi.

- Паслухайце Адзiнца! - усклiкнуў Маўглi са смехам. - Вольны Народ, мы павiнны ўцякаць на поўнач, харчавацца яшчаркамi i пацукамi з водмеляў, каб як-небудзь не сустрэцца з сабакамi. Яны спустошаць усе нашы лясы, а мы будзем хавацца на поўначы да таго часу, пакуль яны не надумаюцца аддаць нам наша дабро! Яны сабакi, i сабачыя дзецi - рудыя, жаўтапузыя, бяздомныя, у iх поўсць расце памiж пальцамi. Так, вядома, мы, Вольны Народ, павiнны ўцякаць адсюль i выпрошваць у народаў поўначы аб'едкi i розную падлу. Выбiрайце ж, выбiрайце. Слаўнае будзе паляванне! За Чараду, за ўсю Чараду, за ваўчыц i ваўчанят у логаве i на волi, за сяброўку, якая гонiць лань, за сама маленькае ваўчаня ў пячоры мы прымаем бой!

Чарада адказала кароткiм аглушальным брэхам, якi прагрымеў у цемры, нiбы трэск падаючага дрэва.

- Мы прымаем бой! - прабрахалi ваўкi.

- Заставайцеся тут, - сказаў Маўглi сваёй чацвёрцы. - Нам спатрэбiцца кожны зуб. А Пхао з Акелам няхай рыхтуюцца да бою. Я iду лiчыць сабак.

- Гэта смерць! - крыкнуў Вантала i прыўзняўся. - Што можа зрабiць гэткае галышаня супраць рудых сабак? Нават Паласаты i той...

- Ты i праўда чужынец, - адгукнуўся Маўглi. - Але мы яшчэ пагаворым, калi сабакi будуць перабiты. Добрага палявання ўсiм вам!

Ён памчаўся ў цемру, увесь ахоплены шалёнай весялосцю, амаль не гледзячы, куды ступае, i, як i трэба было чакаць, расцягнуўся на ўвесь рост, спатыкнуўшыся аб Каа, якi пiльнаваў аленевую сцежку паблiз ракi.

- Кш-ша! - сярдзiта сказаў Каа. - Хiба можна так тупацець i пляскаць у джунглях, зводзячы на нiшто паляванне ўсёй ночы, ды яшчэ калi дзiчына гэтак хутка бегае?

- Вiна мая, - сказаў Маўглi, падымаючыся на ногi. - Праўда, я шукаў цябе, Пляскатагаловы, але кожны раз, як я цябе бачу, ты становiшся жаўжэйшы i таўсцейшы на даўжыню маёй рукi. Няма другога такога, як ты, ва ўсiх джунглях, о мудры, дужы i прыгожы Каа!

- А куды ж вядзе гэты след? - Голас Каа палагаднеў. - Не мiнула i месяца з таго часу, як адзiн чалавек з нажом кiдаў у мяне камянямi i шыпеў на мяне, як злосны лясны кот, за тое, што я заснуў на адкрытым месцы.

- Ага, i распудзiў аленяў на ўсе чатыры бакi, а Маўглi быў на паляваннi, а Пляскатагаловы зусiм аглух i не чуў, як яму свiсталi, каб ён аслабанiў аленеву сцежку, - спакойна адказаў Маўглi, сядаючы сярод стракатых кольцаў.

- А цяпер гэты чалавек прыходзiць з ласкавымi, лiслiвымi словамi да гэтага ж Пляскатагаловага i кажа яму, што ён мудры, i дужы, i прыгожы, i Пляскатагаловы верыць яму i скручваецца ў кальцо, каб зрабiць зручнае сядзенне для таго, хто кiдаў у яго камянямi... Цяпер табе добра? Хiба Багiра можа гэтак выгодна скруцiцца?

Каа, як звычайна, выгнуўся, нiбы мяккi гамак, пад цяжарам Маўглi. Хлопчык працягнуў у цемры руку, абняў гiбкую, падобную на трос шыю Каа i прыгнуў яго галаву да сябе на плячо, а потым расказаў яму ўсё, што адбылося ў джунглях гэтай ноччу.- Я, можа, i мудры, - сказаў Каа пасля таго, як выслухаў расказ, а што глухi, дык гэта праўда. Iнакш я пачуў бы пхiял. Не дзiва, што траваеды гэтак занепакоiлiся. Колькi ж усяго сабак?

- Я яшчэ не бачыў. Я прыйшоў адразу да цябе. Ты старэйшы за Хатхi. Затое, о Каа, - тут Маўглi закруцiўся ад радасцi, - гэта будзе слаўнае паляванне! Мала хто з нас убачыць новы маладзiк.

- I ты таксама сюды ўмяшаўся? Не забывайся, што ты чалавек. Не забывайся таксама, якая чарада цябе выгнала. Няхай ваўкi ганяюць сабак. Ты чалавек.

- Леташнiя арэхi сталi сёлета чорнай зямлёю, - адказаў Маўглi. - Гэта праўда, што я чалавек, але сёння ноччу я сказаў, што я воўк. Гэта ў мяне ў крывi. Я заклiкаў раку i дрэвы, каб яны запомнiлi мае словы. Я паляўнiчы Вольнага Народа, Каа, i застануся iм, пакуль не сыдуць адсюль сабакi...

- Вольны Народ! - прабурчаў Каа. - Вольныя зладзеi! А ты звязаў сябе смяротным вузлом на ўспамiн аб ваўках, якiя памерлi! Кепскае гэта паляванне!

- Гэта маё Слова, i я ўжо сказаў яго. Дрэвы ведаюць, i ведае рака. Пакуль не сыдуць адсюль сабакi, маё Слова не вернецца да мяне.

- Сшшш! Ад гэтага змяняюцца ўсе сляды. Я думаў узяць цябе з сабою на паўночныя балоты, але Слова - хай сабе нават Слова маленькага голага, безвалосага чалавечка - ёсць Слова. Цяпер i я, Каа, кажу...

- Падумай як след, Пляскатагаловы, каб i табе не звязаць сябе смяротным вузлом. Мне не трэба ад цябе Слова, я i так ведаю...

- Няхай будзе гэтак, - сказаў Каа. - Я не буду даваць Слова. Але што ты думаеш рабiць, калi прыйдуць рудыя сабакi?

- Яны павiнны пераплысцi Вайнгангу. Я хачу сустрэць iх на водмелях, а за мною была б Чарада. Нажом i зубамi мы прымусiлi б iх адступiць унiз па цячэннi ракi i крыху астудзiлi б iм глоткi.

- Гэтыя сабакi не адступаюць, i глоткi iм не астудзiш, - сказаў Каа. Пасля гэтага палявання не будзе больш нi чалавечка, нi ваўчаняцi, застануцца адны голыя косцi.

- Алала! Памiраць дык памiраць! Паляванне будзе сама слаўнае! Але я яшчэ малады i бачыў мала дажджоў! У мяне няма нi мудрасцi, нi сiлы. Ты прыдумаў што-небудзь лепшае, Каа?

- Мне давялося бачыць сотнi i сотнi дажджоў. Перш чым у Хатхi выпалi малочныя бiўнi, я пакiдаў ужо ў пыле доўгi след. Клянуся Першым Яйкам, я старэйшы за многiя дрэвы i бачыў усё, што рабiлася ў джунглях.

- Але такога палявання яшчэ нiколi не было, - сказаў Маўглi. - Нiколi яшчэ рудыя сабакi не станавiлiся нам упоперак дарогi.

- Што ёсць, тое ўжо было. Тое, што будзе, - гэта толькi забыты год, якi вярнуўся назад. Пасядзi спакойна, пакуль я пералiчу мае гады.

Цэлую доўгую гадзiну Маўглi адпачываў сярод кольцаў Каа i забаўляўся з нажом, а Каа, уткнуўшыся нерухомай галавой у зямлю, успамiнаў пра ўсё, што бачыў i даведаўся з таго дня, як вылупiўся з яйка. Вочы яго, здавалася, пагаслi i зрабiлiся падобныя на цьмяныя апалы, i час ад часу ён рэзка торгаў галавой то ўправа, то ўлева, быццам яму снiлася паляванне. Маўглi спакойна драмаў; ён ведаў, што няма нiчога лепшага, чым выспацца перад паляваннем, i прызвычаiўся засынаць у любы час дня i ночы.

Раптам ён адчуў, што цела Каа становiцца таўсцейшым i шырэйшым пад iм, таму што вялiзны ўдаў надзьмуўся, сыкаючы, нiбы меч, калi яго выхоплiваюць са стальных ножнаў.

- Я пабачыў усе мёртвыя часiны, - сказаў урэшце Каа, - i вялiкiя дрэвы, i старых сланоў, i скалы, якiя былi голыя i спiчастыя, перш чым абраслi мохам. Ты яшчэ жывы, чалавечак?

- Месяц толькi што ўзышоў, - сказаў Маўглi. - Я не разумею...

- Кшш! Я зноў Каа. Я ведаю, што часу мiнула няшмат. Зараз мы пойдзем да ракi, i я пакажу табе, што трэба рабiць з сабакамi.

Прамы, як страла, ён павярнуў да галоўнага рэчышча Вайнгангi i кiнуўся ў ваду крыху вышэй плёса, за якiм вiднелася Скала Мiру, а разам з iм кiнуўся ў ваду i Маўглi.

- Не, не плывi сам - я рухаюся хутчэй. На спiну да мяне, Маленькi Брат!

Левай рукой Маўглi абняў Каа за шыю, правую руку моцна прыцiснуў да цела i выцягнуў ногi ў даўжыню. I Каа паплыў супраць цячэння, як умеў плаваць толькi ён адзiн, i струменi бурлiвай вады запенiлiся вакол шыi Маўглi, а яго ногi загайдалiся на хвалi, узнятай слiзготнымi бакамi ўдава. Крыху вышэй Скалы Мiру Вайнганга звужваецца ў цяснiне памiж мармуровых скалаў ад васьмiдзесяцi да ста футаў у вышыню, i вада там шалёна iмчыцца мiж скаламi па вялiкiх i малых камянях. Але Маўглi не думаў пра гэта; не было такой вады на свеце, якой ён спалохаўся б хоць на хвiлiну. Ён глядзеў на скалы па берагах ракi i трывожна нюхаў паветра, у якiм стаяў саладкавата-кiслы пах, вельмi падобны на пах мурашнiку ў спякотны дзень. Ён мiжвольна спусцiўся нiжэй у ваду, выстаўляючы галаву толькi для таго, каб уздыхнуць. Каа стаў на якар, двойчы абкруцiўшы хвост вакол падводнай скалы, i падтрымлiваў Маўглi, а вада iмчалася паўз iх.

- Гэта Месца Смерцi, - сказаў хлопчык. - Чаго мы тут?

- Яны спяць, - сказаў Каа, - Хатхi не саступае з дарогi Паласатаму, але i Хатхi i Паласаты саступаюць з дарогi рудым сабакам. Сабакi ж кажуць, што нiкому не саступяць з дарогi. А каму саступае з дарогi Маленькi Народ Скалаў? Скажы мне, Гаспадар Джунгляў, хто ж у нас сама галоўны?

- Вось гэтыя, - прашаптаў Маўглi. - Тут Месца Смерцi. Хадзем адсюль.

- Не, глядзi як след, таму што яны спяць... Тут усё гэтак жа, як было, калi я быў не даўжэйшы за тваю руку.

Патрэсканыя ад часу i непагадзi скалы ў цяснiне Вайнгангi ад самага пачатку джунгляў былi жыллём Маленькага Народа Скалаў - клапатлiвых, сярдзiтых чорных дзiкiх пчол Iндыi, i, як добра ведаў Маўглi, усе сцяжынкi зварочвалi ўбок за паўмiлi ад iх уладанняў. Шмат стагоддзяў Маленькi Народ меў тут прытулак i раiўся тут, перасяляўся з расколiны ў расколiну i зноў раiўся, пакiдаючы на белым мармуры плямы ад старога мёду, лепячы свае чорныя соты ўсё вышэй i глыбей у цемры пячор. Нi чалавек, нi звер, нi вада, нi агонь нi разу не асмелiлiся iх закрануць. Абапал ракi цяснiна на ўсю даўжыню была нiбы завешана мiгатлiвым чорным аксамiтам, i Маўглi скалануўся, калi ўзняў вочы, бо над iм вiселi, счапiўшыся, мiльёны пчол, якiя цяпер спалi. Там былi яшча глыбы i гiрлянды i нешта падобнае на гнiлыя пнi, што ляпiлiся да скалаў. Гэта былi старыя соты мiнулых гадоў або новыя гарады, пабудаваныя ў зацiшку схаванай ад ветру цяснiны. Цэлыя горы губкавых гнiлых адкiдаў скацiлiся ўнiз i заселi памiж дрэвамi i лiянамi, якiмi зараслi скалы. Прыслухаўшыся, Маўглi не раз лавiў вухам шоргат i гук падзення поўных мёду сотаў, што зрывалiся ўнiз дзе-небудзь у цёмнай галерэi, потым - сярдзiтае гудзенне крыльцаў i змрочнае "кап-кап-кап" мёду, што пералiваўся цераз край i густымi кроплямi павольна падаў на галiны.

На адным беразе ракi была маленькая пясчаная водмель не шырэй за пяць футаў, i на ёй грувасцiлiся горы смецця, што назбiралася за сотнi гадоў. Там ляжалi мёртвыя пчолы, адкiды, старыя соты, крыльцы матылькоў i жукоў, што паквапiлiся красцi мёд. Усё гэта зляжалася ў роўныя груды найтанчэйшага чорнага пылу. Аднаго вострага паху было дастаткова, каб адпудзiць кожнага, хто не мог лятаць i ведаў, што такое Маленькi Народ.

Каа плыў уверх па рацэ, пакуль не дабраўся да пясчанай водмелi каля ўвахода ў цяснiну.

- Вось здабыча гэтага года, - сказаў ён. - Глядзi!

На пяску ляжалi шкiлеты двух маладых аленяў i буйвала.

Маўглi бачыў, што нi воўк, нi шакал не кранулi касцей, якiя агалiлiся самi сабою, ад часу.

- Яны перайшлi мяжу, яны не ведалi, - прашаптаў Маўглi, - i Маленькi Народ забiў iх. Хадзем адсюль, пакуль пчолы не прачнулiся!

- Яны не прачнуцца да свiтанку, - сказаў Каа. - Цяпер я табе раскажу. Многа-многа дажджоў назад загнаны алень забег сюды з поўдня. Ён не ведаў джунгляў, а за iм па пятах гналася Чарада. Нiчога не бачачы ад страху, алень скокнуў з вышынi. Сонца стаяла высока, i пчол было вельмi многа, i вельмi злосных. I ў Чарадзе таксама было шмат такiх, якiя скочылi ў Вайнгангу, але ўсе яны памерлi, яшчэ не даляцеўшы да вады. Тыя, што не скочылi, таксама памерлi ў скалах наверсе. Але алень застаўся жывы.

- Чаму?

- Таму што ён бег наперадзе, скокнуў раней, чым Маленькi Народ пачуў яго, i быў ужо ў рацэ, калi яны сабралiся джалiць. А Чараду, што гналася за iм, усю чыста абляпiлi пчолы, якiх спудзiў тупат аленя.

- Той алень застаўся жывы? - у роздуме паўтарыў Маўглi.

- Прынамсi, ён не памёр тады, хоць нiхто не чакаў яго ўнiзе, гатовы падтрымаць на вадзе, як будзе чакаць чалавечка адзiн стары тоўсты, глухi, жоўты пляскатагаловы ўдаў - так-так, хоць бы за iм гналiся сабакi ўсяго Дэкана! Што ты на гэта скажаш?

Галава Каа ляжала на мокрым плячы хлопчыка, а яго язык трымцеў каля вуха Маўглi. Маўчанне цягнулася доўга, потым Маўглi прашаптаў:

- Гэта называецца тузаць Смерць за вусы, але... Каа, ты i праўда сама мудры ў джунглях.

- Так гаварыў шмат хто. Глядзi ж, калi сабакi пагоняцца за табою...

- А яны, вядома, пагоняцца! Хо-хо! У мяне пад языком назбiралася шмат калючак, знойдзецца што ўваткнуць iм у шкуру!

- Калi сабакi пагоняцца за табою, нi на што не зважаючы, гледзячы толькi на твае плечы, яны кiнуцца ў ваду або тут, або нiжэй, бо Маленькi Народ прачнецца i пагонiцца за iмi. А Вайнганга прагная рака, i ў iх не будзе Каа, каб утрымаць iх на вадзе, таму тых, хто застанецца жывы, панясе ўнiз, да водмеляў каля Сiянiйскiх Пячораў, i там твая Чарада можа схапiць iх за горла.

- О-о! Лепей i быць не можа, хiба толькi калi дажджы выпадаюць у сухмень. Цяпер застаюцца адны дробязi: прабег i скачок. Я зраблю так, што сабакi мяне пазнаюць i пабягуць за мною па пятах.

- А ты агледзеў скалы наверсе, з боку берага?

- I праўда, не агледзеў. Пра гэта я забыўся.

- Iдзi паглядзi. Там кепская зямля, уся няроўная, на ямах. Ступiш хоць раз сваёй нязграбнай нагой не гледзячы - i канец паляванню. Бачыш, я пакiдаю цябе тут i толькi дзеля цябе перадам вестачку тваёй Чарадзе, каб ведалi, дзе шукаць сабак. Мне твае ваўкi не радня.

Калi Каа не падабаўся хто-небудзь, ён бываў няветлiвы, як нiхто ў джунглях, за выключэннем, можа, Багiры. Ён паплыў унiз па рацэ i насупраць Скалы Рады ўбачыў Пхао i Акелу, якiя ўслухоўвалiся ў начныя гукi.

- Кшш, ваўкi! - весела аклiкнуў ён iх. - Рудыя сабакi паплывуць унiз па рацэ. Калi не баiцеся, можаце забiваць iх па водмелях.

- Калi яны паплывуць? - спытаў Пхао.

- А дзе маё дзiцяня? - спытаў Акела.

- Паплывуць, калi надумаюцца, - сказаў Каа. - Пачакайце i ўбачыце. А тваё дзiцяня, з якога ты ўзяў Слова i тым самым асудзiў яго на Смерць, тваё дзiцяня са мною, i калi яно яшчэ жывое, дык ты ў гэтым не вiнаваты, сiвы сабака! Чакай сваiх ворагаў тут i радуйся, што мы з дзiцянём на тваiм баку!

Каа зноў памчаўся стралой па рацэ i спынiўся на сярэдзiне цяснiны, пазiраючы ўгору на лiнiю скал. Неўзабаве ён убачыў, як на зорным небе паказалася галава Маўглi; потым у паветры штосьцi прашумела, i, падаючы нагамi ўперад, Маўглi шуснуў у ваду. Праз iмгненне ён ужо адпачываў у зручнай пятлi, падстаўленай Каа.

- Якi гэта скачок уночы! - абыякава сказаў Маўглi. - Я скакаў у два разы далей дзеля пацехi. Толькi вось наверсе кепскае месца: нiзкiя кусты i глыбокiя яры, i ўсё гэта бiтком набiта Маленькiм Народам. Я нагрувасцiў вялiкiя камянi адзiн на другi па краях трох яроў. Я спiхну iх нагою ўнiз, як буду бегчы, i Маленькi Народ, узлаваўшыся, узнiмецца ззаду ў мяне.

- Гэта чалавечая хiтрасць, - сказаў Каа. - Ты мудры, але Маленькi Народ i так заўсёды злуецца.

- Не, на змярканнi ўсё крылатае засынае ненадоўга i тут i ўсюды. Я распачну гульню з сабакамi на змярканнi, бо ўдзень яны лепей бегаюць. Зараз яны гоняцца па крывавым следзе за Ванталам.

- Каршун Чыль не пакiне здохлага буйвала, а Дзiкi Сабака - крывавага следу, - сказаў Каа.

- Дык я павяду iх па новым следзе, - па iхняй жа крывi, калi ўдасца, i прымушу iх наесцiся гразi. Ты застанешся тут, Каа, пакуль я не вярнуся з маiмi сабакамi.

- Так, але што, калi яны заб'юць цябе ў джунглях або Маленькi Народ заб'е цябе раней, чым ты скочыш у раку?

- Калi я памру, - адказаў Маўглi, - тады i прыйдзе час спяваць Песню Смерцi. Добрага палявання, Каа!

Ён адпусцiў шыю ўдава i паплыў унiз па цяснiне, як плыве бервяно ў паводку, падграбаючы да далёкай водмелi i рагочучы ад радасцi. Больш за ўсё на свеце Маўглi любiў "тузаць Смерць за вусы", як гаварыў ён сам, i даваць джунглям адчуць, што ён тут гаспадар. З дапамогай Балу ён часта апаражняў пчалiныя дуплы i ведаў, што Маленькi Народ не любiць паху дзiкага часнаку. I таму ён нарваў невялiкi пучок часнаку, звязаў яго палоскай кары i пабег па крывавым следзе Ванталы, што вёў на поўдзень ад логава. Час ад часу ён пазiраў на дрэвы, схiлiўшы галаву набок, i пры гэтым пасмейваўся.

"Жабяняткам Маўглi я быў, - сказаў ён сам сабе, - Ваўчанём Маўглi я назваў сябе сам. Цяпер я павiнен зрабiцца Малпай Маўглi, перш чым стану Маўглi Аленем. А ўрэшце я стану Чалавекам Маўглi. Хо!" - I ён правёў вялiкiм пальцам па доўгiм лязе свайго нажа.

След Ванталы, вельмi прыкметны па цёмных плямах крывi, iшоў па лесе сярод тоўстых дрэў, якiя раслi тут блiзка адно ад аднаго, але на паўночны ўсход радзелi ўсё больш i больш. За дзве мiлi ад Пчалiных Скалаў лес канчаўся. Ад апошняга дрэва да нiзкiх кустоў каля Пчалiнай Цяснiны знаходзiлася адкрытае месца, дзе цяжка было б схавацца нават ваўку. Маўглi бег пад дрэвамi, прыкiдваючы на вока адлегласць ад галiны да галiны, iншы раз залазiў уверх па ствале i для пробы пераскокваў з аднаго дрэва на другое, пакуль не дабег да адкрытага месца, на агляд якога ён патрацiў цэлую гадзiну. Потым ён вярнуўся на след Ванталы, у тым жа месцы, дзе пакiнуў яго, залез на дрэва, адна з галiн якога далёка вытыркалася ўперад на вышынi футаў восем ад зямлi, павесiў пучок часнаку на развiлiну, спакойна ўсеўся i пачаў вастрыць нож аб босую падэшву.

Незадоўга да поўдня, калi сонца пачало моцна прыпякаць, Маўглi пачуў тупат ног i ўнюхаў агiдны пах сабачай чарады, якая ўпарта i бязлiтасна гналася за Ванталам.

Калi глядзець зверху, Дзiкi Сабака з Дэкана здаецца ў два разы меншы за ваўка, але Маўглi ведаў, якiя дужыя ў яго лапы i моцныя скiвiцы.

Разглядаючы вострую рудую пысу важака, якi абнюхваў след, ён крыкнуў яму:

- Добрага палявання!

Важак задзёр галаву, а яго спадарожнiкi стоўпiлiся ззаду, дзесяткi i сотнi рудых жывёлiн з падкурчанымi хвастамi, шырокiмi грудзьмi i худым азадкам. Дзiкiя сабакi звычайна вельмi маўклiвыя i няветлiвыя нават у сваiм родным Дэкане.

Пад дрэвам сабралася не менш дзвюх сотняў сабак, але Маўглi бачыў, што важакi прагна абнюхваюць след i стараюцца павесцi ўсю чараду ўперад. Гэтага нельга было дапусцiць, бо яны прыбеглi б да логаваў сярод дня, а Маўглi меў намер пратрымаць iх пад сваiм дрэвам да змяркання.

- З чыйго дазволу вы з'явiлiся сюды? - спытаў Маўглi.

- Усе джунглi - нашы джунглi, - быў адказ, i той, хто гэта сказаў, ашчэрыў белыя зубы.

Маўглi з усмешкай паглядзеў унiз, дасканала пераймаючы рэзкую траскатню Чыкаi, пацука-скакуна са стэпаў Дэкана: гэтым самым ён даваў сабакам зразумець, што лiчыць iх такiмi ж пацукамi. Чарада стоўпiлася вакол дрэва, i важак раз'юшана забрахаў, абазваўшы Маўглi малпай. Замест адказу Маўглi выставiў унiз голую нагу i паварушыў гладкiмi пальцамi якраз над галавой важака. Гэтага было дастаткова, i нават больш чым дастаткова, каб абудзiць тупую лютасць сабак. Тыя, у каго растуць валасы памiж пальцамi, не любяць, каб iм пра гэта напамiналi. Маўглi адхапiў нагу, калi важак падскочыў угору, i сказаў ласкава:

- Сабака, руды сабака! Вымятайся назад да сябе ў Дэкан есцi яшчарак. Iдзi да свайго брата Чыкаi, сабака, сабака, руды сабака! У цябе поўсць памiж пальцамi! - I ён яшчэ раз паварушыў нагою.

- Спусцiся ўнiз, пакуль мы не замарылi цябе голадам, безвалосая малпа! завыла чарада, а гэтага якраз i дамагаўся Маўглi.

Ён лёг, выцягнуўся ўздоўж сука i прытулiўся шчакою да кары, аслабанiў правую руку i хвiлiн пяць выдаваў сабакам усё, што ён пра iх ведае i думае: пра iх самiх, пра iхнiя норавы i звычаi, пра iх сябровак i шчанят.

Няма на свеце мовы больш ядавiтай i калючай, чым тая, на якой гаворыць Народ Джунгляў, калi хоча зняважыць i выказаць пагарду. Падумаўшы крыху, вы i самi зразумееце, чаму гэта так. Маўглi i сам гаварыў Каа, што ў яго назбiралася шмат калючак пад языком, i паступова, павольна, але дакладна ён давёў маўклiвых сабак да таго, што яны забурчалi, потым забрахалi, потым хрыпла завылi, ажно захлiпаючыся. Яны спрабавалi адказваць на яго кпiны, але гэта было ўсё адно, як калi б ваўчаня адказвала раз'юшанаму Каа. Увесь гэты час Маўглi трымаў правую руку сагнутай у локцi, гатовы да дзеяння, а ногi моцна сцiскалi сук. Вялiкi цёмна-руды важак шмат разоў падскакваў у паветра, але Маўглi не спяшаўся, бо баяўся прамахнуцца. Нарэшце, ад лютасцi перасягнуўшы самога сябе, важак падскочыў футаў на сем, на восем угору ад зямлi. Тады рука Маўглi ўскiнулася, як галава змяi, што жыве на дрэвах, схапiла рудога сабаку за каршэнь, i сук затросся i сагнуўся пад яго цяжарам так, што Маўглi ледзь не звалiўся на зямлю. Але ён не разняў рукi i памаленьку ўсцягнуў рудога сабаку, якi павiс, нiбы дохлы шакал, да сябе на сук. Левай рукою Маўглi дастаў нож i, адсекшы руды калматы хвост, шпурнуў важака назад на зямлю.

Толькi гэтага i хацеў Маўглi. Цяпер сабакi не пабягуць па следзе Ванталы, пакуль не прыкончаць Маўглi або пакуль Маўглi не прыкончыць iх. Ён бачыў, як сабакi паселi ў кружок, дрыгаючы сцёгнамi, што азначала намер помсцiць да смерцi, i таму забраўся на развiлiну, што знаходзiлася трохi вышэй, прыхiлiўся зручней спiной да дрэва i заснуў.

Гадзiны праз тры цi чатыры ён прачнуўся i палiчыў сабак. Усе яны былi тут, маўклiвыя, лютыя, бязлiтасныя, з раз'юшанымi вачамi. Сонца ўжо заходзiла. Праз паўгадзiны Маленькi Народ Скалаў павiнен быў закончыць дзённыя турботы, а, як вам вядома, Дзiкiя Сабакi кепска б'юцца ў змроку.

- Мне не патрэбны такiя верныя вартаўнiкi, - сказаў Маўглi, становячыся на суку, - але я гэтага не забуду. Вы сапраўдныя сабакi, толькi, як мне здаецца, занадта ж падобныя адзiн на аднаго. Вось таму я i не аддам пажыральнiку яшчарак яго хваста. Хiба ты не задаволены, руды сабака?

- Я сам выпушчу табе кiшкi! - прахрыпеў важак, кусаючы ад злосцi камель дрэва.

- Не, ты падумай, мудры пацук Дэкана: цяпер народзiцца многа куртатых рудых шчанят з чырвоным абрубкам замест хваста. Iдзi дадому, рыжы сабака, i крычы ўсюды, што гэта зрабiла малпа. Не хочаш? Тады хадзем са мною, i я навучу цябе розуму!

Ён пераскочыў, як малпа, на суседняе дрэва, i потым зноў на суседняе, i зноў, i зноў, а чарада бегла за iм, задзёршы прагныя пысы. Час ад часу ён рабiў выгляд, нiбыта падае, i сабакi натыкалiся адзiн на аднаго, спяшаючыся прыкончыць яго. Гэта было дзiўнае вiдовiшча - хлопчык з нажом, якi паблiскваў у промнях захаду, што пранiкалi мiж верхнiх галiн, а ўнiзе - маўклiвая чарада рудых, нiбы ахопленых агнём, сабак. Перабраўшыся на апошняе дрэва, Маўглi ўзяў часнок i як след нацёрся iм з галавы да пят, а сабакi пагардлiва загарланiлi:

- Малпа з воўчай моваю, цi не думаеш ты ўжо замесцi свой след? Усё адно мы будзем гнаць цябе да смерцi!

- Вазьмi свой хвост, - сказаў Маўглi i шпурнуў абрубак у бок, процiлеглы таму, куды ён збiраўся бегчы.

Чарада адскочыла, пачуўшы пах крывi.

- А цяпер бяжыце за мною - да смерцi!

Ён саслiзнуў з дрэва i як вiхор памчаўся да Пчалiных Скалаў, перш чым сабакi зразумелi, што ён збiраецца рабiць.

Яны глуха завылi i кiнулiся бегчы нязграбнай, размашыстай рыссю, якая можа ўрэшце даканаць каго хочаш. Маўглi ведаў, што чарада сабак бяжыць куды больш павольна, чым воўчая чарада, iнакш ён нiколi б не адважыўся на двухмiльны прабег на вачах у сабак. Яны былi ўпэўнены, што хлопчык урэшце дастанецца iм, а ён быў упэўнены, што можа забаўляцца з iмi, як хоча. Уся задача заключалася ў тым, каб трымаць чараду дастаткова блiзка ззаду сябе i не даць ёй звярнуць убок раней часу. Ён бег спрытна, роўна i пругка, а за iм, менш чым за пяць крокаў, - куртаты важак. Уся ж чарада расцягнулася больш як на чвэрць мiлi, страцiўшы розум i аслепшы ад прагi крывi. Маўглi правяраў адлегласць на слых i зберагаў сiлы напаследак, каб прамчацца па Пчалiных Скалах.

Маленькi Народ заснуў на самым змярканнi, бо начныя кветкi ўжо не цвiлi, але як толькi першыя крокi Маўглi затупацелi па гулкiм грунце, ён пачуў такi шум, быццам пад iм загула ўся зямля. Тады ён пабег, як нiколi ў жыццi не бегаў, па дарозе спiхнуўшы нагой адну, другую, трэцюю кучкi камянёў у цёмныя, з салодкiм пахам цяснiны, пачуў гул, падобны на гул мора пад скляпеннем пячоры, убачыў краем вока, што паветра за iм пачарнела, убачыў плынь Вайнгангi далёка ўнiзе i пляскатую трохвугольную галаву ў вадзе, скочыў уперад з усяе сiлы i ўпаў у ваду-ратаўнiцу, задыхаючыся i святкуючы перамогу. Нiводнага пчалiнага ўкусу не было на яго целе, бо часнок адпудзiў Маленькi Народ на тыя некалькi секунд, калi Маўглi iмчаўся па скалах.

Калi Маўглi вынырнуў, яго падтрымлiваў Каа, а з выступу скалы падалi ў раку, як гiры, вялiкiя глыбы, аблепленыя пчоламi, i як толькi глыба дакраналася да вады, пчолы ўзляталi ўгору, а труп сабакi, кружачыся, плыў унiз па цячэннi. Над скаламi раз-пораз чуўся раз'юшаны брэх, якi патанаў у гуле, падобным на гром, у гудзе крыльцаў Маленькага Народа Скалаў. Некаторыя сабакi звалiлiся ў яры, якiя злучалiся з падземнымi пячорамi, i там задыхалiся, бiлiся, ляскалi зубамi сярод абваленых сотаў i, нарэшце, ледзь жывыя, аблепленыя раямi пчол, выбягалi з якога-небудзь ходу да ракi, каб скацiцца ўнiз, на чорныя груды смецця. Некаторыя ўпалi на дрэвы, што раслi на скалах, i пчолы абляпiлi iх усiх чыста; але большасць, ашалеўшы ад пчалiных укусаў, кiдалiся ў ваду, а Вайнганга, як сказаў Каа, была прагная рака.

Каа моцна трымаў Маўглi, пакуль хлопчык не аддыхаўся.

- Нам нельга заставацца тут, - сказаў Каа. - Маленькi Народ разваяваўся не на жарты. Паплывём!

Трымаючыся глыбока ў вадзе i ныраючы як мага часцей, Маўглi паплыў унiз па цячэннi з нажом у руцэ.

Амаль палова чарады ўбачыла пастку, у якую трапiлi iх браты, крута павярнула ўбок i кiнулася ў ваду там, дзе цяснiна станавiлася шырэйшаю i пераходзiла ў крутыя берагi. Iхнi шалёны брэх i пагрозы "лясной малпе", якая давяла iх да такой ганьбы, змешвалiся з выццём i гырканнем сабак, якiх караў Маленькi Народ. Заставацца на беразе пагражала смерцю, i ўсе сабакi зразумелi гэта. Чараду зносiла па цячэннi ўсё далей i далей, да Затокi Мiру, але нават i туды сярдзiты Маленькi Народ ляцеў за сабакамi i заганяў iх у ваду.

Маўглi чуў голас бясхвостага важака, якi загадваў сваiм не адступаць i знiшчыць усiх сiянiйскiх ваўкоў.

- Хтосьцi забiвае ў цемры ззаду нас! - забрахаў адзiн з сабак. - Вада тут памутнела!

Маўглi нырнуў, кiнуўшыся ўперад, як выдра, зацягнуў сабаку пад ваду раней, чым той паспеў разявiць зяпу, i цёмныя, маслянiстыя плямы паплылi па Затоцы Мiру, калi цела сабакi, перавярнуўшыся на бок, выплыла з вады. Сабакi хацелi павярнуць назад, але плынь зносiла iх унiз. Маленькi Народ джалiў у галовы i вушы, а поклiч Сiянiйскай Чарады гучаў усё мацней i мацней у надыходзячай цемры. Маўглi зноў нырнуў, i зноў адзiн сабака пайшоў пад ваду i выплыў мёртвы, i зноў узняўся шум у тыле чарады - адны гарланiлi, што лепш выйсцi на бераг, другiя патрабавалi, каб важак вёў iх назад у Дэкан, астатнiя крычалi, каб Маўглi паказаўся iм i даў сябе забiць.

- Калi яны выходзяць бiцца, дык становяцца ў два разы больш злосныя i крыклiвыя, - сказаў Каа. - Астатняе зробяць твае браты там, унiзе. Маленькi Народ паляцеў на начлег, i я таксама пайду адсюль. Я не памагаю ваўкам.

Па беразе прабег воўк на трох нагах; ён то прытанцоўваў, то прыпадаў бокам да зямлi, то выгiнаў спiну i падскокваў футы на два ўгору, быццам забаўляўся са сваiмi ваўчанятамi. Гэта быў чужынец Вантала. Ён нi разу не вымавiў нi слова, але не спыняў свае страшныя скокi на вачах у сабак.

Сабакi доўга прабылi ў вадзе i ледзьве плылi: iхнiя шкуры намоклi i пацяжэлi, калматыя хвасты набрынялi, як губкi, а самi яны так стамiлiся i аслабелi, што моўчкi пазiралi на два палаючыя вокi, што неадступна праводзiлi iх.

- Кепскае гэта паляванне, - сказаў нарэшце адзiн з сабак.

- Добрага палявання! - сказаў Маўглi. Ён смела выскачыў з вады побач з iм i ўсадзiў доўгi нож яму пад лапатку, ды так, што сабака нават не аскiрзнуўся.

- Гэта ты, чалавек-воўк? - спытаў Вантала з берага.

- Запытайся ў мёртвых, Чужынец, - адказаў Маўглi. - Хiба яны не плывуць унiз па рацэ? Я ўволю накармiў гэтых сабак граззю, я ашукаў iх сярод белага дня, а iхнi важак застаўся без хваста, але ўсё ж i на тваю долю яшчэ хопiць. Куды iх гнаць?

- Я пачакаю, - сказаў Вантала. - Уся доўгая ноч перада мною, там паглядзiм.

Усё блiжэй i блiжэй чуўся брэх сiянiйскiх ваўкоў:

- За Чараду, за ўсю Чараду мы прымаем бой!

I нарэшце лукавiна Вайнгангi вынесла рудых сабак на пяскi i водмелi насупраць Сiянiйскiх Пячор.

Тут яны зразумелi сваю памылку. Iм трэба было выбрацца з вады раней i напасцi на ваўкоў на беразе. Цяпер было занадта позна. Па ўсёй водмелi свяцiлiся палаючыя вочы, i, апрача страшнага пхiялу, што не сцiхаў ад самага захаду сонца, у джунглях не чуваць было нi гуку. Збоку здавалася, быццам Вантала ўпрошвае сабак выйсцi на бераг. I важак сабак крыкнуў iм:

- Павярнiцеся i нападайце!

Уся чарада кiнулася да берага, расплюхваючы i распырскваючы мелкую ваду, так што паверхня Вайнгангi закiпела пенаю i вялiкiя хвалi пайшлi па рацэ, быццам узнятыя параходам. Маўглi рынуўся ў бойку, калоў i рэзаў сабак, што, збiўшыся ў кучу, нiбы хваля, павалiлi на ўзбярэжны пясок.

I пачалася доўгая бiтва.

Ваўкi бiлiся на мокрым чырвоным пяску, памiж пераблытанымi каранямi дрэў, у кустах, у гушчары травы, бо нават i цяпер сабак было двое на аднаго ваўка. Але ворагi-ваўкi бiлiся не на жыццё, а на смерць, i бiлiся не адны толькi шыракагрудыя, iкластыя паляўнiчыя, але i ваўчыцы з дзiкiмi вачамi бiлiся за сваiх ваўчанят, а сям-там побач з iмi i аднагадовае ваўчаня, яшчэ не пералiнялае i ўсё кудлатае, таксама хапала зубамi i тузала ворага. Трэба вам сказаць, што воўк звычайна хапае за горла або за бок, а сабакi больш кусаюць за ногi, таму,пакуль сабакi валтузiлiся ў вадзе i вымушаны былi высока трымаць галаву, перавага была на баку ваўкоў; на сушы ваўкам даводзiлася туга, але i ў вадзе i на сушы нож Маўглi падымаўся i бiў аднолькава.

Чацвёрка прабiлася да Маўглi на дапамогу. Шэры Брат, прыпаўшы да каленяў хлопчыка, баранiў яго жывот, астатнiя трое ахоўвалi яго спiну i бакi або стаялi над iм, калi раз'юшаны сабака, з выццём кiдаючыся проста на нож, скачком збiваў Маўглi з ног. А далей усё змяшалася, збiлася ў кучу, якая кiдалася справа налева i злева направа па беразе. Адзiн раз Маўглi мелькам бачыў Акелу: на яго з двух бакоў населi сабакi, а сам ён учапiўся бяззубымi скiвiцамi ў сцягно трэцяга.

Ноч мiнала, i шпаркi, галавакружны бег на месцы ўсё паскараўся. Сабакi прытамiлiся i ўжо баялiся нападаць на дужэйшых ваўкоў, хоць яшчэ i не асмельвалiся ратавацца ўцёкамi; але Маўглi адчуваў, што наблiжаецца канец, i задавольваўся тым, што выводзiў сабак са строю. Аднагадовыя ваўкi цяпер нападалi смялей, можна было ўздыхнуць вальней, i ўжо адзiн бляск нажа прымушаў сабак кiдацца наўцёкi.

- Мяса абгрызена амаль да касцей! - прахрыпеў Шэры Брат.

- Але косцi яшчэ трэба разгрызцi, - адказаў яму Маўглi. - Вось як робiцца ў нас у джунглях! - Чырвонае лязо нажа слiзганула, як полымя, па баку сабакi, сцёгны якога знiклi пад ваўком, што навалiўся на яго.

- Мая здабыча! - агрызнуўся воўк i зморшчыў нос. - Пакiнь яе мне!

- Няўжо табе ўсё яшчэ мала, Чужынец? - сказаў Маўглi.

Вантала быў страшэнна пашматаны, але трымаў сабаку, нiбы ў цiсках, i той не мог паварушыцца.

- Клянуся буйвалам, што выкупiў мяне, - зларадна смеючыся, крыкнуў Маўглi, - гэта Куртаты!

I сапраўды, гэта быў вялiкi цёмна-руды важак.

Адзiн з сабак падскочыў на дапамогу важаку, але, перш чым яго зубы ўпiлiся ў бок Ванталы, нож Маўглi ўжо тырчаў у яго грудзях, а Шэры Брат дакончыў астатняе.

- Вось як робiцца ў нас у джунглях! - сказаў Маўглi.

Вантала не адказаў нi слова, толькi скiвiцы старога адзiнца сцiскалiся ўсё мацней i мацней, па меры таго як жыццё пакiдала яго. Сабака ўздрыгнуў, апусцiў галаву i замёр. Вантала замёр над iм.

- Цiшэй! Доўг Крывi сплачаны! - сказаў Маўглi. - Праспявай сваю песню, Вантала!

- Ён больш не выйдзе на паляванне, - сказаў Шэры Брат. - I Акела таксама маўчыць, ужо даўно.

- Мы разгрызлi косцi! - прагрымеў Пхао, сын Пхаоны. - Яны ўцякаюць! Забiвайце, забiвайце iх, Паляўнiчыя Вольнага Народа!

Сабакi адзiн за другiм крадком разбягалiся з пацямнелых ад крывi водмеляў да ракi, у густыя джунглi, уверх па цячэннi або ўнiз па цячэннi - туды, дзе дарога была свабодная.

- Доўг! Доўг! -крыкнуў Маўглi. - Плацiце Доўг! Яны забiлi Акелу! Няхай нiводзiн з iх не выйдзе адсюль жывы!

Ён памчаўся да берага з нажом у руцэ, каб не даць уцячы нiводнаму сабаку, якi адважыўся б кiнуцца ў раку. Але тут з-пад гары мёртвых целаў паказалася галава i пярэднiя лапы Акелы, i Маўглi апусцiўся перад iм на каленi.

- Хiба я не казаў, што гэта будзе мой апошнi бой? - прашаптаў Акела. Слаўнае было паляванне. А як ты, Маленькi Брат?

- Я жывы, Акела...

- Хай будзе так. Я памiраю, i я хацеў бы... хацеў бы памерцi блiжэй да цябе, Маленькi Брат.

Маўглi палажыў страшную, усю ў ранах, галаву Акелы сабе на каленi i абхапiў рукамi яго скусаную шыю.

- Даўно мiнулi часы, калi жывы быў Шэр-Хан, а чалавечае дзiцяня качалася голае ў пыле, - кашляючы, сказаў Акела.

- Не, не, я воўк! Я адной крывi з Вольным Народам! - усклiкнуў Маўглi. Не па сваёй волi я стаў чалавекам!

- Ты чалавек, Маленькi Брат, ваўчаня, узгадаванае мною. Ты чалавек, iнакш Чарада ўцякала б ад Дзiкiх Сабак. Табе я абавязаны жыццём, а сёння ты выратаваў усю Чараду, як я калiсьцi выратаваў цябе. Хiба ты не памятаеш? Цяпер сплачаны ўсе даўгi. Iдзi да свайго народа. Кажу табе яшчэ раз, зрэнка майго вока, паляванне скончана. Iдзi да свайго народа.

- Я не пайду. Я пачну хадзiць на паляванне ў джунглях адзiн. Я ўжо казаў.

- Пасля лета прыходзяць дажджы, а пасля дажджоў - вясна. Iдзi, пакуль цябе не прымусяць пайсцi. Iдзi да свайго народа. Iдзi да чалавека. Больш мне няма чаго табе сказаць. Цяпер буду гаварыць са сваiмi. Маленькi Брат, можаш ты падняць мяне на ногi? Я ж таксама Важак Вольнага Народа.

Вельмi асцярожна i ласкава Маўглi аберуч абхапiў Акелу i падняў яго на ногi, а воўк глыбока ўздыхнуў i пачаў Песню Смерцi, якую павiнен спяваць кожны важак памiраючы. Песня станавiлася ўсё больш i больш гучнай, гучала ўсё мацней i мацней, прагрымела далёка за ракой, а калi замоўкла апошняе "Добрага палявання!", Акела выслабанiўся на момант з рук Маўглi, падскочыў у паветра i ўпаў мёртвы на сваю апошнюю, страшную здабычу.

Маўглi сядзеў, звесiўшы галаву на каленi, забыўшы пра ўсё, а тым часам апошняга з параненых сабак дагналi i прыкончылi бязлiтасныя ваўчыцы. Паступова крыкi зацiхлi, i ваўкi, кульгаючы, вярнулiся лiчыць мёртвых. Пятнаццаць ваўкоў з Чарады, а з iмi шэсць ваўчыц ляжалi мёртвыя каля ракi, i з усiх астатнiх не было нiводнага, якi б нi быў не паранены. Маўглi праседзеў усю ноч, да халоднага свiтанку. Вiльготная ад крывi пыса Пхао легла яму на руку, i Маўглi адсунуўся, каб той мог бачыць распасцёртае цела Акелы.

- Добрага палявання! - сказаў Пхао, быццам Акела быў яшчэ жывы, а потым павярнуўся i кiнуў цераз пакусанае плячо астатнiм: - Выйце, сабакi! Сёння памёр Воўк!

Затое з усёй чарады рудых сабак, з двухсот паляўнiчых Дэкана, якiя выхвалялiся тым, што нiшто жывое ў джунглях не можа iм супрацiўляцца, нiводзiн не вярнуўся ў Дэкан з гэтай весткай.

ВЯСНОВЫ БЕГ

На другi год пасля вялiкай бiтвы з Дзiкiмi Сабакамi i смерцi Акелы Маўглi было гадоў семнаццаць. З выгляду ён здаваўся старэйшым, бо ад узмоцненага руху, сама лепшай ежы i звычкi купацца, як толькi яму станавiлася горача або душна, ён зрабiўся не па гадах дужы i рослы. Калi яму трэба было агледзець лясныя дарогi, ён мог паўгадзiны вiсець, трымаючыся адной рукой за галiну. Ён мог спынiць на бягу маладога аленя i павалiць яго на бок, ухапiўшы за рогi. Мог нават збiць з ног вялiкага дзiка з тых, што жывуць у балотах на поўначы. Народ Джунгляў, якi раней баяўся Маўглi, паколькi ён меў вялiкi розум, цяпер пачаў баяцца яго сiлы, i калi Маўглi спакойна iшоў па сваiх справах, шэпт пра яго прыход расчышчаў перад iм лясныя сцежкi. I ўсё ж яго позiрк заставаўся заўсёды лагодным. Нават калi ён бiўся, яго вочы не палалi агнём, як у чорнай пантэры Багiры. Яго позiрк станавiўся толькi больш уважлiвым i ажыўленым, i гэта было незразумела нават для самой Багiры.

Аднойчы яна спытала пра гэта Маўглi. Ён засмяяўся i адказаў:

- Калi я прамахнуся на паляваннi, дык бываю злосны. Калi пагаладаю днi два, дык бываю вельмi злосны. Хiба па маiх вачах гэта не прыкметна?

- Рот у цябе галодны, - сказала яму Багiра, - а па вачах гэтага не вiдаць. На паляваннi ты, ясi цi плаваеш - яны заўсёды адны i тыя ж, як камень у дождж i ў пагоду.

Маўглi лянiва зiрнуў на пантэру з-пад доўгiх веек, i яна, як заўсёды, апусцiла галаву. Багiра ведала, хто яе гаспадар.

Яны ляжалi на схiле гары высока над ракой Вайнгангай, i ранiшнiя туманы распасцiралiся пад iмi зялёнымi i белымi палосамi. Калi ўзышло сонца, гэтыя палосы туману ператварылiся ў хвалiстае чырвона-залатое мора, потым узнялiся ўгору, i нiзкiя, косыя промнi леглi на сухую траву, дзе адпачывалi Маўглi з Багiрай. Халодная пара наблiжалася да канца, лiстота на дрэвах завяла i пацямнела, i ад ветру ў ёй узнiкаў сухi аднастайны шолах. Адзiн маленькi лiсток шалёна бiўся аб галiнку ад ветру. Гэта разбудзiла Багiру. Яна ўдыхнула ранiшняе паветра з працяглым, глухiм кашлем, перакулiлася на спiну i пярэднiмi лапамi ўдарыла па трапяткiм лiстку.

- Год прыйшоў да павароту, - сказала яна. - Джунглi рушылi ўперад. Наблiжаецца Час Новых Прамоў. I лiсток гэта ведае. Гэта вельмi добра!

- Трава яшчэ сухая, - адказаў Маўглi, вырываючы з карэннем пучок травы. Нават Вясновае Вочка (маленькая чырвоная кветачка, падобная на васковы званочак), - нават Вясновае Вочка яшчэ не распусцiлася... Багiра, цi да твару чорнай пантэры валяцца на спiне i бiць лапамi па паветры, быццам лясной кошцы?

- Аоу! - адгукнулася Багiра. Вiдаць было, што яна думае пра штосьцi iншае.

- Паслухай, ну цi да твару чорнай пантэры гэтак крыўляцца, кашляць, выць i качацца па траве? Не забывайся, што мы з табой гаспадары джунгляў.

- Так, гэта праўда, я чую, дзiцяня. - Багiра паспешлiва перавярнулася i абтрэсла пыл са сваiх ускудлачаных чорных бакоў (яна якраз лiняла пасля зiмы). - Вядома, мы з табой гаспадары джунгляў! Хто гэткi дужы, як Маўглi? Хто гэткi мудры?

Яе голас быў дзiўна працяглы, i Маўглi азiрнуўся паглядзець, цi не смяецца з яго чорная пантэра, бо ў джунглях шмат слоў, гучанне якiх разыходзiцца з сэнсам.

- Я сказала, што мы з табой, вядома, гаспадары джунгляў, - паўтарыла Багiра. - Хiба я памылiлася? Я не ведала, што дзiцяня больш не ходзiць па зямлi. Значыцца, яно лятае?

Маўглi сядзеў, абапёршыся локцямi на каленi, i пазiраў на далiну, асветленую сонцам. Дзесьцi ў лесе пад гарою птушка спрабавала хрыплым, фальшывым голасам першыя ноты сваёй вясновай песнi. Гэта быў толькi цень паўнагучнай, пералiвiстай песнi, якая разлiецца па джунглях пазней. Але Багiра пачула яе.

- Гэта Ферао, чырвоны дзяцел, - сказала Багiра. - Ён памятае. Мне таксама трэба ўспомнiць маю песню. - I яна пачала вуркатаць i напяваць сама сабе, час ад часу змаўкаючы i прыслухоўваючыся.

У джунглях Iндыi поры года пераходзяць адна ў другую амаль непрыкметна. Iх як быццам усяго дзве: сухая i дажджлiвая, але калi прыгледзецца да патокаў дажджу i воблакаў смецця i пылу, дык выявiцца, што ўсе чатыры пары года змяняюць адна адну ў належным парадку. Сама дзiвоснае ў джунглях - вясна, бо ёй не прыходзiцца ўкрываць голае, чыстае поле новай травой i кветкамi, ёй трэба прабiцца скрозь леташнюю, яшчэ зялёную лiстоту, над якой злiтавалася мяккая зiма, каб стомленая, напаўадзетая зямля зноў адчула сябе юнай i свежай. I вясна гэта робiць так хораша, што няма на свеце другой такой вясны, як у джунглях.

Настае дзень, калi ўсё ў джунглях блякне i самi пахi, якiмi насычана цяжкае паветра, нiбы старэюць i выдыхаюцца. Гэтага не растлумачыш, але гэта адчуваецца. Потым надыходзiць другi дзень, калi ўсе пахi новыя i чароўныя i зiмовая поўсць сыходзiць у звяроў доўгiмi злямчанымi шматкамi. Пасля гэтага выпадае iншы раз невялiкi дожджык, i ўсе дрэвы, кусты, бамбук, мох i сакавiтае лiсце раслiн, абудзiўшыся, iдуць у рост з шумам, якi можна чуць. А за гэтым шумам i ўночы i ўдзень струменiцца нягучны гул. Гэта шум вясны, трапяткi гуд не гудзенне пчол, i не цурчанне вады, i не вецер у вяршалiнах дрэў, а голас прыгрэтага сонца, шчаслiвага свету.

Раней Маўглi заўсёды радаваўся змене пораў года. Гэта ён заўсёды прыкмячаў першае Вясновае Вочка глыбока ў гушчары травы i першую граду вясновых воблакаў, якую ў джунглях нi з чым не зблытаеш. Яго голас можна было пачуць уночы, пры святле зорак, у сырых нiзiнах, густа ўсыпаных кветкамi; там ён падпяваў хору вялiкiх жаб або перадражнiваў маленькiх соў-пярэваратняў, што вухкаюць усю вясновую ноч навылёт. Як i ўвесь яго народ, з чатырох пораў года ён выбiраў вясну для сваiх вандровак - проста дзеля асалоды бегаць, рассякаючы цёплае паветра, ад змяркання да ранiшняй зоркi i вяртацца, рагочучы i задыхаючыся, у вянку са свежых кветак. Чацвёрка ваўчанят не кружыла разам з iм па джунглях - яна iшла спяваць песнi з iншымi ваўкамi.

У жыхароў джунгляў бывае шмат клопататаў вясною, i Маўглi чуў, як яны рыкаюць, крычаць або свiшчуць, гледзячы па тым, што належыць рабiць iхняй пародзе. Iх галасы гучаць тады не так, як у iншыя поры года, i гэта адна з прычын, чаму вясна называецца Часам Новых Прамоў.

Надышла першая ранiца вясны, i паўлiн Мор, паблiскваючы бронзай, сiнню i золатам, абвясцiў новыя пахi. Астатнiя птушкi падхапiлi яго поклiч, i са скалаў над Вайнгангай Маўглi пачуў хрыплы вiск Багiры, падобны на клёкат арла i на конскае ржанне.

Уверсе, сярод налiтых сокам галiн, крычалi i валтузiлiся малпы.

Маўглi азiраўся навокал, але бачыў толькi, як насмешлiвыя малпы дражняцца i скачуць сярод дрэў i як паўлiн Мор танцуе ўнiзе, на схiле гары, распусцiўшы свой вясёлкавы хвост.

- У джунглях пахне па-новаму! - крыкнуў паўлiн Мор. - Добрага палявання, Маленькi Брат! Чаму ж ты не адказваеш?

- Маленькi Брат, добрага палявання! - прасвiстаў каршун Чыль, злятаючы ўнiз разам са сваёй сяброўкай.

Абое яны праслiзнулi пад самым носам у Маўглi, так што пучок пушыстых пер'яў злёгку закрануў яго.

Лёгкi вясновы дожджык - яго называюць Слановым Дожджыкам - прайшоў па джунглях паласой з паўмiлi i пакiнуў за сабою намоклае i разгайданае маладое лiсце i закончыўся падвойнай вясёлкаю i лёгкiм гулам грому. Вясновы шум перарваўся на хвiлiнку i прыцiх, затое ўвесь Народ Джунгляў, здавалася, гаманiў разам.

Маўглi крыкнуў поклiч Чарады, але нiводзiн з чатырох ваўкоў не абазваўся. Яны былi далёка i не чулi яго, бо спявалi вясновыя песнi разам з iншымi ваўкамi.

"Так, - сказаў сам сабе Маўглi, хоць у душы i разумеў, што праўда не на яго баку, - вось калi Дзiкiя Сабакi прыйдуць з Дэкана або Чырвоная Кветка пачне танцаваць у бамбуку, тады ўсе джунглi, хныкаючы, бягуць да Маўглi i называюць яго вялiкiмi, як слон, iмёнамi. А цяпер, таму што запунсавела Вясновае Вочка, усе джунглi ашалелi, як шакал Табакi..."

Маўглi папаляваў у гэты вечар рана i еў мала, каб не пацяжэць перад вясновым бегам. Гэта была сапраўдная белая ноч, як яе называюць. Усе раслiны з ранiцы, здавалася, паспелi вырасцi больш, чым за месяц. З галiнкi, якая напярэдаднi была ў жоўтых лiстках, закапаў сок, калi Маўглi зламаў яе. Мох густа кучаравiўся пад яго нагамi, вострыя краi маладой травы не рэзалi рук.

Маўглi гучна заспяваў ад вялiкай радасцi, пачынаючы свой бег. Гэта было больш за ўсё падобна на палёт, бо Маўглi выбраў доўгi схiл, якi апускаўся да паўночных балотаў цераз густы зараснiк, дзе пругкая глеба заглушала гук яго крокаў. Чалавек, выхаваны чалавекам, не раз спатыкнуўся б, выбiраючы дарогу пры падманлiвым святле месяца, а ногi Маўглi, прывучаныя доўгiмi гадамi жыцця ў лесе, неслi яго лёгка, як пёрка. Калi гнiлы ствол або нябачны камень траплялi яму пад ногi, ён не запавольваў бегу i пераскокваў цераз iх без напружання, без намагання. Калi яму надакучвала бегчы па зямлi, ён, нiбы малпа, хапаўся рукамi за моцную лiяну i хутчэй узлятаў, чым узлазiў, на верхнiя тонкiя галiны i падарожнiчаў па дрэвавых дарогах, пакуль у яго не змяняўся настрой. Тады ён зноў спускаўся ўнiз, да зямлi, па доўгай, аброслай лiстамi дузе лiянаў.

Яму траплялiся яшчэ поўныя спёкi лагчыны, акружаныя вiльготнымi скаламi, дзе цяжка было дыхаць ад душнага водару начных кветак; лiяны, спрэс усыпаныя квеценню; цёмныя прасекi, дзе святло месяца ляжала палосамi, правiльнымi, як клеткi мармуровай падлогi; гушчарнiкi, дзе малады зараснiк быў яму па грудзi i быццам рукамi абдымаў яго за талiю; вяршынi ўзгоркаў, увянчаныя абломкамi скалаў, дзе ён пераскокваў з каменя на камень над норамi перапалоханых лiсiц. Да яго далятала слабае, далёкае "чух-чух" дзiка, якi вастрыў iклы аб ствол, а праз некаторы час ён сустракаў i самога звера, што ў адзiноце з пенай на храпе i палаючымi вачамi рваў i раздзiраў рыжую кару дрэва. А то ён зварочваў убок, пачуўшы стук рагоў, вурчанне i пыхканне, i пралятаў паўз двух раз'юшаных буйвалаў. Яны пагойдвалiся ўзад i ўперад, угнуўшы галовы, усе ў палосках крывi, якая пры святле месяца здаецца чорнай. Або дзе-небудзь каля рачнога броду ён чуў рык Джакалы, кракадзiла, якi рыкае, як бугай. А iншы раз яму здаралася патрывожыць клубок ядавiтых змей, але, перш чым яны паспявалi кiнуцца на Маўглi, ён ужо ўцякаў прэч па блiскучай рачной гальцы i зноў паглыбляўся ў лес.

Так ён бег гэтай ноччу, то спяваючы, то пакрыкваючы, i адчуваў сябе сама шчаслiвым у джунглях, пакуль пах кветак не сказаў яму, што блiзка балоты, - а яны знаходзiлiся куды далей сама далёкiх лясоў, у якiя ён звычайна хадзiў на паляванне.

I тут таксама чалавек, выхаваны чалавекам, праз тры крокi правалiўся б з галавой у дрыгву, але ў Маўглi нiбыта былi вочы на нагах, i гэтыя ногi неслi яго з купiны на купiну i з астраўка на зыбкi астравок, не просячы дапамогi ў вачэй. Ён кiраваўся да сярэдзiны балота, успуджваючы на бягу дзiкiх качак, i там сеў на аброслы мохам ствол, што тырчаў з чорнай вады.

Усё балота навокал Маўглi не спала, бо ў вясновую пару птушыны народ спiць вельмi чуйна i чародкi птушак лунаюць над балотам усю ноч навылёт. Але нiхто не прыкмячаў Маўглi, якi сядзеў сярод высокага трыснягу, напяваў песню без слоў i разглядваў цвёрдыя падэшвы смуглых ног, шукаў старую стрэмку.

Дзiкая буйвалiца ў трыснягу прыўзнялася на каленi i чмыхнула:

- Чалавек!

- У-у! - сказаў дзiкi буйвал Меса (Маўглi было чуваць, як ён варочаецца ў гразi). - Гэта не чалавек. Гэта ўсяго толькi безвалосы воўк з Сiянiйскай Чарады. У гэткiя ночы ён заўсёды бегае ўзад i ўперад.

- У-у! - адказала буйвалiца i зноў нагнула галаву да травы. - А я думала, што гэта чалавек.

- Кажу табе, што не. О Маўглi, хiба тут небяспечна? - зарыкаў Меса.

- "О Маўглi, хiба тут небяспечна!" - перадражнiў яго хлопчык. - Толькi пра адно i думае Меса: цi небяспечна тут? Апрача Маўглi, якi бегае ўзад i ўперад па лесе i пiльнуе вас, нiхто нi аб чым не думае!

Маўглi не ўтрымаўся ад спакусы: падкраўся з-за трыснягу да буйвала i кальнуў яго вастрыём нажа. Вялiзны, увесь аблiты граззю буйвал выскачыў з лужыны з такiм грукатам, нiбы побач разарваўся снарад, а Маўглi зарагатаў так, што ажно прысеў.

- Расказвай цяпер, як безвалосы воўк з Сiянiйскай Чарады пасвiў цябе, Меса! - крыкнуў ён.

- Воўк? Ты? - чмыхнуў буйвал, месячы нагамi гразь. - Усе джунглi ведаюць, што ты пасвiў свойскую жывёлу. Ты гэтакi ж хлапчук, як тыя, што крычаць у пыле вунь там, на засеяных палетках. Ты - воўк з джунгляў! Хiба паляўнiчы будзе поўзаць, як змяя, сярод п'явак i дзеля жарту, якi да твару толькi шакалу, няславiць мяне перад сяброўкай? Выходзь на цвёрдую зямлю,i я... я... - Буйвал гаварыў з пенай па-над ротам, бо на ўсе джунглi няма звера больш запальчывага.

Маўглi з тым жа выразам вачэй пазiраў, як сапе i чмыхае буйвал. Калi стала магчыма што-небудзь пачуць скрозь шум ад пырскаў, якiя ляцелi на ўсе бакi, ён спытаў:

- Якая чалавечая чарада жыве тут, каля балота, Меса? Гэтых джунгляў я не ведаю.

- Iдзi на поўнач! - зароў сярдзiта буйвал, бо Маўглi кальнуў яго даволi моцна. - Гэтак жартуюць каровiны пастухi! Iдзi раскажы пра гэта ў вёсцы каля балота.

- Чалавечая чарада не любiць слухаць пра джунглi, ды я i сам думаю, што лiшняя драпiна на тваёй шкуры - не такая важнасць, каб пра яе расказваць. А ўсё ж я пайду пагляджу на гэтую вёску. Ага, пайду! Супакойся! Не кожную ноч Гаспадар Джунгляў прыходзiць пасвiць цябе.

Ён пераступiў на дрыгвянiсты край балота, добра ведаючы, што буйвал не кiнецца туды за iм, i пабег далей, смеючыся з яго гневу.

- Вунь там зорка сядзiць над самай зямлёй, - сказаў ён i пiльна прыгледзеўся да яе, склаўшы далонi трубкай. - Клянуся буйвалам, якi выкупiў мяне, гэта Чырвоная Кветка, тая самая Чырвоная Кветка, каля якой я ляжаў яшчэ да таго, як трапiў у Сiянiйскую Чараду! А цяпер я ўсё бачыў, i трэба канчаць мой бег.

Балота пераходзiла ў шырокую лугавiну, дзе мiгцеў агеньчык. Ужо вельмi даўно Маўглi перастаў цiкавiцца справамi людзей, але ў гэтую ноч мiгценне Чырвонай Кветкi вабiла яго да сябе, нiбы новая здабыча.

- Пагляджу, - сказаў ён сабе, - цi вельмi змянiлася чалавечая чарада.

Забыўшы пра тое, што ён не ў сябе ў джунглях, дзе можа рабiць усё, што ўздумаецца, Маўглi бесклапотна ступаў па ўсыпанай расой траве, пакуль не дайшоў да той хацiны, дзе гарэў агеньчык. Тры-чатыры сабакi ўзнялi брэх, Маўглi быў ужо на ўскраiне вёскi.

- Хо! - сказаў Маўглi, бясшумна сядаючы i пасылаючы iм у адказ воўчае глухое бурчанне, якое адразу ўцiхамiрыла сабак. - Што будзе, тое будзе, Маўглi, што табе да бярлогаў чалавечай чарады?

Ён пацёр губы, бо ўспомнiў пра той камень, якi рассек iх шмат гадоў назад, калi другая чалавечая чарада прагнала яго ад сябе.

Дзверы хацiны адчынiлiся, i на парозе з'явiлася жанчына. Яна ўзiралася ў цемру. Заплакала дзiця, жанчына павярнулася да яго i сказала:

- Спi! Гэта проста шакал разбудзiў сабак. Хутка развiднее.

Маўглi, седзячы ў траве, задрыжаў, быццам у лiхаманцы. Ён добра памятаў гэты голас, але, каб ведаць пэўна, крыкнуў нягучна, сам дзiвячыся, як лёгка чалавечая мова вярнулася да яго:

- Месуа! О Месуа!

- Хто мяне клiча? - спытала жанчына дрыготкiм голасам.

- Хiба ты забыла? - сказаў Маўглi: у горле ў яго перасохла пры гэтых словах.

- Калi гэта ты, скажы, якое iмя я дала табе? - Яна прычынiла дзверы i схапiлася рукою за грудзi.

- Натху! О Натху! - адказаў Маўглi, бо, як вы памятаеце, гэтым iменем назвала яго Месуа, калi ён упершыню прыйшоў у чалавечую чараду.

- Iдзi сюды, сынок! - паклiкала яна.

Маўглi выйшаў на святло i глянуў у твар Месуi, той жанчыны, якая была добрая да яго i якую ён выратаваў калiсьцi ад чалавечай чарады.

Яна пастарэла, i валасы ў яе пасiвелi, але вочы i голас засталiся тыя самыя. Як усе жанчыны, Месуа думала, што ўбачыць Маўглi гэткiм жа, якiм бачыла яго апошнi раз, i здзiўлена ўзняла вочы ад грудзей Маўглi да яго галавы, якая даставала ледзь не да столi.

- Мой сын... - пралепятала яна, падаючы да яго ног. - Але гэта ўжо не мой сын, гэта лясны бог! Ах!

Ён стаяў у чырвоным святле масленай лямпы, высокi, дужы, прыгожы, з нажом на шыi, з чорнымi доўгiмi валасамi, што спадалi на плечы, у вянку з белага язмiну, i яго лёгка было палiчыць за казачнага бога лясоў. Дзiця, што драмала на ложку, усхапiлася i моцна закрычала ад страху. Месуа павярнулася, каб супакоiць яго, а Маўглi стаяў нерухома i пазiраў на збанкi i гаршкi, на скрыню са збожжам i на ўсе людскiя рэчы, такiя незабыўныя для яго.

- Што ты будзеш есцi цi пiць? - прашаптала Месуа. - Гэта ўсё тваё. Мы абавязаны табе жыццём. Але цi той ты, каго я называла Натху, цi ты i праўда лясны бог?

- Я Натху, - сказаў Маўглi, - i я зайшоў вельмi далёка ад дому. Я ўбачыў гэтае святло i прыйшоў сюды. Я не ведаў, што ты тут.

- Калi мы прыйшлi ў Канхiвару, - нясмела сказала Месуа, - мой муж паступiў на работу да ангельцаў, i мы атрымалi тут крыху зямлi. Яна не такая добрая, як у старой вёсцы, але нам многа не трэба - нам удваiх.

- Дзе ж той чалавек, што гэтак спалохаўся тады?

- Вось ужо год, як ён памёр.

- А гэты? - Маўглi паказаў на дзiця.

- Гэта мой сын, што нарадзiўся дзве зiмы назад. Калi ты бог, падары яму Ласку Джунгляў, каб ён заставаўся жывы i здаровы сярод твайго... твайго народа, як мы засталiся жывыя i здаровыя ў тую ноч.

Яна ўзяла дзiця на рукi, i яно, забыўшы пра свой страх, пацягнулася да нажа, што вiсеў на грудзях Маўглi. Маўглi асцярожна адвёў убок маленькiя ручаняты.

- А калi ты Натху, якога схапiў тыгр, - з запiнкай загаварыла зноў Месуа, - тады ён твой малодшы брат. Я раскладу агонь, i ты нап'ешся гарачага малака. Здымi язмiнавы вянок, ён пахне занадта моцна для такога маленькага пакоя.

Маўглi пiў цёплае малако доўгiмi глыткамi, а Месуа час ад часу пагладжвала яго па плячы, не будучы цалкам упэўнена, яе гэта сын Натху цi якi-небудзь дзiвосны бог джунгляў, але ўсё адно радуючыся ўжо таму, што ён жывы.

- Сынок, - сказала нарэшце Месуа, i вочы яе заззялi ад гордасцi, хто-небудзь ужо гаварыў табе, што ты прыгажэйшы за ўсiх на свеце?

- Што? - адгукнуўся Маўглi, бо, вядома, нiколi не чуў нiчога такога.

Месуа ласкава i радасна засмяялася. Ёй дастаткова было зiрнуць на яго твар.

- Значыцца, я першая? Так i трэба, хоць рэдка бывае, каб сын пачуў ад мацi такую прыемную вестку. Ты вельмi прыгожы. Я за ўсё жыццё не бачыла такой прыгажосцi.

Маўглi круцiў галавою, стараючыся агледзець сябе цераз плячо, а Месуа зноў засмяялася i смяялася гэтак доўга, што Маўглi, сам не ведаючы чаму, пачаў смяяцца разам з ёю, а дзiця перабягала то да яго, то да яе i таксама смяялася.

- Не, не смейся з брата, - сказала Месуа, злавiўшы малога i тулячы яго да грудзей. - Калi ты вырасцеш хоць напалову гэткi ж прыгожы, мы ажэнiм цябе з малодшай дачкою князя, i ты будзеш катацца на сланах.

Маўглi ледзьве разумеў адно слова з трох у яе гаворцы. Цёплае малако ўсыпiла яго пасля саракамiльнага прабегу, ён лёг на бок, скруцiўся абаранкам i праз хвiлiну заснуў глыбокiм сном, а Месуа адкiнула валасы з яго вачэй, накрыла яго коўдрай i была шчаслiвая.

Па звычаю джунгляў, ён праспаў канец гэтай ночы i ўвесь наступны дзень, бо чуццё, якое нiколi не засынала поўнасцю, падказвала яму, што тут няма чаго баяцца. Нарэшце ён прачнуўся i зрабiў скачок, ад якога затрэслася хацiна: накрыты коўдрай, ён бачыў у сне пасткi. Спынiўшыся, ён раптам схапiўся за нож, гатовы бiцца з любым.

Месуа засмяялася i паставiла перад iм вячэру. У яе былi ўсяго толькi цвёрдыя праснакi, спечаныя на дымным агнi, рыс i жменька квашаных тамарындаў акурат гэтулькi, каб пратрымацца да вечара, калi Маўглi здабудзе што-небудзь на паляваннi.

Пах расы з балотаў абудзiў у iм голад i трывогу. Яму не цярпелася кончыць вясновы бег, але дзiця нiзавошта не злазiла з яго рук, а Месуа абавязкова хацела расчасаць яму доўгiя сiнявата-чорныя валасы. Яна расчэсвала iх i спявала просценькiя дзiцячыя песенькi, то называючы Маўглi сынам, то просячы яго надзялiць малое дзiця хоць малюсенькай доляй яго ўлады над джунглямi. Дзверы хацiны былi зачынены, але Маўглi пачуў добра знаёмы гук i ўбачыў, як рот Месуi разявiўся ад страху, калi вялiкая шэрая лапа паказалася з-пад дзвярэй, а за дзвярамi Шэры Брат завыў прыглушана i жаласна.

- Iдзi адсюль i чакай! Вы не захацелi прыйсцi, калi я вас клiкаў, - сказаў Маўглi на мове джунгляў, не паварочваючы галавы, i вялiкая шэрая лапа знiкла.

- Не... не прыводзь з сабою тваiх... слуг, - сказала Месуа. - Я... мы заўсёды жылi мiрна з джунглямi.

- I цяпер мiр, - сказаў Маўглi ўстаючы. - Успомнi тую ноч на дарозе ў Канхiвару. Тады былi дзесяткi такiх, як ён, i ззаду i наперадзе ў цябе. Я, аднак, бачу, што i ўвесну Народ Джунгляў не заўсёды забывае мяне. Мацi, я пайду!

Месуа пакорлiва адступiла ўбок - ён i сапраўды здаваўся ёй лясным богам, але ледзь толькi яго рука дакранулася да дзвярэй, як мацярынская любоў прымусiла яе закiнуць рукi на шыю Маўглi i абдымаць яго, абдымаць без канца.

- Прыходзь! - прашаптала яна. - Сын ты мне цi не сын, прыходзь, бо я люблю цябе! Бачыш, i ён таксама бядуе.

Маленькi хлопчык плакаў, бо чалавек з блiскучым нажом iшоў ад яго.

- Прыходзь зноў, - паўтарыла Месуа. - I ўночы i ўдзень гэтыя дзверы заўсёды адчынены для цябе.

Горла Маўглi сцялася, быццам яго душыла знутры, i голас яго прагучаў напружана, калi ён сказаў:

- Я абавязкова прыйду зноў... А цяпер, - гаварыў ён ужо за дзвярамi, адхiляючы галаву ваўка, якi лашчыўся да яго, - я табой незадаволены, Шэры Брат. Чаму вы не прыйшлi ўсе чацвёра, калi я паклiкаў вас, ужо даўно?

- Даўно? Гэта было толькi ўчора ноччу. Я... мы... спявалi ў джунглях новыя песнi. Хiба ты не памятаеш?

- Правiльна, правiльна!

- I як толькi песнi былi праспяваны, - горача загаварыў зноў Шэры Брат, я пабег па тваiм следзе. Я кiнуў астатнiх i пабег да цябе з усiх ног. Але што ж ты нарабiў, о Маленькi Брат! Навошта ты еў i спаў з чалавечай чарадой?

- Каб вы прыйшлi, калi я вас клiкаў, гэтага не здарылася б, - сказаў Маўглi, паскараючы крок.

- А што ж будзе цяпер? - спытаў Шэры Брат.

Маўглi хацеў адказаць, але на сцежцы паказалася дзяўчына ў белым адзеннi. Шэры Брат адразу прапаў у кустах, а Маўглi бясшумна адступiў у высокi трыснёг i знiк, як дух. Дзяўчына войкнула - ёй здалося, што яна ўбачыла здань, а потым глыбока ўздыхнула. Маўглi рассунуў рукамi доўгiя сцяблiны i сачыў за ёю, пакуль яна не схавалася з вачэй.

- А цяпер я не ведаю, - сказаў Маўглi i ўздыхнуў. - Чаму вы не прыйшлi, калi я вас клiкаў?..

- Мы заўсёды з табою... заўсёды з табою, - прабурчаў Шэры Брат i лiзнуў пятку Маўглi.

- А пойдзеце вы са мною да чалавечай чарады? - прашаптаў Маўглi.

- Хiба я не пайшоў за табою ў тую ноч, калi наша Чарада прагнала цябе? Хто пабудзiў цябе, калi ты заснуў у полi?

- Так, але яшчэ раз?

- Хiба я не пайшоў за табою сёння ўночы?

- Так, але яшчэ i яшчэ раз i, магчыма, яшчэ?

Шэры Брат маўчаў. Потым ён прабурчаў, быццам сам сабе:

- Тая, чорная, сказала праўду.

- А што яна сказала?

- Чалавек урэшце iдзе да чалавека. I наша мацi гаварыла тое самае.

- Тое самае гаварыў i Акела ў Ноч Дзiкiх Сабак, - прамармытаў Маўглi.

- Тое ж гаварыў i Каа, якi разумнейшы за ўсiх нас.

- А што скажаш ты, Шэры Брат?

Шэры Брат нейкi час бег рыссю, не адказваючы, потым сказаў з прыпынкамi ад скачка да скачка:

- Дзiцяня - Гаспадар Джунгляў - мой зводны брат! Твая дарога - гэта мая дарога, тваё жыллё - маё жыллё, твая здабыча - мая здабыча, i твой смяротны бой - мой смяротны бой. Я гавару i за астатнiх трох. Але што скажаш ты джунглям?

- Добра, што ты пра гэта падумаў. Няма чаго доўга чакаць, калi бачыш здабычу. Iдзi i паклiч усiх на Скалу Рады, а я раскажу iм, што ў мяне ў галаве.

У любы iншы час на клiч Маўглi сабралiся б, натапырыўшы загрыўкi, усе джунглi, але цяпер iм было не да гэтага - яны спявалi новыя песнi.

I калi Маўглi з цяжарам на сэрцы падняўся па добра знаёмых скалах на тое месца, дзе яго калiсьцi прынялi ў Чараду, ён застаў там толькi сваю чацвёрку ваўкоў, Балу, амаль зусiм сляпога ад старасцi, i цяжкавагавага, спакойна-халоднага Каа, якi скруцiўся ў кальцо вакол апусцелага месца Акелы.

- Значыцца, твая дарога канчаецца тут? - сказаў Каа, калi Маўглi кiнуўся на зямлю. - Яшчэ калi мы сустрэлiся ў Халодных Бярлогах, я гэта ведаў. Чалавек урэшце iдзе да чалавека, хоць джунглi яго i не праганяюць.

Чацвёра ваўкоў паглядзелi адзiн на аднаго, потым на Маўглi - здзiўлена, але пакорна.

- Дык джунглi не праганяюць мяне? - ледзьве вымавiў Маўглi.

Шэры Брат i астатнiя тры ваўкi люта забурчалi i пачалi былi: "Пакуль мы жывыя, нiхто не асмелiцца...", але Балу спынiў iх.

- Я вучыў цябе Закону. Слова належыць мне, - сказаў ён, - i хоць я цяпер не бачу скалаў перад сабою, затое бачу далей. Жабянятка, iдзi сваёй дарогай, жывi там, дзе жыве твая кроў, твая Чарада i твой Народ. Але калi табе спатрэбiцца кiпцюр, або зуб, або вока, або слова, хутка перададзенае ўночы, дык памятай, Гаспадар Джунгляў, што джунглi - твае, варта толькi паклiкаць.

- I сярэднiя джунглi таксама твае, - сказаў Каа. - Я не кажу пра Маленькi Народ.

- О браты мае! - усклiкнуў Маўглi, з рыданнем распасцiраючы да iх рукi. Я не хачу iсцi адсюль, але мяне быццам цягне за абедзве нагi. Як я пайду ад гэтых начэй?

- Не, глядзi сам, Маленькi Брат, - паўтарыў Балу. - Няма нiчога ганебнага ў гэтым паляваннi. Калi мёд з'едзены, мы пакiдаем пусты вулей.

- Скiнуўшы скуру, ужо не залезеш у яе зноў. Такi Закон, - сказаў Каа.

- Паслухай, маё золатца, - сказаў Балу. - Нiхто тут не будзе затрымлiваць цябе, - нi словам, нi сiлай. Глядзi сам. Хто будзе спрачацца з Гаспадаром Джунгляў? Бачыў я, як ты забаўляўся вунь там белымi каменьчыкамi, калi быў маленькiм Жабяняткам. I Багiра, якая аддала за цябе маладога, толькi што забiтага буйвала, бачыла цябе таксама. Пасля таго агляду засталiся толькi мы адны, бо твая прыёмная мацi памерла, памёр i твой прыёмны бацька. Старой Воўчай Чарады даўно ўжо няма. Ты сам ведаеш, чым скончыў Шэр-Хан, Акелу ж забiлi Дзiкiя Сабакi; яны загубiлi б i ўсю Сiянiйскую Чараду, каб не твая мудрасць i сiла. Засталiся адны старыя. I ўжо не дзiцяня просiць дазволу ў Чарады, а Гаспадар Джунгляў выбiрае новую дарогу. Хто будзе спрачацца з чалавекам i яго звычаямi?

- А як жа Багiра i буйвал, якi выкупiў мяне? - сказаў Маўглi. - Мне не хацелася б...

Яго словы былi перапынены рыкам i трэскам у гушчары пад гарою, i з'явiлася Багiра, лёгкая, дужая i грозная, як заўсёды.

- Вось чаму, - сказала пантэра, выстаўляючы акрываўленую правую лапу, вось чаму я не прыходзiла. Паляванне было доўгае, але цяпер ён ляжыць забiты ў кустах, той буйвал, якi вызвалiць цябе, Маленькi Брат. Усе даўгi сплачаны цяпер поўнасцю. Што ж датычыцца астатняга, дык я скажу тое самае, што i Балу. - Яна лiзнула нагу Маўглi. - Не забывай, што Багiра любiла цябе! - крыкнула яна i скачкамi памчалася прэч.

Каля падножжа ўзгорка яна зноў крыкнула моцна i працягла:

- Добрага палявання на новай дарозе, Гаспадар Джунгляў! Не забывай, што Багiра любiла цябе.

- Ты чуў? - сказаў Балу. - Больш нiчога не будзе. Iдзi цяпер, але спачатку падыдзi да мяне. О мудрае Маленькае Жабянятка, падыдзi да мяне!

- Нялёгка скiдваць скуру, - сказаў Каа.

А Маўглi ў гэты час рыдаў i рыдаў, уткнуўшыся галавою ў бок сляпога мядзведзя i абняўшы яго за шыю, а Балу ўсё стараўся лiзнуць яго ногi.

- Зоркi радзеюць, - сказаў Шэры Брат, нюхаючы перадсвiтальны ветрык. - Дзе мы заляжам сёння? Ад гэтага часу мы пойдзем па новай дарозе.

I гэта - апошняе з апавяданняў пра Маўглi.